kipos psichon

Για τη νουβέλα του Βασίλη Τσιαμπούση «Ο κήπος των ψυχών» (εκδ. Εστία).

Του Ευάγγελου Αυδίκου

Υπάρχουν πολλές επιστημονικές μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο Σ’ αυτή την κατεύθυνση είναι καθοριστική η συνδρομή της Προφορικής Ιστορίας, που γιγαντώθηκε ως πεδίο έρευνας, κινούμενη στη οριογραμμή ανάμεσα στην Ιστορία και τις ανθρωπο-εθνολο-λαογραφικές σπουδές.

Η λογοτεχνία πολύ γρήγορα την αξιοποίησε εισάγοντας την υποκειμενικότητα και καταγράφοντας βιωματικές ιστορίες των πρωταγωνιστών, τις οποίες χρησιμοποίησε ως πρώτη ύλη στη μυθοπλασία. Το ερώτημα που τίθεται εν γένει στη μυθοπλασία των ιστορικών συμβάντων είναι η σχέση ιστορίας και μυθοπλασίας. Είναι ένα θέμα που απασχόλησε τον Κορτάσαρ στα «Μαθήματα Λογοτεχνίας» (Opera 2021). Ανησυχούσε για τη σχέση του ιστορικού υλικού με τη λογοτεχνία, μιας και η υπερχείλιση του λογοτεχνικού δημιουργήματος από τα ιστορικά συμβάντα μπορεί να απομειώσει τη «θερμοκρασία του δραματικού περιεχομένου». Με άλλα, να αποβεί σε βάρος της μυθοπλαστικής διαδικασίας.

Η νουβέλα του Βασίλη Τσιαμπούση αρδεύει από την τοπική ιστορία της Δράμας (Βουλγαρική Κατοχή, Εμφύλιος, Εβραίοι, εξορίες). Ωστόσο, σε σχέση με προηγούμενα έργα του, παρατηρείται καταβύθιση σε γεγονότα που θέτουν σε αμφισβήτηση διαμορφωμένες αντιλήψεις της ιστοριογραφίας, χωρίς όμως να υπονομεύει τον βασικό πυρήνα του ιστορικού περιβάλλοντος.

Φαίνεται ότι ο συγγραφέας τελεί σε μια διαρκή συνομιλία με την τοπική ιστορία, σε μια προσπάθεια να μην πλήξει την αξιοπιστία του μυθοπλαστικού του εγχειρήματος.

Φαίνεται ότι ο συγγραφέας τελεί σε μια διαρκή συνομιλία με την τοπική ιστορία, σε μια προσπάθεια να μην πλήξει την αξιοπιστία του μυθοπλαστικού του εγχειρήματος. Το επιτυγχάνει διαμορφώνοντας τη λογοτεχνική του ρημνίδα, κατ’ αντιστοιχία του πολύ στενού και επιμήκους χώρου (ρημνίδας) ανάμεσα στο πατρικό σπίτι του αφηγητή του και ενός γειτονικού. Εκεί είχε ξεχαστεί η φωτογραφική μηχανή του πατέρα του. Εκεί εντοπίζει και ο Τσιαμπούσης τη δική του αφηγηματική ρημνίδα. Στο διάκενο. Έτσι ο συγγραφέας αξιοποιεί την τεχνική της φωτογραφίας φωτίζοντας τα πρόσωπα, όπως αναδύονται από τα αρνητικά των φίλμς ή από τα βιώματα του αφηγητή.

Όλο σχεδόν το βιβλίο οργανώνεται με άξονα την «Αγία Τριάδα», τους τρεις φίλους: τον αφηγητή, του οποίου ο φωτογράφος πατέρας εκτελέστηκε από τους Βουλγάρους, τον Κώστα, γιο καπνεργάτη κομμουνιστή, και τον Σάλμο/Σολομών, γιο Εβραίου υφασματέμπορου της Δράμας. Η αφήγηση παρακολουθεί την ενηλικίωση των τριών φίλων, τα εθνοτικά και πολιτισμικά στερεότυπα που διαμορφώνονται, όπως προκύπτει από τις επιλογές των οικογενειών.

Ο Τσιαμπούσης χρησιμοποιεί μιαν οικεία αφηγηματική τεχνική. Δημιουργεί ατμόσφαιρα προφορικής, χαλαρής εξιστόρησης των γεγονότων. Απουσιάζουν οι κορυφώσεις και οι αφηγηματικές δραματοποιήσεις και σ’ αυτό συνδράμει και η τριτοπρόσωπη αφήγηση. Ο συγγραφέας ενδιαφέρεται, πρωτίστως, να αφηγηθεί μια ιστορία, χωρίς εξάρσεις. Βασική του έγνοια να αναφερθεί σ’ αυτό το υπόστρωμα του πολιτισμικού κεφαλαίου που μπόρεσε να διατηρήσει αλώβητο τον πυρήνα του, παρά τις ιστορικές περιπέτειες.

Ο συγγραφέας ενδιαφέρεται, πρωτίστως, να αφηγηθεί μια ιστορία, χωρίς εξάρσεις. Βασική του έγνοια να αναφερθεί σ’ αυτό το υπόστρωμα του πολιτισμικού κεφαλαίου που μπόρεσε να διατηρήσει αλώβητο τον πυρήνα του, παρά τις ιστορικές περιπέτειες.

Μπορεί να υπάρξει αλληλεγγύη σε περιόδους που εγείρονται τείχη και το μίσος οργανώνει τις συμπεριφορές; Ο Τσιαμπούσης δεν είναι αφελής. Γνωρίζει τη δύναμη των ιστορικών συγκυριών που στραγγίζουν τα αισθήματα και στραγγαλίζουν την ευαισθησία. Ξέρει πως τα πτώματα της ιστορίας αναδιφούν παλιές προκαταλήψεις ενισχύοντας νέες ταξινομήσεις.

Ο συγγραφέας, προφανώς, δεν είναι ιστορικός, για να συγκροτήσει γενεαλογίες συμβάντων. Λογοτεχνία γράφει. Η γραφίδα του δεν υπηρετεί τη δημιουργία σχημάτων. Χωρίς φραστικές εντάσεις, με ύφος ήρεμο, συμβατικά αποστασιοποιημένο, με γραμμική εξιστόρηση αφηγείται τα δικά του βιώματα αλλά και τη διαμεσολαβημένη πληροφόρηση.

Ενδιαφέρεται να μιλήσει για την ανάγκη της ιστορίας που εγκλωβίζει τους ανθρώπους σε σχήματα αλλά και την υποχρέωση της λογοτεχνίας να μην παγιδευτεί σε στερεότυπα. Να αναζητήσει τον πόνο αλλά και την αντιφατικότητα. Και αυτό το ανιχνεύει στην προφορική ιστορία, στις μνήμες όσων βίωσαν τα γεγονότα , όχι στην επίσημη ιστοριογραφία που συνήθως αποφαίνεται με διαφορετικά εργαλεία.

tsiampousis

Στη νουβέλα είναι παρούσα η ιστορική περίοδος ως υπόστρωμα, είτε με τη μορφή της παρουσίας των Εβραίων στην πόλη και την αποστολή τους στην Τρεμπλίνκα της Πολωνίας είτε με τη Βουλγαρική κατοχή, ή τον Εμφύλιο πόλεμο, τις παρακρατικές οργανώσεις, τις εξορίες και τη μεταπολεμική περίοδο. Στο λογοτέχνημα, ωστόσο, συμπεριλαμβάνεται ένα αχός των ιστορικών συμβάντων, τα οποία λειτουργούν ως πλαισίωση για την κατανόηση της συμπεριφοράς των πρωταγωνιστών, πρωτίστως της αντιφατικότητάς τους που δεν μπορεί να φωτιστεί με τη χρήση διπολικών ιστορικών σχημάτων.

Πώς αλλιώς μπορεί να κατανοηθεί η διαδρομή του φιλάργυρου πατέρα του αφηγητή, ο οποίος από συντηρητικός και ανεκτικός στη βουλγάρικη κατοχή επιδεικνύει έναν αλτρουισμό υποστηρίζοντας, μέσω της φωτογραφικής του τέχνης, τη δημιουργία πλαστών ταυτοτήτων για τους Εβραίους, γεγονός που το πληρώνει με τη ζωή του; «Ακόμη και οι δικοί μας άνθρωποι δεν είναι κατά βάθος όπως δείχνουν. Δεν είναι ούτε ευθύγραμμοι ούτε διάφανοι». Ο αφηγητής έχει απάντηση για όλες αυτές τις συμπεριφορές. της μάνας του που παρέκαμπτε την απαγόρευση του συζύγου/πατέρα για επικοινωνία με τον γιο του κομμουνιστή καπνεργάτη. Επεξεργάζεται κώδικες, οι οποίοι διαμορφώνουν τη ρημνίδα ανθρώπινης αλληλεγγύης, πέρα από τα γενικότερα συμβάντα.

Επεξεργάζεται κώδικες, οι οποίοι διαμορφώνουν τη ρημνίδα ανθρώπινης αλληλεγγύης, πέρα από τα γενικότερα συμβάντα.

Ο Τσιαμπούσης, λοιπόν, εντοπίζει τις αντιφατικότητες και τις παρεκκλίσεις από όσα γνωρίζουμε από τον ιστοριογραφικό κανόνα. Τον ενδιαφέρει ο άνθρωπος, μέσα σε δυσχερείς καταστάσεις. εκείνες οι αναλαμπές τρυφερότητας, ακόμη κι αν προέρχονται από τη μεριά όσων συμπεριλαμβάνονται στα αρνητικά στερεότυπα της τοπικής αλλά και της εθνικής ιστορίας.

o kipos ton psychon exofΈνα απ’ αυτά είναι η βουλγαρική κατοχή, που ταυτίζεται στην τοπική αυτοσυνειδησία με τις εκτεταμένες σφαγές αμάχων στους Τοξότες και αλλαχού. Ο συγγραφέας δεν αμφισβητεί ασφαλώς το ιστορικό γεγονός. Όμως, η απόσταση του χρόνου και η λογοτεχνική του ιδιότητα διευκολύνουν την εστίαση σε στιγμές τρυφερότητας και ανθρωπισμού, που λειτουργούν ως σπινθήρες μέσα στο κλίμα των συγκρουσιακών σχέσεων. Τέτοιος σπινθήρας ήταν η απόφαση του Αλέξανδρου, μητροθείου του αφηγητή, λαϊκού επιτρόπου στο δικαστήριο, να ικανοποιήσει την τελευταία επιθυμία του υπό εκτέλεση Βούλγαρου αξιωματικού. να καπνίσει ένα τσιγάρο.

Η νουβέλα του Τσιαμπούση φωτίζει σκοτεινές πλευρές της τοπικής ιστορίας της Δράμας. Ο αφηγητής, ωστόσο, αναφέρεται με τρυφερότητα στον βουλγαρογραμμένο Νικηφόρο, στον οποίο οφείλει την επιβίωση όταν έμεινε πεντάρφανος. Κορυφαία ρωγμή, όμως, είναι η σχέση του με τον Βούλγαρο αξιωματικό Άντον, ο οποίος εγκαταστάθηκε στο επιταγμένο πατρικό του σπίτι. Παρά το γεγονός ότι ο αξιωματικός πίστευε πως η βουλγαρική κατοχή θα διαιωνιζόταν, ο αφηγητής ως προσωπείο του συγγραφέα αναδεικνύει την οφειλή του σ’ έναν «εθνικό εχθρό». «Μου έδειξε αγάπη σε δύσκολες στιγμές κι με βοήθησε από παιδί να γίνω έφηβος», εξομολογείται ο αφηγητής.

Ο Τσιαμπούσης τολμά στη νουβέλα του και συνάμα τιμά τη λογοτεχνική του ιδιότητα. Η νουβέλα ολοκληρώνεται με τον κήπο των ψυχών. Είναι ο κήπος του σπιτιού του, στον οποία συναντιέται με όλους τους επισκέπτες της ρημνίδας του: γείτονες, Βούλγαρους που σημάδεψαν τη ζωή του, Εβραίους φίλους, τον πατέρα του Κώστα που του προσέφερε κρύπτη από την εμφυλιοπολεμική μανία. Είναι ο δικός του κόσμος. Είναι οι σκιές που συχνά δεν έχουν τη θέση που τους ταιριάζει στην επίσημη ιστοριογραφία.


* Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΥΔΙΚΟΣ είναι ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πεζογράφος. Τελευταίο του βιβλίο το μυθιστόρημα «Οδός Οφθαλμιατρείου» (εκδ. Εστία).

politeia link more

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, πέθανε ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ