Ο τελευταίος φύλακας, του Δημήτρη Οικονόμου

Τι θέση έχει ο ηρωισμός σε μια αντιηρωική εποχή; Με άλλα λόγια αυτό που με απασχολεί συχνά είναι πόσο η εποχή μας, που διακρίνεται από την οικουμενικότητα, το φιλειρηνικό πνεύμα, την απαξίωση των μεγάλων αφηγήσεων, όπως το έθνος κι ο πόλεμος, επιτρέπει ή ευνοεί τα λογοτεχνικά έργα με πατριωτικό χαρακτήρα, έστω και με τις δικές της οπτικές γωνίες. Σ’ αυτόν τον προβληματισμό εντάσσεται και η εξέταση του ιστορικού μυθιστορήματος, που τις τελευταίες δεκαετίες έχει εγκαταλείψει τις ηρωικές πτυχές του παρελθόντος κι έχει στραφεί σε άλλες του εκφάνσεις.

Ο Γιώργης, βαρκάρης στο Νησί της Παμβώτιδας, μυείται στην Εταιρεία και μαζί με τους υπόλοιπους ελευθερωτές φέρνει όπλα, παρακολουθεί τους Τούρκους, προσπαθεί να πάρει από την επιρροή των ρουμανόφιλων Βλάχων την ευρύτερη περιοχή και γενικά ετοιμάζει το έδαφος για την απελευθέρωση της Ηπείρου.

Ο Δημήτρης Οικονόμου, γεννημένος στα Ιωάννινα το 1974, θέτει στο επίκεντρο της μυθοπλασίας του την Ήπειρο, όπως τη ζουν στις πολεμικές της εξάρσεις τρεις γενιές Ηπειρωτών. Από το 1906 και την ίδρυση της Ηπειρωτικής Εταιρείας ή Κομιτάτου, που είχε σκοπό την απελευθέρωση της περιοχής από τους Τούρκους, έως το 1940 και την αντίσταση εναντίον του ιταλού εισβολέα και το 1947 στην καρδιά του Εμφυλίου. Ο Γιώργης, βαρκάρης στο Νησί της Παμβώτιδας, μυείται στην Εταιρεία και μαζί με τους υπόλοιπους ελευθερωτές φέρνει όπλα, παρακολουθεί τους Τούρκους, προσπαθεί να πάρει από την επιρροή των ρουμανόφιλων Βλάχων την ευρύτερη περιοχή και γενικά ετοιμάζει το έδαφος για την απελευθέρωση της Ηπείρου. Ο γιος του Ανδρέας γίνεται δάσκαλος κι η εισβολή των Ιταλών τον βρίσκει δίπλα στον φίλο του Δημητρίου στη γραμμή προκάλυψης, που επιχειρεί να καθυστερήσει τους «μακαρονάδες», μέχρι να φτάσει ο υπόλοιπος ελληνικός στρατός.

Η αφήγηση μοιράζεται σχεδόν ισόποσα με εναλλαγές ανάμεσα στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και τον κουφό πόλεμο των Ηπειρωτών εναντίον των Οθωμανών, όπου συμμετείχε ενεργά ο Γιώργης, και τα μετέπειτα χρόνια, με τον Ανδρέα να μάχεται ως δάσκαλος εναντίον της ρουμανοποίησης των Βλάχων κι έπειτα να παίζει ενεργό ρόλο στο μέτωπο των Ιωαννίνων εναντίον των Ιταλών. Αυτή η σοφά ταιριασμένη εναλλαγή όχι μόνο αναπλάθει το κλίμα κάθε εποχής, αλλά και μετατρέπει την ανάγνωση σε μια ιστορική εμπειρία, με το πατριωτικό και ηρωικό στοιχείο να επικρατεί.

Ο Δημήτρης Οικονόμου γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1974, αλλά μεγάλωσε στην Αθήνα και στις Βρυξέλλες. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Ε.Μ.Π. και μουσική (χωρίς να ολοκληρώσει) σε διάφορα ωδεία. Το 2005 διακρίθηκε στη 2η Ακρόαση της Μικρής Άρκτου με το τραγούδι «Αγύριστο κεφάλι» σε σύνθεση και στίχους που έγραψε ο ίδιος. Το 2009 εκδόθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα H Πόλη του αναστέλλοντος ήλιου (εκδ. Μελάνι) με το οποίο ήταν υποψήφιος για βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα 2010 από το περιοδικό Διαβάζω.

Το μυθιστόρημα του Δημήτρη Οικονόμου διακρίνεται για τη στιβαρή γραφή του, όπου τίποτα δεν είναι υπερβολικό και πουθενά δεν παρουσιάζονται κοιλιές και αμήχανες καμπύλες. Δεν λείπουν οι κορυφώσεις, οι μικρές ήττες και οι μεγάλες απογοητεύσεις, καθώς και τα διλήμματα που θέτουν τους χαρακτήρες μπροστά στις προκλήσεις των καιρών, προκλήσεις ικανές να αποδείξουν τη συνείδησή τους. Η ιστορική εξακρίβωση, στην οποία προέβη ο συγγραφέας, τον βοήθησε να θεμελιώσει γερά όχι μόνο τα γεγονότα και τα πραγματικά πρόσωπα, αλλά και να πείσει για την ατμόσφαιρα, ώστε να συνεχίσει την παράδοση του ρεαλιστικού ιστορικού μυθιστορήματος. 

Τελικά, η Κατοχή και η αντίσταση στους Ιταλούς συναντά τον Εμφύλιο και την αδελφοκτόνα διαμάχη, ο πατέρας Γιώργης και ο θάνατος του «προδότη» μπατζανάκη του συναντούν τον Ανδρέα και τον Γιωργάκη, τον γιο του, που έπεσαν θύματα του εμφύλιου αλλά κυρίως προσωπικού αδερφοφαγώματος. Έτσι, ο ηρωισμός της άμυνας έναντι των εχθρών της πατρίδας διασταυρώνεται με την ντροπή της ιδιοτέλειας, της καπήλευσης των ιδεολογιών και των προσωπικών διαφορών.

Ο Δημήτρης Οικονόμου εκδίδει ένα καλογραμμένο έργο, στο οποίο η σύγκλιση γενιών και αφηγημάτων στίζεται από τις αντιθέσεις που διαχέονται μέσα στο κείμενο. Η συγκίνηση της μέχρις εσχάτων φιλοπατρίας εναλλάσσεται με την αγανάκτηση για τα προσωπικά πάθη, που τίθενται πάνω από όλα και ναρκοθετεί κάθε κοινωνικό και εθνικό συμφέρον. Εντέλει, κάθε αξιοπρεπής άνθρωπος φυλάει... Θερμοπύλες.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου. 
Το πρώτο πεζογραφικό του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη) κυκλοφορεί στις 9 Ιουνίου.

Ο τελευταίος φύλακας
Δημήτρης Οικονόμου
Ίκαρος 2020
Σελ. 504, τιμή εκδότη €18,80

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ