theoxaris kentriki

Για το πεζογράφημα του Γιώργου Χ. Θεοχάρη «Δίφορη μνήμη» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: Ο συγγραφέας το 1958 στην πλατεία της Δεσφίνας Φωκίδος, απαγγέλει το ποίημα «Ο βράχος και το κύμα» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. © Από το αρχείο του Γιώργου Χ. Θεοχάρη.

Της Λίλυς Εξαρχοπούλου

Ο πιτσιρικάς που σε υποδέχεται στα σκαλιά του πέτρινου σπιτιού του στο εξώφυλλο του βιβλίου χαμογελά και σε καλεί να επιλέξεις: διαβάζεις τη βιογραφία του, ένα ταξιδιωτικό στην ελληνική ύπαιθρο, την ιστορία της ορεινής Φωκίδας ή μήπως ένα, εν δυνάμει, μεταμοντέρνο μυθιστόρημα; Ίσως η απάντηση που θα δοθεί από τον κάθε αναγνώστη να είναι διαφορετική αλλά η ποιητική φλέβα του Θεοχάρη είναι παντού εμφανής και ο χώρος, η Δεσφίνα, σε προκαλεί να αντιμετωπίσεις το πόνημά του ως την ανθρωπογεωγραφία ενός ελληνικού χωριού τον περασμένο, κυρίως, αιώνα.

Ευφυώς ο συγγραφέας ξεκινά το βιβλίο με κάποιες αναφορές από ιστορικά κείμενα και εφημερίδες του 19ου αιώνα για τον τόπο του και συνεχίζει αυτοσυστηνόμενος για να μην υπάρχει καμιά αμφιβολία, όπως είναι σύνηθες σήμερα, για το ποιος γράφει και τι αναφέρει. Υπογραμμίζει μάλιστα ότι ακόμη και τα παιδιά της ελληνικής επαρχίας είχαν πρόσβαση στην ποίηση μέσω της επαφής τους με τα τροπάρια, τα απολυτίκια, τους ύμνους της εκκλησίας. Το επόμενο σκαλί-κεφάλαιο μας οδηγεί στον γέρο πλάτανο και την κεντρική πλατεία του χωριού, εκεί που ελάμβαναν χώρα όλα τα σημαντικά γεγονότα. Συνεχίζει δίνοντας φωνή στους γεννήτορές του που, με πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, μιλούν για τα προσωπικά τους βιώματα, τον αγώνα του αργαλειού που ανασταίνει οικογένειες, τον πόλεμο που αφήνει δυσεπούλωτα τραύματα.

«“Χάθηκε το μικρό της Αγγέλως”, φώναξε η μάνα. Πεταχτήκαμε έξω στον δρόμο… Κάποιος… “Τη βρήκα”, φώναξε. Τρέξαμε. Είδαμε την Εφούλα πνιγμένη στο καζάνι της μπουγάδας».

Το επόμενο μέρος είναι αφιερωμένο σε στιγμιότυπα, φωτογραφικά θαρρείς, της ζωής στο χωριό, γι’ αυτό και κάθε κεφάλαιο φέρει το όνομα παλαιών φωτογραφικών μηχανών (Lubitel, Exacta, Yashika κ.ά.). Αυτά τα στιγμιότυπα περιλαμβάνουν ένα δυναμικό μωσαϊκό της καθημερινότητας σε κάθε ελληνικό χωριό: αγροτικές εργασίες, βοσκοτόπια, γάμους, ξενιτειά, κτίσιμο σπιτιών, υφαντουργία, ανταλλακτικό εμπόριο, μαίες, βεντούζες, παιδικά παιχνίδια και παιδικά ατυχήματα, τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, αγαπητικοί και αγαπητικές, αυτοκτονίες, αιμομιξίες, βετεράνοι ακόμη και δύο πολέμων, αντάρτες, δωσίλογοι. Τα πρόσωπα του χωριού έχουν όνομα και υπόσταση, τα γεγονότα μοιάζουν μακρινά αλλά είναι σημερινά:

«“Χάθηκε το μικρό της Αγγέλως”, φώναξε η μάνα. Πεταχτήκαμε έξω στον δρόμο… Κάποιος… “Τη βρήκα”, φώναξε. Τρέξαμε. Είδαμε την Εφούλα πνιγμένη στο καζάνι της μπουγάδας».

Συντριπτική ομοιότητα του παραπάνω αποσπάσματος με την πρόσφατη είδηση για τα παιδάκια που πέσαν σε ασβέστη στην αυλή του σπιτιού τους σε χωριό της Κρήτης. Τα αθησαύριστα ανέκδοτα του κεφαλοχωρίου και των κατοίκων του λαμβάνουν συχνά μια ποιητική διάσταση:

«Έπιναν ούζα στην άκρη στο κύμα. Ο Μπάμπης καθόταν κάθε νύχτα μονάχος στο πεζοδρόμιο του μαγαζιού κι έπινε. Σηκώθηκε μια φορά ένας και πήγε κοντά του. “Έλα, ρε Μπάμπη, στην παρέα”, του είπε. “Μην παρεμβάλλεσαι, φίλε, δίνω ρεύμα στο φεγγάρι, πρέπει να είμαι μόνος”, αποκρίθηκε».

Το ορεινό τοπίο με θέα στον Κορινθιακό μπορεί να μοιάζει ειδυλλιακό αλλά συχνά καταρρακώνεται από τους κεραυνούς που αφαιρούν ζωές συγχωριανών. Οι γυναίκες υπομένουν είτε την ανεργία των αντρών τους είτε τις αρχαϊκές πατριαρχικές νοοτροπίες (να παντρευτεί πρώτα η ασχημότερη κόρη και έως τότε να μένει έγκλειστη η ομορφότερη(!), κακό και συμφορά αν τα κορίτσια έχουν μυωπία, κ.ο.κ). Οι πόλεμοι διχάζουν, οι εξορίες τρομοκρατούν, στον εμφύλιο ο αδελφός σκοτώνει αδελφό, οι κτηματικές διαφορές, η κλοπή ζωντανών αλλά και ασήμαντες αφορμές οδηγούν σε απρόσμενους φόνους. Κι επειδή ο φωτογραφικός φακός δεν μπορεί να καταγράψει ούτε την αγριότητα ούτε –πολύ περισσότερο– την τρυφερότητα, έρχεται ο συγγραφέας να αναπληρώσει το κενό. Αυτό γίνεται με ολοζώντανες αφηγήσεις: Για την ορφανή γιαγιά Καλλιόπη που πεντάχρονη στα 1906 κάνει κάθε δουλειά που της τυχαίνει ώστε να μαζέψει χρήματα και να αγοράσει μάνα(!)· τη συγχωριανή παιδούλα Ελενίτσα, που πένεται κι έτσι προσεταιρίζεται τη χούφτα τα γεννήματα (στάρι, κριθάρι, μύγδαλα, ρεβύθια, ελιές, κουκιά, κρεμμύδια) που είχε απλωθεί Πρωτοχρονιά για καλή σοδειά· το χτίσιμο σπιτιών βοηθεία των συγχωριανών με τον αρχιμάστορα να αναγγέλλει:

«“Καλώς ήρθε το χάρισμα από τον Μήτσο Σ., ένα πακέτο πρόκες 16/21”, “Καλώς ήρθε το χάρισμα από τον Θανάση Κ., τρία τσουβάλια τσιμέντο…”. Με κάθε αναγγελία δένει ένα λευκό μαντίλι στην κορυφή της σκεπής. Μέχρι που πέφτει η νύχτα το χωριό ακούει τα χαρίσματα. Στην κορυφή της κατασκευής ανεμίζουν τα μαντίλια της καλοσύνης των συγχωριανών».

«Θυμάμαι το θύμα και τον θύτη. / Τον θύτη ως θύμα, / Και το θύμα ως θύτη, / θυμάμαι. / Τη μαύρη μοίρα / των Λαβδακιδών του χωριού μου, / θυμάμαι».

Το αρχικό, μάλλον αρκαδικό τοπίο ντύνεται το ένδυμα της ελεγείας που αποτυπώνεται εξαιρετικά στον εσωτερικό μονόλογο του συγγραφέα στο «Πατρίδος – Καταβολή και συγκατάβασις», όπου σχεδόν κάθε παράγραφος ξεκινά με το «Θυμάμαι…» και επιχειρεί να θωπεύσει μνήμες-πληγές καταλήγοντας στον ποιητικό σπαραγμό:

«Θυμάμαι το θύμα και τον θύτη. / Τον θύτη ως θύμα, / Και το θύμα ως θύτη, / θυμάμαι. / Τη μαύρη μοίρα / των Λαβδακιδών του χωριού μου, / θυμάμαι».

theoxaris ex


Για να αλαφρύνει το κλίμα παρατίθενται αποσπάσματα εφημερίδων του πρώτου μισού του 20ού αιώνα και ακολουθούν αυτοτελή διηγήματα για τη ζωή στη Δεσφίνα. Έπονται οι «Αυτοδίδακτοι της στέρησης», όπου ο αφηγητής αναλαμβάνει να μιλήσει προσωπικά αλλά και εξ ονόματος της γενιάς του («χρόνοι στεγνοί με καιρό στενό, ζωή στερημένη» – εξού και το πρώτο πληθυντικό του μεγαλύτερου τμήματος) και να συγκρίνει την αλλοτινή εποχή με την παρούσα, καταλήγοντας σε μια υπαρξιακή ενοχική διερώτηση. Ακολουθεί λεπτομερής καταγραφή των ναών και ναΐσκων της περιοχής και το ξάφνισμα στο κεφάλαιο «Ο περιορισμός του ζωτικού μας χώρου» που συνοψίζει την, εν πολλοίς, ματαιότητα του ανθρώπινου βίου. Οι παλαιές φωτογραφίες, πορτρέτα τούτη φορά, επανέρχονται για να αποδοθεί φόρος τιμής στους προπάτορες και να αγκαλιάσουν στοργικά τον μικρό Γιώργο που έγινε ποιητής «Άλλωστε η ποίηση –σκέφτομαι– / αδυνατεί να μεταφράσει τη δυστυχία της μνήμης». Η τελευταία αφήγηση κλείνει το βιβλίο εξίσου λυρικά: «Σ’ εκείνες τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες θα υπάρξουμε. / Ίσως γιατί τα κατσαρά δοντάκια τους στο περιθώριο / έχουν τη δύναμη να ροκανίζουν τη φθορά».

Ο ποιητής-πεζογράφος Γιώργος Θεοχάρης, εν μέρει αυτοβιογραφούμενος, εφευρίσκει τρόπους να σε ελκύει κάθε τόσο εκ νέου στον ανοίκειο, ίσως για κάποιους, χώρο του χωριού, σε κατατοπίζει για τα ήθη και τα πάθη της ελληνικής επαρχίας, σε συνεπαίρνει με τις μικρές ιστορίες που, κουβάρι το κουβάρι, συνθέτουν τη μεγάλη. Ένα κολάζ με επίκεντρο τη Δεσφίνα Φωκίδας αλλά και μια αποτύπωση χαρακτήρων που συναπαρτίζουν την ανθρώπινη τοπογραφία με άκρως αυθεντική και ποιητική ματιά.

* Η ΛΙΛΥ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ είναι συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο η ποιητική συλλογή «Λαθραία οργή» (εκδ. Μελάνι).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

Το μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά «Λοιμός» και ο αναγνώστης του 21ου αιώνα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε ξανά πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ποταμός.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι πυροτέχνημα. Όταν ένα βιβλίο...

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Για τη νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου «Coffee time» και τη συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

...

«Δύο παράξενα πλάσματα» του Ανδρέα Μήτσου – Το ναυάγιο που γεννά ατομικά και συλλογικά τραύματα

«Δύο παράξενα πλάσματα» του Ανδρέα Μήτσου – Το ναυάγιο που γεννά ατομικά και συλλογικά τραύματα

Για τη νουβέλα του Ανδρέα Μήτσου «Δύο παράξενα πλάσματα» (εκδ. Καστανιώτη).

Γράφει ο Σπύρος Γ. Μπρίκος

Στη νέα νουβέλα του Ανδρέα Μήτσου ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«ζ, η, θ, Ο Ξένος» του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο – τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας» μας φέρνουν κοντά στο «ανοίκειον»

«ζ, η, θ, Ο Ξένος» του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο – τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας» μας φέρνουν κοντά στο «ανοίκειον»

Για την παράσταση «ζ, η, θ, Ο Ξένος», που βασίζεται σε τρεις ραψωδίες της «Οδύσσειας», σε σκηνοθεσία του Μιχαήλ Μαρμαρινού, στην Επίδαυρο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Μετά τη «Νέκυια» με το ιαπωνικό θέατρο ΝΟ το 2015, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επανέρχεται φέτ...

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...
Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Έξι βιβλία κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις συν τρεις προτάσεις κουίρ πεζογραφίας και ποίησης από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Καλοκαίρι 2025: «Διαβάζοντας σε ανοιχτούς ορίζοντες» – 50 λογοτεχνικά βιβλία για όλες τις διαθέσεις και για κάθε στιγμή

Διηγήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα, σύγχρονα και κλασικά, όλα μαζί ανοίγουν μια αναγνωστική βεντάλια για όλες τις διαθέσεις και προτιμήσεις και για κάθε στιγμή. 

Επιλογή-κείμενα: Κώστας Αγοραστός, Διονύσης Μαρίνος

Π...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ