Όταν πρωτογνώρισα την Έλενα Μαρούτσου, το 2008, είχε δύο βιβλία στο ενεργητικό της, που είχαν περάσει μάλλον απαρατήρητα, κι είχε μόλις εκδώσει το Μεταξύ συρμού και αποβάθρας. Νομίζω ότι με εκείνο το έργο καταξιώθηκε, επειδή άρχισε να βρίσκει το ύφος της, το μήκος κύματος της γραφής της και τον τρόπο να μετατρέπει σε λέξεις όσα ψυχανεμίζεται. Πέρασε βέβαια μέσα από ένα πειραματικό βιβλίο, το Νøημα (2010), για να ξαναβρεί τον εαυτό της στις Χυδαίες ορχιδέες (2015) κι έπειτα στο Δύο (μαζί με την Ούρσουλα Φωσκόλου, 2018).

Ποιο είναι αυτό το στίγμα; Είναι μια συντονισμένη διακύμανση του τόνου ανάμεσα στο συναίσθημα και το μυστήριο, το ορατό και το αόρατο, το πραγματικό και το καλλιτεχνικό. Με άλλα λόγια αποδίδει την πραγματικότητα με έναν πεποικιλμένο ψυχολογικό ρεαλισμό, που στίζει την επιφάνεια με όνειρα, διαφυγές και μύχιες συναισθηματικές καταστάσεις, οι οποίες τελικά χρωματίζουν όσα βλέπει.

Αποδίδει την πραγματικότητα με έναν πεποικιλμένο ψυχολογικό ρεαλισμό, που στίζει την επιφάνεια με όνειρα, διαφυγές και μύχιες συναισθηματικές καταστάσεις, οι οποίες τελικά χρωματίζουν όσα βλέπει.

Οι Θηριόμορφοι είναι ένα βιβλίο-τριαντάφυλλο. Ο κορμός της τριανταφυλλιάς φυσικά υπάρχει, αλλά είναι σκεπασμένος με άπειρα κλαδιά, παρακλάδια, φύλλα, μπουμπούκια, άνθη, πολλά ίσως από τα οποία να χάνουν τον δρόμο τους και να απλώνονται φυγόκεντρα σε πασσάλους, παράθυρα και μπαλκόνια, όχι με σκοπό να φτάσουν στη στέγη, αλλά με την άναρχη διάθεση να δείξουν το ανάστημα και την ομορφιά τους. Αυτή η ομορφιά, όμως, κρύβει –όπως σκόπιμα επιχειρεί η συγγραφέας– αιχμηρά αγκάθια, τα οποία ματώνουν όποιον απρόσεκτο αναγνώστη νομίζει ότι διαβάζει απλώς ένα πολύπτυχο παραμύθι, μια φωτογραφική ονειροφαντασία ή ένα πολύχρωμο ζωολογικό άλμπουμ.

Η Έλενα Μαρούτσου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1967. Σπούδασε Ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Λογοτεχνία και στις Εικαστικές Τέχνες στο Reading University της Αγγλίας. Ασχολήθηκε ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία και το κολάζ. Έχει γράψει τις συλλογές διηγημάτων Του ύψους και του βάθους, Οι προδοσίες των ονομάτων, Οι χυδαίες ορχιδέες. Το 2009 το μυθιστόρημά της Μεταξύ συρμού και αποβάθρας βραβεύτηκε με το Athens Prize for Literature από το περιοδικό (δέ)κατα. Ζει και εργάζεται ως εκπαιδευτικός στην Αθήνα.

Ο βασικός κορμός, που σπάει σε δύο αφηγήσεις, αφορά στον βοηθό καθηγητή Σπύρο, ο οποίος ταξιδεύει στην Κρακοβία για ένα συνέδριο, ενώ θρηνεί μονίμως την απώλεια της γυναίκας του Βέρας. Εκεί συναντά τη Μαριάννα, μοντέλο σε σειρά φωτογραφιών της φίλης της Ντορότα κι ερασιτέχνη ηθοποιό. Η συνάντηση των δύο προσώπων, όπως αποδεικνύεται, δεν είναι τυχαία. Παρ’ όλ’ αυτά, βαθύτερα τραύματα εκκρίνουν πύο και δεν αφήνουν την οργιώδη επιφάνεια του ερωτισμού να δώσει ολοκληρωμένα τριαντάφυλλα.

Η Έλενα Μαρούτσου εμπνέεται από τις φωτογραφίες της πολωνής Laura Makabresku, οι οποίες συν-εκδίδονται δίπλα στο ελληνικό κείμενο. Η φωτογράφος εμπνέεται από μύθους ή παραμύθια, αξιοποιώντας ή επινοώντας τη σκοτεινή τους πλευρά. Έτσι, ο διάλογος μυθιστορήματος και φωτογραφίας συνθέτει ένα κράμα ρομαντισμού και ζόφου, τρυφερότητας και οργής, εφηβικής ανεμελιάς και σκληρής πραγματικότητας, έστω κι αν μερικές συνάψεις κρίνονται βεβιασμένες.

Αυτή η διαφυγή από το ρεαλιστικό μοντέλο φλερτάρει έντονα με τον εξπρεσιονισμό, καθώς κάθε σκηνή, κάθε επεισόδιο, αποκομμένο κι αυτόνομο, προσπαθεί να συνδυάσει το πραγματικό με το ονειρικό-εφιαλτικό, την εξωτερική δράση με την εσωτερική δραματικότητα. Αυτή η σύνθεση, ή μάλλον αυτό το πήγαινε-έλα, δημιουργεί παράλογες συντήξεις, ανθρωπόμορφα ζώα ή ζωώδη πρόσωπα, όπως ακριβώς και οι φωτογραφίες, και αναδεικνύει τα αλλόκοτα βιώματα που δεν είναι ξένα με την ανθρώπινη φύση.

Διαβάζουμε τους Θηριόμορφους σταματώντας σε κάθε άνθος, αλλά και αναγνωρίζοντας κάθε αγκάθι, καθώς όλα μαζί συστήνουν ένα πολύφυλλο ανάγνωσμα που σκάει σε κάθε σελίδα.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

→ Στην κεντρική εικόνα: Φωτογραφία © Laura Makabresku.

Θηριόμορφοι
Έλενα Μαρούτσου
Πόλις 2020
Σελ. 224, τιμή εκδότη €17,70

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ