Για το βιβλίο του Φώτη Θαλασσινού «Λεπτές ισορροπίες» (εκδ. Οδός Πανός).
Του Διονύση Μαρίνου
Ξανά το θέμα της αυτοβιογραφικής αποτύπωσης. Πάντα το θέμα της autofiction. Είναι αυτό που συχνά πυκνά έρχεται να μας υπενθυμίζει πως οι συγγραφείς –όχι όλοι κι όχι πάντα– άλλο δεν κάνουν από το να αναμοχλεύουν τα οικεία, να κατατρίβονται με τη δική τους μονιά μέσα στην οποία κρύβονται, ανασύρονται, συμπαρασύρουν κι άλλους, δημιουργούν με –και από– τα γκρεμίδια του προσωπικού τους βιώματος. Και πάντα θα μένει εκκρεμές το ερώτημα, στο τέλος πάντα της ανάγνωσης, αν αυτό που παρατέθηκε στις σελίδες ήταν ένα μέρος του προσωπικού όλου ή μια επινοημένη εκδοχή του συγγραφικού βίου με τη βοήθεια της μυθοπλασίας.
Είναι ιστορίες, με την έννοια της ιστόρησης, της διαμεσολάβησης –μέσω των λέξεων και των νοημάτων– μιας πρωταρχικής και αναλλοίωτης ιδέας. Της ολότελα προσωπικής. Που σημαίνει πως δεν έχουμε να κάνουμε με κλασική fiction, αλλά με ένα κείμενο που αναπτύσσεται επί τη βάσει των ιδεών του.
Η περίπτωση του Φώτη Θαλασσινού είναι εντελώς διαφορετική. Δεν κρύβει ότι βουτάει στα προσωπικά του νάματα για να ανασύρει μαύρους παφλασμούς. Δεν διστάζει να καταδείξει μέσα από τα κείμενά του τη χειρουργικής ακρίβειας ανατομία στην οποία έχει υποβάλλει τον εαυτό του πριν ξεκινήσει να τη μεταμορφώνει σε λέξεις. Οι Λεπτές ισορροπίες (εκδ. Οδός Πανός), το τελευταίο του βιβλίο, δεν είναι μυθιστόρημα, αν και με κάποιο τρόπο υπάρχει μια υπόγεια σύνδεση των επιμέρους στοιχείων. Είναι ιστορίες, με την έννοια της ιστόρησης, της διαμεσολάβησης –μέσω των λέξεων και των νοημάτων– μιας πρωταρχικής και αναλλοίωτης ιδέας. Της ολότελα προσωπικής. Που σημαίνει πως δεν έχουμε να κάνουμε με κλασική fiction, αλλά με ένα κείμενο που αναπτύσσεται επί τη βάσει των ιδεών του. Μόνο που η τροχιά των ιστοριών, μια προς μια και όλες μαζί, λειτουργούν αραχνοειδώς (sic).
Έχουν μια συγκεκριμένη δομή, ένα υφολογικό σχήμα που δεν αλλάζει, όμως, ουδείς γνωρίζει εξαρχής πώς και προς ποια κατεύθυνση θα αναπτυχθούν. Ο λόγος του είναι τραχύς και λυρικός μαζί. Ανεπεξέργαστος και πεποιημένος ταυτόχρονα. Ο Θαλασσινός σου δίνει την αίσθηση της αυθορμησίας, της παιδικής αφέλειας που θέλει να τα πει όλα όπως τα σκέφτεται δίχως το φίλτρο της λογικής εγκράτειας, αλλά την ίδια στιγμή δεν σε αφήνει και να σκεφτείς πως δεν έχει επεξεργαστεί τα κείμενά του.
Ο κεντρικός πυρήνας των ιστοριών είναι η απώλεια των αγαπημένων προσώπων, αλλά και του ίδιου του εαυτού. Η ασθένεια του σώματος και της ψυχής επηρεάζει όλες τις σταθερές του βίου. Για τους υγιείς όλα είναι προφανή, για τον πάσχοντα δεν υπάρχουν βεβαιότητες. Ο αφηγητής είναι ένας άνθρωπος που περνάει μέσα από τη στενωπό της άγριας κατάθλιψης, έχει περάσει από ιδρύματα, φέρει κάμποσες ψυχικές κακώσεις. Αναγκάζεται να επιστρέψει στο νησί του, την Κω, κι εκεί ο εγκλωβισμός και η μοναχικότητα γίνονται δυνάμεις που καταστέλλουν κάθε ελπίδα ανάνηψης.
Αγαπάει τους καταραμένους ποιητές, γεύεσαι το πικρό νέκταρ τους, λειαίνει τις δικές του αιχμηρές γωνίες με τις ακίδες των στίχων τους. Αναλόγως πράττει κι ο ίδιος με τη δική του γραφή.
Τίποτα δεν μοιάζει να μπορεί να ανασύρει αυτόν τον άνθρωπο από τα βάθη στα οποία έχει πέσει. Τίποτα εγκόσμιο, ενδεχόμενα. Γι’ αυτό η σχέση του με τη θρησκεία είναι οργανική και άμεση. Το ίδιο και η σχέση του με τη λογοτεχνία ως αισθητική διαδικασία, αλλά και ως γραφή. Αγαπάει τους καταραμένους ποιητές, γεύεται το πικρό νέκταρ τους, λειαίνει τις δικές του αιχμηρές γωνίες με τις ακίδες των στίχων τους. Αναλόγως πράττει κι ο ίδιος με τη δική του γραφή. Το γεγονός ότι ακόμη η ερωτική του ταυτότητα διαφέρει από αυτή των πολλών, αυτό επιτείνει το προσωπικό του αδιέξοδο ή –για να το πούμε αλλιώς– τη σχάση του από το υπόλοιπο κοινωνικό σώμα.
Οι λεπτές ισορροπίες είναι η φωνή των ανθρώπων που δεν έχουν και δεν θα έχουν σε σχέση με εκείνους που είναι μονίμως κατέχοντες. Είναι ένα βιβλίο για τους ανθρώπους που ονειρεύονται στην κηδεία τους να ακουστεί το Μy Immortal των Evanescence. Όπως ακριβώς επιθυμεί και ο ίδιος. Είναι ένα βιβλίο σπλαχνικό, σωματικό. Θαρρεί κανείς πως δεν έχει γραφτεί μόνο με τα χέρια, αλλά με την επίρρωση όλων των αισθήσεων, ορμών, σκέψεων, ενστίκτων και ερωτικών επιρροών. Ο λόγος του είναι άλλοτε παραληρηματικός, άλλοτε εξωστρεφής κι άλλοτε λειτουργεί ως ανάποδη σπείρα. Χρειάζεται να εισχωρήσεις στα βάθη για να κατανοήσεις τη μυστική διαδρομή των κατατεθειμένων ιδεών.
Τα πάντα περιτριγυρίζουν το αφηγηματικό εγώ. Αυτό είναι ο ακρογωνιαίος λίθος των ιστοριών. Ένα εγώ τραυματισμένο, παράξενο, μοναχικό, αλλά συγχρόνως και πηγαίο.
Φυσικά δεν λείπει η αγάπη, η ανάγκη για θαλπωρή και συναισθηματική ασφάλεια. Δεν λείπει η σωματική διάστασή της – πολλές φορές οργιαστική και μεθυστικά επικίνδυνη. Δεν λείπει η κοινωνική πραγματικότητα της σημερινής Ελλάδας με τα προβλήματά της και τις ακραίες εκφάνσεις της, όπως είναι η Χρυσή Αυγή.
Λεπτές ισορροπίες συνθέτουν τη ζωή του καθενός μας, όμως, σε εκείνους που ζουν στο μεταίχμιο, το σχοινί ταλαντεύεται περισσότερο και ο κίνδυνος να κοπεί είναι πάντα μεγαλύτερος. Ο Θαλασσινός δεν φοβάται να μιλήσει όπως σκέφτεται. Δεν προσδοκά να μας αφηγηθεί δράματα ηρώων ή να στήσει μια πλοκή γύρω από τα πρόσωπα της αφήγησης. Τα πάντα περιτριγυρίζουν το αφηγηματικό εγώ. Αυτό είναι ο ακρογωνιαίος λίθος των ιστοριών. Ένα εγώ τραυματισμένο, παράξενο, μοναχικό, αλλά συγχρόνως και πηγαίο. Όπου επιλέγει ο Θαλασσινός να μιλήσει ευθέως δίχως το λεκτικό ντύμα, τα μηνύματά του φτάνουν κατευθείαν στο στόχο. Όπου αποφασίζει να λειτουργήσει ως λεξιθήρας, το πράγμα χάνει το στόχο του. Ίσως μια λιγότερο φιλολογική γλώσσα, σε κάποια σημεία του βιβλίου, να βοηθούσε ακόμη περισσότερο τον στόχο του. Όπως και να έχει, όμως, δεν γίνεται να μην επαινεθεί για το σθένος που διαθέτει να προσφέρει τον εν καμίνω εαυτό του σ’ εμάς. Διότι, εντέλει, αυτόν διαβάζουμε και σ’ αυτόν απευθυνόμαστε ολοκληρώνοντας την ανάγνωση.
* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή διηγημάτων «Όπως και αν έρθει αυτό το βράδυ» (εκδ. Μελάνι).
→ Στην κεντρική εικόνα, πίνακας του © Cyprian Nocon.
Λεπτές ισορροπίες
Φώτης Θαλασσινός
Οδός Πανός 2019
Σελ. 266, τιμή εκδότη €14,00