skoteines-epigrafes

Του Γιώργου Βέη

O εμφανώς κειμενικά πολύπειρος, βραβευμένος προ πολλού Αλέξης Πανσέληνος (1943), πολυμεταφρασμένος και δόκιμος μεταφραστής ο ίδιος, μας προτείνει σήμερα ένα επιστολικό μυθιστόρημα, το οποίο φέρνει αίφνης στο νου μας το σημαδιακό έργο του νομπελίστα Τζ. Μ. Κούτσι, με τίτλο Τα χρόνια του σιδήρου, το οποίο εκδόθηκε επίσης από το «Μεταίχμιο» το 2003. Ταυτοχρόνως, οι Σκοτεινές επιγραφέςσυνιστούν ένα προχωρημένο δείγμα ανιχνευτικής λογοτεχνίας, η οποία κλείνει εκ παραλλήλου μάτι τόσο στην απαιτητική ποιητική μετάπλαση των φαινομένων, όσο και στην αυθεντική, σαφώς εξειδικευμένη μαρτυρία χαρακτήρων και κοινωνικοπολιτικών συγκυριών.

Οι χαρακτήρες ωθούνται συχνά πυκνά στο χείλος της ατομικής και συλλογικής φθοράς, υπακούοντας, όπως φαίνεται, σε νόμους των ορμεμφύτων τους είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο. Οι εκφάνσεις της ζωής τους μας αποκαλύπτουν, από την αρχή σχεδόν του μυθιστορήματος, το μέγεθος της κρίσιμης, μάλλον ανίατης αβελτηρίας τους. Της ανικανότητάς τους δηλαδή να απορροφήσουν το Κακό, να το δαμάσουν και στη συνέχεια ενδεχομένως να το ξορκίσουν. Συγκρατώ ότι οι παρακρατικές δυνάμεις ροκανίζουν εκ παραλλήλου τον πολιτικό-κοινωνικό ιστό, τηρώντας απλώς τους κανόνες, οι οποίοι καθορίζουν τη συμπεριφορά των ανθρωπολύκων προς τους άλλους, τους αδύνατους κρίκους της κοινωνικής αλυσίδας κατά το γνωστότατο δόγμα «homo homini lupus». Κοντολογίς, η σκοτεινή δύναμη αυτοκαταστροφής, η περιώνυμη βούληση, η οποία κατά τον μονήρη της Δρέσδης και της Φραγκφούρτης, δηλαδή τον φιλέλληνα Αρθούρο Σοπενχάουερ, κινεί ακόμη και το ίδιο το Σύμπαν, δίνει ως εκ των πραγμάτων το εφιαλτικό της παρόν και στο έργο αυτό.  

panselinos_alexisΕίναι δε γραμμένο με τη μαεστρία των Δασκάλων του είδους: ικανά και αναγκαία αποσπάσματα τοιχογραφίας μιας ολόκληρης εποχής, ασφαλώς αδιάπτωτη δράση, καλώς συγκερασμένοι διάλογοι, θρίαμβοι των συμπτώσεων, αλληλουχίες εσωτερικής και εξωτερικής περίστασης, εσωτερικοί μονόλογοι, οι οποίοι διατηρούν όμως – το τονίζω αυτό- ανελλιπώς τις ισορροπίες τους, άφθονες νατουραλιστικές πινελιές, ενδιάμεσες ανθρωπολογικές μελέτες, επιδέξιες αναλύσεις των γεωγραφικών συντεταγμένων, γραφή προς εαυτόν, επίκληση, μεταξύ άλλων, της ιδεατής-ιδανικής αναγνώστριας, αλλά και συνεχείς απόπειρες λύσης ενός θανάσιμου, όπως αποδεικνύεται στον επίλογο του μυθιστορήματος, γραφολογικού μυστηρίου. Πρόκειται δηλαδή για τεχνικές απολύτως αφομοιωμένες κι όχι τερτίπια εκ του συγγραφικού πονηρού. Συνοψίζοντας, υποστηρίζω ότι οι Σκοτεινές επιγραφές συνιστούν από αμιγώς υφολογική άποψη, υβρίδιο παραγωγικών, ευθύβολων καθόλα τρόπων. Έστω δείγμα: «Οι τόποι, όταν δεν τους διεκδικεί από σένα το πλήθος, μοιάζουν με το σπίτι σου, ένα σπίτι παλιό, που είχες εγκαταλείψει και τώρα επιστρέφεις. Οι γωνίες των δρόμων, τα κτίρια, τα φώτα του Δήμου, η προκυμαία και τα κατάρτια από τα δεμένα καΐκια, είναι τα σημάδια που αναγνωρίζεις. Η Χαλκίδα ήταν δική τους πόλη το βράδυ εκείνο, και δική τους έμεινε και όλες τις επόμενες φορές που, με ανάλογες εμπνεύσεις του Γιάννη, την επισκέφθηκαν. Ίσαμε το καλοκαίρι. Που θα φεύγανε για το νησί» (Βλ. σ. 528).

Πρωταγωνιστούν τρεις άρρενες. Ο Στάθης και ο Γιάννης, ήδη ζωντοχήροι, συμμετέχουν πλέον στα κοινά, μάλλον απρόθυμα. Περισσότερο αμλετικός ως χαρακτήρας είναι, πιστεύω, ο Γιάννης. Ζει διαρκώς σ΄ έναν ενδιάμεσο κόσμο, όπου η λεγομένη εξ αντικειμένου πραγματικότητα και η απαραίτητη φαντασίωσή της συνυπάρχουν σαφώς ισότιμα. Δημιουργώντας ένα πλέγμα παραστάσεων, οι οποίες κατά κανόνα τεκμαίρονται αναντίρρητα αληθείς, οι ψευδαισθήσεις είναι ο πολύτιμος άρτος της ύπαρξης. Οίκοθεν νοείται ότι για την δια βίου Οφηλία του – Χλόη εν προκειμένω – ο Γιάννης ελάχιστα πράγματα κατά βάση γνωρίζει. Η επιστολή, την οποία της απευθύνει ,αποτελεί, ως εικός, μάλλον καθρέφτισμα στην ατομική λιμνούλα των δοξασιών του, παρά καταγραφή αδιάσειστων περιστατικών. Ο δε Πίπης δρα αναλόγως με όση ετοιμότητα και υπομονή μπορεί να έχει ένας βιωματικά τυπικός κάτοικος του πρόσφορου σε όλα Λεκανοπεδίου της Αττικής μας. Συζώντας μάλιστα µε µια γυναίκα, με την οποία τον συνδέουν εναντιωματικά αισθήματα, διεκπεραιώνει τα ελάχιστα, τα οποία συνήθως απαιτεί η ελεύθερη συμβίωση. Ούτε την απορρίπτει δηλαδή πλήρως την επί έτη συγκάτοικό του ούτε όμως την αγαπά, με τον τρόπο εκείνο που η Αγάπη ξέρει πώς να λυτρώνει τους άντρες της τρίτης ηλικίας.

Οι εν λόγω καταφάσκουν ενσυνειδήτως στη ζωή, ειδικότερα όσον αφορά την αμιγώς σεξουαλική πλευρά της. Ο καθείς με τον τρόπο του βεβαίως. Κι αυτό προσδίδει μιαν ιδιαίτερη καλειδοσκοπική κάτοψη του υπαρξιακού τοπίου. Αδηφάγοι, ενίοτε μωροφιλόδοξοι, διαβρωμένοι σαφώς από την κοινωνία του θεάματος, αλλά και της υπερκατανάλωσης, τα αφηγηματικά πρόσωπα συνιστούν τυπικά μνημεία μιας εποχής μεγάλης ρευστότητος και ακραίων συναλλαγών. Η μεταπολίτευση άλλωστε, αυτό το αλώνι των χαρακτηριολογικών περιπτωσιολογιών, παραμένει ένας από τους σταθερότερους άξονες αναφορών και αυτοαναφορών των πεζογράφων μας, λόγω αυτής της συγκεκριμένης πλουραλιστικής παρουσίας του Άγους.

Η τροχιά τους γύρω από τις ματαιότητες των ματαιοτήτων της ζωής είναι ευτυχώς γεμάτη (συγγραφικά) απρόοπτα. Ο βίος έχει και τις πτώσεις-ανορθώσεις του με άτακτους, συναρπαστικούς από κάθε άποψη ρυθμούς. Βεβαίως κάποια στιγμή οι ανωτέρω δοκιμάζουν να πράξουν ηθικώς. Αλλά πισωγυρίζουν ολοταχώς. Περιδιαβάζουν εκόντες άκοντες στην καταδική μας κοιλάδα των δακρύων. Εκεί ανήκουν εκ γενετής σχεδόν. Κι είναι τα δικά μας ακριβώς πάθη, ελαφρώς μεγεθυσμένα, τα οποία τους καθιστούν συγκινησιακά ημετέρους. Εν τέλει και οι τρεις προαναφερόμενοι ποτέ δεν εγκλημάτησαν ακριβώς, αλλά συναίνεσαν με τον τρόπο τους στην διάδοση του λεγομένου μέσου όρου, της θλιβερής Μετριότητος, της εν μέρει αθλιότητας. Και γι’ αυτούς μάλλον ισχύει αυτό το οποίο επισημαίνει στη Γραφή τυφλού (1979) ο Γιάννης Ρίτσος: «Το ξέρεις – ψιθύρισε – εκείνο που επιζεί του θανάτου σου είναι αυτό που στερήθηκες στη ζωή σου». Συνταξιούχοι πλέον, αχθοφόροι εφιαλτικών και μη μνημών, αλλά όχι απράγμονες, είναι διαρκώς μπλεγμένοι στα δίχτυα των θεών, όπως ακριβώς θα ήθελαν οι τραγικοί μας ποιητές. Και βεβαίως ένας από τους αμεσότερους φιλολογικούς προγόνους του συγγραφέα, ο Μ. Καραγάτσης, οι περσόνες του οποίου στοιχειώνουν κάποια στιγμή τα διάκενα της κειμενικής ανέλιξης.

Τυπικοί εκπρόσωποι της σύγχρονης νεολαίας βεβαίως παρίστανται. Αλλά κι αυτοί είναι αυθεντικά έρμαια της ολέθριας, άκρως ισοπεδωτικής υποκουλτούρας των καιρών μας. Σπάνια το φως της Παιδείας τους αγγίζει. Εκείνοι προτιμούν συστηματικά την ευκολία του μηδενός. Υπάρχουν όμως κι εδώ χαραμάδες, οφείλω να το καταθέσω αυτό, από όπου μόλις διακρίνεται ένα πρότυπο του ευ ζην. Πρόκειται για ορισμένες στροφές της εσωτερικής πλοκής, οι οποίες δείχνουν προς τη μεριά ενός στοιχείου ζωής, το οποίο θα το ονόμαζα χωρίς δισταγμό ίχνος, ικμάδα αγαθού. Είναι οι στιγμές εκείνες ακριβώς, όπου η αρετή της φιλίας, η πανάρχαια αρχή της τίμιας συντροφικότητας, υπογραμμίζει ένα κάποιο μέλλον αξιοπρέπειας. Έστω και για λίγο. Καταλήγοντας, φρονώ ότι το γεγονός ότι δεν προκύπτει κάποια χειροπιαστή λύση του δράματος, έστω κατά τις ντόπιες ή αλλοδαπές συνταγές, ίσως να οφείλεται στο ότι εμμέσως πλην σαφώς ο παντεπόπτης συγγραφέας θέλησε εσκεμμένως ν΄ αφήσει ανοικτό κάποιο ενδεχόμενο επικράτησης του πανανθρωπίνως αποδεκτού δικαίου υπέρ των (ηθικώς) αδυνάτων. Εκτός κι αν θέλησε να καταδείξει τόσο με την επιλογική, εν ψυχρώ δολοφονία του Γιάννη, όσο και με την αναλγησία των αυτοχθόνων συνωμοτών και την επικράτηση του άλογου στοιχείου της ζωής εν γένει, την ισχύ εκείνου του δόγματος, όπως το διατυπώνει κομψά ο Μισέλ Φουκώ στην Ιστορία της Τρέλας, ήτοι: «Μετά τον Γκόγια και τον Σαντ το Παράλογο, η απουσία Λογικής αντιπροσωπεύει ό τι πιο αποφασιστικό υπάρχει μέσα στο σύγχρονο έργο τέχνης. Κι αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά το κυρίαρχο στοιχείο της Βίας και του Θανάτου...».

Σκοτεινές επιγραφές: η μέλαινα γραφή σε μια από τις αυθεντικότερες εκδοχές της σήμερα στον τόπο μας.

skoteines-epigrafes-exofΑλέξης Πανσέληνος
Σκοτεινές επιγραφές
Εκδόσεις Μεταίχμιο 2011
σ. 543

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

Για τη νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου «...Άμμος» (εκδ. Κίχλη). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ένας θολός ουρανός, η θάλασσα σαν μια θαμπή μεμβράνη, όλο το σκηνικό εκτεθειμένο σε έναν εμμονικό νοτιά, που όλα τα μεταπλάθει ...

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά «Τώρα είναι μετά» (εκδ. Ροδακιό). 

Γράφει η Ζέτα Κουντούρη 

Αυτοτοσαρκασμός και λεπτή ειρωνεία διατρέχουν το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά με τον παράξενο τίτλο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ