Η μεγάλη των Μαρξ σχολή

Και δεν είναι ξένο προς τη σύγχρονη πρακτική να εξιστορείται η Ιστορία και ειδικότερα η δράση ενός σπουδαίου άνδρα από τη σκοπιά της παρα-κείμενης γυναίκας, που δεν είναι ίσως τόσο ενεργή αλλά έχει το πλεονέκτημα της γυναικείας ματιάς και της παρουσίας της ως ανθρώπου, που έζησε από κοντά τα κοσμοϊστορικά γεγονότα ως αυτόπτης μάρτυρας με τη δική του δυναμική παρουσία. Δεν ξέρω αν πρόκειται για φεμινιστική ματιά, ώστε να αναδειχθούν οι αποσιωπημένες γυναίκες του παρελθόντος, ή αφηγηματικό τέχνασμα για να καταγραφεί ο βίος ενός άνδρα από μια ομοδιηγητική αλλά όχι αυτοδιηγητική οπτική γωνία.

Η Ζέφη Κόλια δεν υιοθετεί την οπτική γωνία της Λώρα, αλλά ελεύθερα περιφέρεται τόσο σ’ αυτήν και στον πατέρα της Καρλ όσο και στον σύζυγό της Πωλ Λαφάργκ. Όλοι ανήκαν στα ενεργά μέλη ενός σοσιαλιστικού/κομουνιστικού κινήματος που οραματιζόταν τη «δικτατορία του προλεταριάτου». Η παρουσίαση της Λώρα και η εξίσου μεγάλη έκταση που δίνεται στην ηγετική φυσιογνωμία του Κάρολου Μαρξ, αλλά και στην αναρχική, εντός και εκτός εισαγωγικών, του άντρα της με φέρνει κοντύτερα στη δεύτερη εξήγηση, σ’ αυτήν που θέλει τη Λώρα την καλύτερη αφορμή για να αναδειχθεί η μαρξιστική γραμμή στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Από τον Ένγκελς στον Μπακούνιν

Είναι πολύ γοητευτικό να βλέπεις να παρελαύνουν με τη δυναμική έως εκρηκτική παρουσία τους μορφές τής αριστερής και αναρχικής διανόησης, όπως ο Φρίντριχ Ένγκελς, ο Βλαντιμίρ Ουλιάνοφ (γνωστότερος ως Λένιν), ο Μιχαήλ Μπακούνιν, ο Γκεόργκι Πλεχάνοφ, ο Μαξίμ Γκόρκι, ο Λέο Τρότσκι, που συνέλαβαν και πυροδότησαν ακόμα περισσότερο τον αναβρασμό των φτωχών στρωμάτων και του έδωσαν την τελική ώθηση με την Οκτωβριανή επανάσταση. Κι αυτό συμβαίνει μέσα στο βιβλίο καθώς η εμβέλειά του δεν καταλαμβάνει, όπως υπαινίχθηκα, μόνο τα έτη της ζωής της Λώρα, η οποία γεννήθηκε το 1845 -ήταν μόλις τριών ετών όταν εκδόθηκε το Κομουνιστικό Μανιφέστο (1848)- και αυτοκτόνησε το 1911, έξι χρόνια πριν από την εγκαθίδρυση του σοβιετικού καθεστώτος στη Ρωσία (1917). Ο σκοπός της Ζέφης Κόλια είναι να δείξει τόσο την αμιγώς καρλ-μαρξική περίοδο όσο και τις συνέπειές της στην Ευρώπη που βλέπει το «φάντασμα του κομουνισμού να πλανάται πάνω από τα σύνορά της».

Δυο τρεις φωτισμοί κάνουν τα πραγματικά γεγονότα να αποκτήσουν τη δική τους όψη. Καταρχάς, η Ζέφη Κόλια επιμένει πολύ στις αρχικές γειτνιάσεις μεταξύ της αριστερής διανόησης και της αναρχικής κοσμοθεωρίας, αφού και οι δυο βάλλουν κατά του αστικού πολιτισμού και των εκπροσώπων του. Βεβαίως, πρώτος ο Μαρξ συγκρούστηκε με τον Μπακούνιν και τον Προυντόν και χάραξε τη γραμμή που εν τέλει επικράτησε, αυτή της συνείδησης του προλεταριάτου και της ένωσης των εργατών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Από την άλλη, η συγγραφέας μάς μεταφέρει στην ατομική ζωή τής Λώρα, η οποία πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια στις διαρκείς μετακινήσεις της οικογένειας, αφού ο πατέρας της διωκόταν συχνά, στην ανέχεια με την οποία μεγάλωσε, το κρύο και τη φτώχια εξαιτίας των οποίων πέθαναν κάποια από τα αδέλφια της κ.ο.κ. Έτσι, όταν μεγάλωσε και παντρεύτηκε, αποφάσισε να μην ξαναγυρίσει σ’ αυτήν την κατάσταση και, κοντά στις επαναστατικές ιδέες που ποτέ δεν εγκατέλειψε, να ζήσει όσο πιο άνετα μπορούσε. Αυτό βέβαια έρχεται σε αντίφαση με το προλεταριακό ιδεώδες της κατάργησης της ιδιοκτησίας και της εγκαθίδρυσης μιας κοινής απλής ζωής, αλλά η ίδια αποδεχόταν αυτήν την αντίφαση.

Κλείνω μιλώντας για την αφηγηματική τεχνική του κειμένου, η οποία φέρνει στο προσκήνιο τις τρεις τελευταίες μέρες από τη ζωή του ζεύγους Λαφάργκ, τον Νοέμβριο του 1911, αλλά μέσα σ’ αυτές ανεπαισθήτως ενσωματώνονται όλα τα χρόνια της δράσης τους. Έτσι, οδεύοντας προς τη στιγμή της αυτοκτονίας τους ο αναγνώστης διέρχεται όλη την ταραγμένη περίοδο εξήντα περίπου χρόνων και πιάνεται εκών άκων στα δίκτυα των εξελίξεων και των ζυμώσεων. Κι αν κάποιος κάνει λόγο για ενδεχόμενη φλυαρία, θα πρέπει να σκεφτεί πως μόνο έτσι το πολύχρωμο μωσαϊκό της πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής, με κέντρο το ζεύγος Λαφάργκ και μακρινό στυλοβάτη τον Καρλ Μαρξ, θα μπορούσε να ξεδιπλωθεί ολοκληρωμένα.

gperand@yahoo.gr 

Λώρα, η τελευταία των Μαρξ
Ζέφη Κόλια
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2013
Τιμή € 15,50, σελ. 370

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΖΕΦΗΣ ΚΟΛΙΑ