theoxaris kentriki

Για το πεζογράφημα του Γιώργου Χ. Θεοχάρη «Δίφορη μνήμη» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: Ο συγγραφέας το 1958 στην πλατεία της Δεσφίνας Φωκίδος, απαγγέλει το ποίημα «Ο βράχος και το κύμα» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. © Από το αρχείο του Γιώργου Χ. Θεοχάρη.

Της Λίλυς Εξαρχοπούλου

Ο πιτσιρικάς που σε υποδέχεται στα σκαλιά του πέτρινου σπιτιού του στο εξώφυλλο του βιβλίου χαμογελά και σε καλεί να επιλέξεις: διαβάζεις τη βιογραφία του, ένα ταξιδιωτικό στην ελληνική ύπαιθρο, την ιστορία της ορεινής Φωκίδας ή μήπως ένα, εν δυνάμει, μεταμοντέρνο μυθιστόρημα; Ίσως η απάντηση που θα δοθεί από τον κάθε αναγνώστη να είναι διαφορετική αλλά η ποιητική φλέβα του Θεοχάρη είναι παντού εμφανής και ο χώρος, η Δεσφίνα, σε προκαλεί να αντιμετωπίσεις το πόνημά του ως την ανθρωπογεωγραφία ενός ελληνικού χωριού τον περασμένο, κυρίως, αιώνα.

Ευφυώς ο συγγραφέας ξεκινά το βιβλίο με κάποιες αναφορές από ιστορικά κείμενα και εφημερίδες του 19ου αιώνα για τον τόπο του και συνεχίζει αυτοσυστηνόμενος για να μην υπάρχει καμιά αμφιβολία, όπως είναι σύνηθες σήμερα, για το ποιος γράφει και τι αναφέρει. Υπογραμμίζει μάλιστα ότι ακόμη και τα παιδιά της ελληνικής επαρχίας είχαν πρόσβαση στην ποίηση μέσω της επαφής τους με τα τροπάρια, τα απολυτίκια, τους ύμνους της εκκλησίας. Το επόμενο σκαλί-κεφάλαιο μας οδηγεί στον γέρο πλάτανο και την κεντρική πλατεία του χωριού, εκεί που ελάμβαναν χώρα όλα τα σημαντικά γεγονότα. Συνεχίζει δίνοντας φωνή στους γεννήτορές του που, με πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, μιλούν για τα προσωπικά τους βιώματα, τον αγώνα του αργαλειού που ανασταίνει οικογένειες, τον πόλεμο που αφήνει δυσεπούλωτα τραύματα.

«“Χάθηκε το μικρό της Αγγέλως”, φώναξε η μάνα. Πεταχτήκαμε έξω στον δρόμο… Κάποιος… “Τη βρήκα”, φώναξε. Τρέξαμε. Είδαμε την Εφούλα πνιγμένη στο καζάνι της μπουγάδας».

Το επόμενο μέρος είναι αφιερωμένο σε στιγμιότυπα, φωτογραφικά θαρρείς, της ζωής στο χωριό, γι’ αυτό και κάθε κεφάλαιο φέρει το όνομα παλαιών φωτογραφικών μηχανών (Lubitel, Exacta, Yashika κ.ά.). Αυτά τα στιγμιότυπα περιλαμβάνουν ένα δυναμικό μωσαϊκό της καθημερινότητας σε κάθε ελληνικό χωριό: αγροτικές εργασίες, βοσκοτόπια, γάμους, ξενιτειά, κτίσιμο σπιτιών, υφαντουργία, ανταλλακτικό εμπόριο, μαίες, βεντούζες, παιδικά παιχνίδια και παιδικά ατυχήματα, τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, αγαπητικοί και αγαπητικές, αυτοκτονίες, αιμομιξίες, βετεράνοι ακόμη και δύο πολέμων, αντάρτες, δωσίλογοι. Τα πρόσωπα του χωριού έχουν όνομα και υπόσταση, τα γεγονότα μοιάζουν μακρινά αλλά είναι σημερινά:

«“Χάθηκε το μικρό της Αγγέλως”, φώναξε η μάνα. Πεταχτήκαμε έξω στον δρόμο… Κάποιος… “Τη βρήκα”, φώναξε. Τρέξαμε. Είδαμε την Εφούλα πνιγμένη στο καζάνι της μπουγάδας».

Συντριπτική ομοιότητα του παραπάνω αποσπάσματος με την πρόσφατη είδηση για τα παιδάκια που πέσαν σε ασβέστη στην αυλή του σπιτιού τους σε χωριό της Κρήτης. Τα αθησαύριστα ανέκδοτα του κεφαλοχωρίου και των κατοίκων του λαμβάνουν συχνά μια ποιητική διάσταση:

«Έπιναν ούζα στην άκρη στο κύμα. Ο Μπάμπης καθόταν κάθε νύχτα μονάχος στο πεζοδρόμιο του μαγαζιού κι έπινε. Σηκώθηκε μια φορά ένας και πήγε κοντά του. “Έλα, ρε Μπάμπη, στην παρέα”, του είπε. “Μην παρεμβάλλεσαι, φίλε, δίνω ρεύμα στο φεγγάρι, πρέπει να είμαι μόνος”, αποκρίθηκε».

Το ορεινό τοπίο με θέα στον Κορινθιακό μπορεί να μοιάζει ειδυλλιακό αλλά συχνά καταρρακώνεται από τους κεραυνούς που αφαιρούν ζωές συγχωριανών. Οι γυναίκες υπομένουν είτε την ανεργία των αντρών τους είτε τις αρχαϊκές πατριαρχικές νοοτροπίες (να παντρευτεί πρώτα η ασχημότερη κόρη και έως τότε να μένει έγκλειστη η ομορφότερη(!), κακό και συμφορά αν τα κορίτσια έχουν μυωπία, κ.ο.κ). Οι πόλεμοι διχάζουν, οι εξορίες τρομοκρατούν, στον εμφύλιο ο αδελφός σκοτώνει αδελφό, οι κτηματικές διαφορές, η κλοπή ζωντανών αλλά και ασήμαντες αφορμές οδηγούν σε απρόσμενους φόνους. Κι επειδή ο φωτογραφικός φακός δεν μπορεί να καταγράψει ούτε την αγριότητα ούτε –πολύ περισσότερο– την τρυφερότητα, έρχεται ο συγγραφέας να αναπληρώσει το κενό. Αυτό γίνεται με ολοζώντανες αφηγήσεις: Για την ορφανή γιαγιά Καλλιόπη που πεντάχρονη στα 1906 κάνει κάθε δουλειά που της τυχαίνει ώστε να μαζέψει χρήματα και να αγοράσει μάνα(!)· τη συγχωριανή παιδούλα Ελενίτσα, που πένεται κι έτσι προσεταιρίζεται τη χούφτα τα γεννήματα (στάρι, κριθάρι, μύγδαλα, ρεβύθια, ελιές, κουκιά, κρεμμύδια) που είχε απλωθεί Πρωτοχρονιά για καλή σοδειά· το χτίσιμο σπιτιών βοηθεία των συγχωριανών με τον αρχιμάστορα να αναγγέλλει:

«“Καλώς ήρθε το χάρισμα από τον Μήτσο Σ., ένα πακέτο πρόκες 16/21”, “Καλώς ήρθε το χάρισμα από τον Θανάση Κ., τρία τσουβάλια τσιμέντο…”. Με κάθε αναγγελία δένει ένα λευκό μαντίλι στην κορυφή της σκεπής. Μέχρι που πέφτει η νύχτα το χωριό ακούει τα χαρίσματα. Στην κορυφή της κατασκευής ανεμίζουν τα μαντίλια της καλοσύνης των συγχωριανών».

«Θυμάμαι το θύμα και τον θύτη. / Τον θύτη ως θύμα, / Και το θύμα ως θύτη, / θυμάμαι. / Τη μαύρη μοίρα / των Λαβδακιδών του χωριού μου, / θυμάμαι».

Το αρχικό, μάλλον αρκαδικό τοπίο ντύνεται το ένδυμα της ελεγείας που αποτυπώνεται εξαιρετικά στον εσωτερικό μονόλογο του συγγραφέα στο «Πατρίδος – Καταβολή και συγκατάβασις», όπου σχεδόν κάθε παράγραφος ξεκινά με το «Θυμάμαι…» και επιχειρεί να θωπεύσει μνήμες-πληγές καταλήγοντας στον ποιητικό σπαραγμό:

«Θυμάμαι το θύμα και τον θύτη. / Τον θύτη ως θύμα, / Και το θύμα ως θύτη, / θυμάμαι. / Τη μαύρη μοίρα / των Λαβδακιδών του χωριού μου, / θυμάμαι».

theoxaris ex


Για να αλαφρύνει το κλίμα παρατίθενται αποσπάσματα εφημερίδων του πρώτου μισού του 20ού αιώνα και ακολουθούν αυτοτελή διηγήματα για τη ζωή στη Δεσφίνα. Έπονται οι «Αυτοδίδακτοι της στέρησης», όπου ο αφηγητής αναλαμβάνει να μιλήσει προσωπικά αλλά και εξ ονόματος της γενιάς του («χρόνοι στεγνοί με καιρό στενό, ζωή στερημένη» – εξού και το πρώτο πληθυντικό του μεγαλύτερου τμήματος) και να συγκρίνει την αλλοτινή εποχή με την παρούσα, καταλήγοντας σε μια υπαρξιακή ενοχική διερώτηση. Ακολουθεί λεπτομερής καταγραφή των ναών και ναΐσκων της περιοχής και το ξάφνισμα στο κεφάλαιο «Ο περιορισμός του ζωτικού μας χώρου» που συνοψίζει την, εν πολλοίς, ματαιότητα του ανθρώπινου βίου. Οι παλαιές φωτογραφίες, πορτρέτα τούτη φορά, επανέρχονται για να αποδοθεί φόρος τιμής στους προπάτορες και να αγκαλιάσουν στοργικά τον μικρό Γιώργο που έγινε ποιητής «Άλλωστε η ποίηση –σκέφτομαι– / αδυνατεί να μεταφράσει τη δυστυχία της μνήμης». Η τελευταία αφήγηση κλείνει το βιβλίο εξίσου λυρικά: «Σ’ εκείνες τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες θα υπάρξουμε. / Ίσως γιατί τα κατσαρά δοντάκια τους στο περιθώριο / έχουν τη δύναμη να ροκανίζουν τη φθορά».

Ο ποιητής-πεζογράφος Γιώργος Θεοχάρης, εν μέρει αυτοβιογραφούμενος, εφευρίσκει τρόπους να σε ελκύει κάθε τόσο εκ νέου στον ανοίκειο, ίσως για κάποιους, χώρο του χωριού, σε κατατοπίζει για τα ήθη και τα πάθη της ελληνικής επαρχίας, σε συνεπαίρνει με τις μικρές ιστορίες που, κουβάρι το κουβάρι, συνθέτουν τη μεγάλη. Ένα κολάζ με επίκεντρο τη Δεσφίνα Φωκίδας αλλά και μια αποτύπωση χαρακτήρων που συναπαρτίζουν την ανθρώπινη τοπογραφία με άκρως αυθεντική και ποιητική ματιά.

* Η ΛΙΛΥ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΥ είναι συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο η ποιητική συλλογή «Λαθραία οργή» (εκδ. Μελάνι).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ