Τέχνη κι εξιλέωση στη σκιά της Ιστορίας

Το έκτο βιβλίο της Τέσυς Μπάιλα είναι ένα μυθιστόρημα ιστορικού περιβάλλοντος που διαδραματίζεται στην Κρήτη, στον Πειραιά και στα χαρακώματα της Μακεδονίας κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, εκτεινόμενο χρονικά, μέσα από διαφορετικά επίπεδα αφήγησης, από το 1898 έως το 1970. Στο βιβλίο παρακολουθούμε το πανόραμα σχεδόν μισού αιώνα ελληνικής ιστορίας: από την ύψωση της ελληνικής σημαίας στο φρούριο Φιρκά κατά την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, κι από εκεί στους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Εθνικό Διχασμό, μέχρι τον Πρώτο και (πολύ συνοπτικά) τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στο πλάι των λογοτεχνικών ηρώων, παρεισφρέουν δύο ιστορικές φυσιογνωμίες της χώρας που πλαισιώνουν πειστικά τη μυθιστορηματική διήγηση: ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο μεγάλος ζωγράφος Γεώργιος Ιακωβίδης.

Οι διάλογοι είναι εμπλουτισμένοι από την κρητική ντοπιολαλιά· η αφήγηση είναι καλοδουλεμένη και κινηματογραφική, ενώ οι περιγραφές πιο λυρικές. Στις σελίδες του βιβλίου, στο πλάι των λογοτεχνικών ηρώων, παρεισφρέουν δύο ιστορικές φυσιογνωμίες της χώρας που πλαισιώνουν πειστικά τη μυθιστορηματική διήγηση: ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στα χρόνια πριν ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα της πολιτικής σκηνής, και ο μεγάλος ζωγράφος Γεώργιος Ιακωβίδης, εκπρόσωπος της Σχολής του Μονάχου.

Η αφήγηση αρχίζει με τη Δανάη να πεθαίνει στη βάρκα του Λεωνίδα, του πεθερού της, προλαβαίνοντας όμως να φέρει στη ζωή τον Ανέστη, καρπό του γάμου της με τον Γιώργη. Ο τελευταίος, εκείνες τις ώρες της ζωής και του θανάτου, βρίσκεται στο Μεγάλο Κάστρο και στην αγκαλιά μιας Αρμένισσας, λίγο πριν ξεκινήσει η σφαγή των Χριστιανών από τους Τουρκοκρητικούς τον Αύγουστο του 1898· ο Γιώργης θα γλιτώσει κι όταν επιστρέψει σπίτι του, εκτός από τον νεογέννητο Ανέστη, θα έχει μαζί του και την παντέρημη Μυρσίνη, που θα κουβαλάει από το Ηράκλειο ως επιζήσασα της σφαγής.

Ο Γιώργης όμως είναι ένας φλεγματικός γονιός: κακότροπος, εριστικός και βίαιος· ο πρωταγωνιστής Ανέστης κι η Μυρσίνη θα στραφούν στον παππού τους Λεωνίδα και στη θεία τους, τη Λουλουδιά. Ο Ανέστης σιγά σιγά αρχίσει να παίζει και στη συνέχεια ανακατεύει με μαεστρία τα χρώματα, δείχνοντας μια έμφυτη κλίση στη ζωγραφική. Στο Μεγάλο Κάστρο, στην ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, θα γνωρίσει τον Μικέλε, τον πιστό φίλο του που θα τον συντροφεύσει στο μυθιστορηματικό του ταξίδι. Μαζί θα φύγουν για τον Πειραιά, για να σπουδάσει ο Ανέστης στη Σχολή Καλών Τεχνών. Στην πορεία θα γνωρίσουμε και τους υπόλοιπους κομβικούς χαρακτήρες του βιβλίου, την κυρα-Ευτέρπη, τη Χριστίνα και την Ισιδώρα.

Λόγια ανείπωτα, έρωτες ατελέσφοροι, φόβοι που κρύβονται στις σκιές, ο λυτρωμός της τέχνης κι η ψευδαίσθηση των ονείρων.

Οι εικόνες όμως της ελπίδας και των ονείρων σύντομα μαυρίζουν όταν οι δύο φίλοι –συμπολεμιστές πλέον– βρεθούν στα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου. Εκεί, ανάμεσα στις κακουχίες και στα πυροβόλα, οι ζωές τους θα επανανοηματοδοτηθούν, μετατρέποντας την προηγούμενη αθωότητα σε δυσβάσταχτη ενηλικίωση.

Ίσως οι επαρκείς αναγνώστες, μοιραία, κάνουν κάποιες αναλογίες: το πορτρέτο του καλλιτέχνη Ανέστη, όπως φιλοτεχνείται από τη συγγραφέα, παραπέμπει –αναλογικά πάντα– στον βίο και στην πολιτεία του σπουδαίου Αμερικανού πεζογράφου Τζερόμ Ντέιβιντ Σάλιντζερ, όπου το ταλέντο οδηγεί στη δυσεξήγητη καλλιτεχνική ιδιοφυία και στην εκούσια απομόνωση, ενώ ο πιστός φίλος του Μικέλε φέρνει στον νου τον Πέρση φιλόσοφο Ομάρ Καγιάμ, καθώς κυριαρχεί η μελαγχολική πεποίθηση ότι οι γήινες απολαύσεις πρέπει να βιωθούν πριν τερματιστεί η ζωή.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως το μυθιστόρημα Τις νύχτες έπαιζε με τις σκιές είναι ένας ύμνος στη φιλία, την αγάπη και την ενηλικίωση, αλλά όχι μόνο: λόγια ανείπωτα, έρωτες ατελέσφοροι, φόβοι που κρύβονται στις σκιές, ο λυτρωμός της τέχνης κι η ψευδαίσθηση των ονείρων, όλα βρίσκουν χώρο στο –μέχρι στιγμής– πιο ώριμο μυθιστορηματικό έργο της Μπάιλα.

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ είναι συγγραφέας. 
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Το τελευταίο τραγούδι του Ντύλαν» (εκδ. Πικραμένος).

→ Στην κεντρική εικόνα, πίνακας του © Γεώργιου Ιακωβίδη.

---

Τις νύχτες έπαιζε με τις σκιές

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΤΕΣΥΣ ΜΠΑΪΛΑ