skoteines-epigrafes

Του Γιώργου Βέη

O εμφανώς κειμενικά πολύπειρος, βραβευμένος προ πολλού Αλέξης Πανσέληνος (1943), πολυμεταφρασμένος και δόκιμος μεταφραστής ο ίδιος, μας προτείνει σήμερα ένα επιστολικό μυθιστόρημα, το οποίο φέρνει αίφνης στο νου μας το σημαδιακό έργο του νομπελίστα Τζ. Μ. Κούτσι, με τίτλο Τα χρόνια του σιδήρου, το οποίο εκδόθηκε επίσης από το «Μεταίχμιο» το 2003. Ταυτοχρόνως, οι Σκοτεινές επιγραφέςσυνιστούν ένα προχωρημένο δείγμα ανιχνευτικής λογοτεχνίας, η οποία κλείνει εκ παραλλήλου μάτι τόσο στην απαιτητική ποιητική μετάπλαση των φαινομένων, όσο και στην αυθεντική, σαφώς εξειδικευμένη μαρτυρία χαρακτήρων και κοινωνικοπολιτικών συγκυριών.

Οι χαρακτήρες ωθούνται συχνά πυκνά στο χείλος της ατομικής και συλλογικής φθοράς, υπακούοντας, όπως φαίνεται, σε νόμους των ορμεμφύτων τους είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο. Οι εκφάνσεις της ζωής τους μας αποκαλύπτουν, από την αρχή σχεδόν του μυθιστορήματος, το μέγεθος της κρίσιμης, μάλλον ανίατης αβελτηρίας τους. Της ανικανότητάς τους δηλαδή να απορροφήσουν το Κακό, να το δαμάσουν και στη συνέχεια ενδεχομένως να το ξορκίσουν. Συγκρατώ ότι οι παρακρατικές δυνάμεις ροκανίζουν εκ παραλλήλου τον πολιτικό-κοινωνικό ιστό, τηρώντας απλώς τους κανόνες, οι οποίοι καθορίζουν τη συμπεριφορά των ανθρωπολύκων προς τους άλλους, τους αδύνατους κρίκους της κοινωνικής αλυσίδας κατά το γνωστότατο δόγμα «homo homini lupus». Κοντολογίς, η σκοτεινή δύναμη αυτοκαταστροφής, η περιώνυμη βούληση, η οποία κατά τον μονήρη της Δρέσδης και της Φραγκφούρτης, δηλαδή τον φιλέλληνα Αρθούρο Σοπενχάουερ, κινεί ακόμη και το ίδιο το Σύμπαν, δίνει ως εκ των πραγμάτων το εφιαλτικό της παρόν και στο έργο αυτό.  

panselinos_alexisΕίναι δε γραμμένο με τη μαεστρία των Δασκάλων του είδους: ικανά και αναγκαία αποσπάσματα τοιχογραφίας μιας ολόκληρης εποχής, ασφαλώς αδιάπτωτη δράση, καλώς συγκερασμένοι διάλογοι, θρίαμβοι των συμπτώσεων, αλληλουχίες εσωτερικής και εξωτερικής περίστασης, εσωτερικοί μονόλογοι, οι οποίοι διατηρούν όμως – το τονίζω αυτό- ανελλιπώς τις ισορροπίες τους, άφθονες νατουραλιστικές πινελιές, ενδιάμεσες ανθρωπολογικές μελέτες, επιδέξιες αναλύσεις των γεωγραφικών συντεταγμένων, γραφή προς εαυτόν, επίκληση, μεταξύ άλλων, της ιδεατής-ιδανικής αναγνώστριας, αλλά και συνεχείς απόπειρες λύσης ενός θανάσιμου, όπως αποδεικνύεται στον επίλογο του μυθιστορήματος, γραφολογικού μυστηρίου. Πρόκειται δηλαδή για τεχνικές απολύτως αφομοιωμένες κι όχι τερτίπια εκ του συγγραφικού πονηρού. Συνοψίζοντας, υποστηρίζω ότι οι Σκοτεινές επιγραφές συνιστούν από αμιγώς υφολογική άποψη, υβρίδιο παραγωγικών, ευθύβολων καθόλα τρόπων. Έστω δείγμα: «Οι τόποι, όταν δεν τους διεκδικεί από σένα το πλήθος, μοιάζουν με το σπίτι σου, ένα σπίτι παλιό, που είχες εγκαταλείψει και τώρα επιστρέφεις. Οι γωνίες των δρόμων, τα κτίρια, τα φώτα του Δήμου, η προκυμαία και τα κατάρτια από τα δεμένα καΐκια, είναι τα σημάδια που αναγνωρίζεις. Η Χαλκίδα ήταν δική τους πόλη το βράδυ εκείνο, και δική τους έμεινε και όλες τις επόμενες φορές που, με ανάλογες εμπνεύσεις του Γιάννη, την επισκέφθηκαν. Ίσαμε το καλοκαίρι. Που θα φεύγανε για το νησί» (Βλ. σ. 528).

Πρωταγωνιστούν τρεις άρρενες. Ο Στάθης και ο Γιάννης, ήδη ζωντοχήροι, συμμετέχουν πλέον στα κοινά, μάλλον απρόθυμα. Περισσότερο αμλετικός ως χαρακτήρας είναι, πιστεύω, ο Γιάννης. Ζει διαρκώς σ΄ έναν ενδιάμεσο κόσμο, όπου η λεγομένη εξ αντικειμένου πραγματικότητα και η απαραίτητη φαντασίωσή της συνυπάρχουν σαφώς ισότιμα. Δημιουργώντας ένα πλέγμα παραστάσεων, οι οποίες κατά κανόνα τεκμαίρονται αναντίρρητα αληθείς, οι ψευδαισθήσεις είναι ο πολύτιμος άρτος της ύπαρξης. Οίκοθεν νοείται ότι για την δια βίου Οφηλία του – Χλόη εν προκειμένω – ο Γιάννης ελάχιστα πράγματα κατά βάση γνωρίζει. Η επιστολή, την οποία της απευθύνει ,αποτελεί, ως εικός, μάλλον καθρέφτισμα στην ατομική λιμνούλα των δοξασιών του, παρά καταγραφή αδιάσειστων περιστατικών. Ο δε Πίπης δρα αναλόγως με όση ετοιμότητα και υπομονή μπορεί να έχει ένας βιωματικά τυπικός κάτοικος του πρόσφορου σε όλα Λεκανοπεδίου της Αττικής μας. Συζώντας μάλιστα µε µια γυναίκα, με την οποία τον συνδέουν εναντιωματικά αισθήματα, διεκπεραιώνει τα ελάχιστα, τα οποία συνήθως απαιτεί η ελεύθερη συμβίωση. Ούτε την απορρίπτει δηλαδή πλήρως την επί έτη συγκάτοικό του ούτε όμως την αγαπά, με τον τρόπο εκείνο που η Αγάπη ξέρει πώς να λυτρώνει τους άντρες της τρίτης ηλικίας.

Οι εν λόγω καταφάσκουν ενσυνειδήτως στη ζωή, ειδικότερα όσον αφορά την αμιγώς σεξουαλική πλευρά της. Ο καθείς με τον τρόπο του βεβαίως. Κι αυτό προσδίδει μιαν ιδιαίτερη καλειδοσκοπική κάτοψη του υπαρξιακού τοπίου. Αδηφάγοι, ενίοτε μωροφιλόδοξοι, διαβρωμένοι σαφώς από την κοινωνία του θεάματος, αλλά και της υπερκατανάλωσης, τα αφηγηματικά πρόσωπα συνιστούν τυπικά μνημεία μιας εποχής μεγάλης ρευστότητος και ακραίων συναλλαγών. Η μεταπολίτευση άλλωστε, αυτό το αλώνι των χαρακτηριολογικών περιπτωσιολογιών, παραμένει ένας από τους σταθερότερους άξονες αναφορών και αυτοαναφορών των πεζογράφων μας, λόγω αυτής της συγκεκριμένης πλουραλιστικής παρουσίας του Άγους.

Η τροχιά τους γύρω από τις ματαιότητες των ματαιοτήτων της ζωής είναι ευτυχώς γεμάτη (συγγραφικά) απρόοπτα. Ο βίος έχει και τις πτώσεις-ανορθώσεις του με άτακτους, συναρπαστικούς από κάθε άποψη ρυθμούς. Βεβαίως κάποια στιγμή οι ανωτέρω δοκιμάζουν να πράξουν ηθικώς. Αλλά πισωγυρίζουν ολοταχώς. Περιδιαβάζουν εκόντες άκοντες στην καταδική μας κοιλάδα των δακρύων. Εκεί ανήκουν εκ γενετής σχεδόν. Κι είναι τα δικά μας ακριβώς πάθη, ελαφρώς μεγεθυσμένα, τα οποία τους καθιστούν συγκινησιακά ημετέρους. Εν τέλει και οι τρεις προαναφερόμενοι ποτέ δεν εγκλημάτησαν ακριβώς, αλλά συναίνεσαν με τον τρόπο τους στην διάδοση του λεγομένου μέσου όρου, της θλιβερής Μετριότητος, της εν μέρει αθλιότητας. Και γι’ αυτούς μάλλον ισχύει αυτό το οποίο επισημαίνει στη Γραφή τυφλού (1979) ο Γιάννης Ρίτσος: «Το ξέρεις – ψιθύρισε – εκείνο που επιζεί του θανάτου σου είναι αυτό που στερήθηκες στη ζωή σου». Συνταξιούχοι πλέον, αχθοφόροι εφιαλτικών και μη μνημών, αλλά όχι απράγμονες, είναι διαρκώς μπλεγμένοι στα δίχτυα των θεών, όπως ακριβώς θα ήθελαν οι τραγικοί μας ποιητές. Και βεβαίως ένας από τους αμεσότερους φιλολογικούς προγόνους του συγγραφέα, ο Μ. Καραγάτσης, οι περσόνες του οποίου στοιχειώνουν κάποια στιγμή τα διάκενα της κειμενικής ανέλιξης.

Τυπικοί εκπρόσωποι της σύγχρονης νεολαίας βεβαίως παρίστανται. Αλλά κι αυτοί είναι αυθεντικά έρμαια της ολέθριας, άκρως ισοπεδωτικής υποκουλτούρας των καιρών μας. Σπάνια το φως της Παιδείας τους αγγίζει. Εκείνοι προτιμούν συστηματικά την ευκολία του μηδενός. Υπάρχουν όμως κι εδώ χαραμάδες, οφείλω να το καταθέσω αυτό, από όπου μόλις διακρίνεται ένα πρότυπο του ευ ζην. Πρόκειται για ορισμένες στροφές της εσωτερικής πλοκής, οι οποίες δείχνουν προς τη μεριά ενός στοιχείου ζωής, το οποίο θα το ονόμαζα χωρίς δισταγμό ίχνος, ικμάδα αγαθού. Είναι οι στιγμές εκείνες ακριβώς, όπου η αρετή της φιλίας, η πανάρχαια αρχή της τίμιας συντροφικότητας, υπογραμμίζει ένα κάποιο μέλλον αξιοπρέπειας. Έστω και για λίγο. Καταλήγοντας, φρονώ ότι το γεγονός ότι δεν προκύπτει κάποια χειροπιαστή λύση του δράματος, έστω κατά τις ντόπιες ή αλλοδαπές συνταγές, ίσως να οφείλεται στο ότι εμμέσως πλην σαφώς ο παντεπόπτης συγγραφέας θέλησε εσκεμμένως ν΄ αφήσει ανοικτό κάποιο ενδεχόμενο επικράτησης του πανανθρωπίνως αποδεκτού δικαίου υπέρ των (ηθικώς) αδυνάτων. Εκτός κι αν θέλησε να καταδείξει τόσο με την επιλογική, εν ψυχρώ δολοφονία του Γιάννη, όσο και με την αναλγησία των αυτοχθόνων συνωμοτών και την επικράτηση του άλογου στοιχείου της ζωής εν γένει, την ισχύ εκείνου του δόγματος, όπως το διατυπώνει κομψά ο Μισέλ Φουκώ στην Ιστορία της Τρέλας, ήτοι: «Μετά τον Γκόγια και τον Σαντ το Παράλογο, η απουσία Λογικής αντιπροσωπεύει ό τι πιο αποφασιστικό υπάρχει μέσα στο σύγχρονο έργο τέχνης. Κι αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά το κυρίαρχο στοιχείο της Βίας και του Θανάτου...».

Σκοτεινές επιγραφές: η μέλαινα γραφή σε μια από τις αυθεντικότερες εκδοχές της σήμερα στον τόπο μας.

skoteines-epigrafes-exofΑλέξης Πανσέληνος
Σκοτεινές επιγραφές
Εκδόσεις Μεταίχμιο 2011
σ. 543

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το αδελφομοίρι, και άλλες ιστορίες» του Αντώνη Πάσχου (κριτική) – Στη μεθόριο των ρευστών συνόρων

«Το αδελφομοίρι, και άλλες ιστορίες» του Αντώνη Πάσχου (κριτική) – Στη μεθόριο των ρευστών συνόρων

Για τη συλλογή διηγημάτων του Αντώνη Πάσχου «Το αδελφομοίρι – Και άλλες ιστορίες» (εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: Σπάνια φωτογραφία από συσσίτιο σε δημοτικό σχολείο των Σερρών, από το αρχείο του Βασίλη Τζανακάρη, στα χρόνια αμέσως μετά τη βουλγαρική κατοχή και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου.

Γρ...

«Ο χορός του αετού» της Νάγιας Δαλακούρα (κριτική) – Ένα μυθιστόρημα για τη ζωή και τα έθιμα των Σαρακατσάνων

«Ο χορός του αετού» της Νάγιας Δαλακούρα (κριτική) – Ένα μυθιστόρημα για τη ζωή και τα έθιμα των Σαρακατσάνων

Για το βιβλίο της Νάγιας Δαλακούρα «Ο χορός του αετού» (εκδ. Κλειδάριθμος). 

Γράφει η Λεύκη Σαραντινού

Την Κομοτηναία συγγραφέα Νάγι...

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

Για την επανακυκλοφορία του βιβλίου της Γεωργίας Τάτση «Χορός στα ποτήρια» (εκδ. Βακχικόν, δύο νουβέλες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Θίασος» (1974-’75) 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Iεροτελεστικός από τη...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μαγδαληνή Ρεμούνδου: «Τα προγράμματα σπουδών που παρέχει το Μητροπολιτικό Κολλέγιο είναι προγράμματα δημόσιων Βρετανικών Πανεπιστημίων»

Μαγδαληνή Ρεμούνδου: «Τα προγράμματα σπουδών που παρέχει το Μητροπολιτικό Κολλέγιο είναι προγράμματα δημόσιων Βρετανικών Πανεπιστημίων»

Μιλήσαμε με την κα Μαγδαληνή Ρεμούνδου, Κοσμήτορα της Σχολής Πολιτισμού, στο Μητροπολιτικό Κολλέγιο, για τη Σχολή Πολιτισμού και Επικοινωνίας του Κολλεγίου, που έχει ήδη ξεχωρίσει με τα ποιοτικά της προγράμματα σε τομείς όπως η σκηνοθεσία, η δημιουργική γραφή ή η δημοσιογραφία. 

Συνέντευξη στον ...

Έφυγε από τη ζωή ο βραβευμένος Σύριος συγγραφέας Χάλιντ Χαλίφα

Έφυγε από τη ζωή ο βραβευμένος Σύριος συγγραφέας Χάλιντ Χαλίφα

Ο Χάλιντ Χαλίφα [Khaled Khalifa], ένας από τους γνωστότερους συγγραφείς της Συρίας, έφυγε από τη ζωή στις 30 Σεπτεμβρίου, σε ηλικία 59 ετών, από καρδιακή ανακοπή. Το βιβλίο του «Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Αγγελικής Σιγούρου.

...
Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου: Μαδρίτη, Φρανκφούρτη, Σάρζα, Γουαδαλαχάρα – Τέσσερις σταθμοί για το ελληνικό βιβλίο

Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου: Μαδρίτη, Φρανκφούρτη, Σάρζα, Γουαδαλαχάρα – Τέσσερις σταθμοί για το ελληνικό βιβλίο

Η χώρα μας θα πάρει μέρος σε τέσσερις Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου έως το τέλος του 2023. Στην αποστολή μετέχουν συγγραφείς, μεταφραστές, κριτικοί λογοτεχνίας, πανεπιστημιακοί, εκδότες, πολιτιστικοί οργανισμοί και φορείς.

Επιμέλεια: Book Press

Μαδρίτη, Φρ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Χρύσας Φάντη «Οδός Ευτυχίδου», το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Σμίλη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Πέτρο;»
«Εμένα φωνάζεις, γιαγιά;»
«Εσένα, γιε μου. Πάμε να δούμε τη θ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ