milena

Για το βιβλίο της Margarette Buber-Neumann Μίλενα από την Πράγα (μτφρ. Τούλα Σιετή, επιμ.-επίμετρο Αδριανή Δημακοπούλου, εκδ. Κίχλη & Τα Πράγματα).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Η Μίλενα από την Πράγα είναι ένα βιβλίο λεπτών παρατηρήσεων, η βιογραφία μιας ξεχωριστής γυναίκας, μια μαρτυρία για τη ζωή σ’ ένα γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, καθώς κι ένας θησαυρός για όσους αγαπούν τη γερμανόφωνη και τσέχικη λογοτεχνία στην περίοδο του μεσοπολέμου.

Η Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν γνώρισε τη Μίλενα Γιέσενκα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ράβενσμπρουκ, συνδέθηκαν με βαθιά αγάπη, και η Μαργκαρέτε ιστόρησε εδώ το βίο της φίλης της.

Πρώην έγκλειστη στο στρατόπεδο της Καραγκάντα στις στέπες του Καζακστάν, και έχοντας μεταφερθεί κατόπιν στις φυλακές Μπουτίρκα στη Μόσχα, με το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, και παραδοθεί στα Ες Ες, η Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν γνώρισε τη Μίλενα Γιέσενκα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ράβενσμπρουκ, συνδέθηκαν με βαθιά αγάπη, και η Μαργκαρέτε, η μόνη που επέζησε από τις δύο, ιστόρησε εδώ το βίο της φίλης της – μικράτα στην Πράγα, ο θάνατος της μητέρας της όταν η Μίλενα ήταν δεκατριών χρονών, ένας αυταρχικός πατέρας που μάλιστα για να τη συμμορφώσει την έκλεισε κάποια στιγμή, για εννέα μήνες, στο φρενοκομείο του Βελεσλάβιν, η χειραφέτησή της κατά τη φοίτησή της στο παρθεναγωγείο Μινέρβα στην Πράγα, ο πρώτος της γάμος, με τον εβραϊκής καταγωγής Αυστριακό διανοούμενο Ερνστ Πόλακ· ο δεύτερός της γάμος, με τον Τσέχο αρχιτέκτονα Γιάρομιρ Κρέιτσαρ· η γέννηση της κόρης της, Χόνζα, η προσβολή της από σηψαιμία, ο εθισμός της στη μορφίνη.

Η Μαργκαρέτε την παρουσιάζει ως κοπέλα γεμάτη ζωή, παθιασμένη, έτοιμη να ρουφήξει κάθε εμπειρία ώς το μεδούλι της: «”Ήταν πανέμορφη, λεπτή αλλά όχι ντελικάτη, αδρή σαν αγόρι”», γράφει στις αναμνήσεις του ένας νεανικός φίλος της Μίλενα (σελ. 53). «“Ιδιαίτερα αξιομνημόνευτο ήταν το περπάτημά της, από το οποίο απουσίαζε εντελώς το χυδαίο λίκνισμα των γοφών. Είχες την εντύπωση πως ο ωραίος ρυθμός της δεν της κόστιζε την παραμικρή προσπάθεια, σαν να ήταν εντελώς αυθόρμητος. Δεν ήταν περπάτημα αλλά σίμωμα και ξεμάκρεμα”». Και, «“Οι κινήσεις της δεν ήταν έκδηλα ‘χαριτωμένες’, αλλά ρέουσες, άυλες”».

«Ήταν όμορφη», γράφει η Μαργκαρέτε (σελ. 88), «αλλά η ομορφιά της ήταν του είδους που επιβάλλει δεσποτικά απόσταση».

Ξεχωριστή ανάμεσα στις σχέσεις της Μίλενα ήταν αυτή με τον Φραντς Κάφκα, που τον αγάπησε και τον εκτίμησε ως τον πλέον σημαντικό από τους συγκαιρινούς του συγγραφείς – και ήταν η πρώτη που τον μετέφρασε στα τσεχικά.

Ξεχωριστή ανάμεσα στις σχέσεις της Μίλενα ήταν αυτή με τον Φραντς Κάφκα, που τον αγάπησε και τον εκτίμησε ως τον πλέον σημαντικό από τους συγκαιρινούς του συγγραφείς – και ήταν η πρώτη που τον μετέφρασε στα τσεχικά (τα έργα Ο θερμαστής, Η απόφαση, Η μεταμόρφωση, Παρατήρηση). Σ’ αυτήν απευθύνονταν οι Επιστολές στη Μίλενα του Κάφκα, που αποσπάσματά τους υπάρχουν εδώ ως μότο κάθε κεφαλαίου. Με τη διεισδυτική της ματιά η Μίλενα περιγράφει τον Κάφκα σε μιαν επιστολή της στον Μαξ Μπροντ (σελ. 106) να ζει σ’ έναν ιδίας κατασκευής καφκικό κόσμο, αποτέλεσμα μιας αδυναμίας κατανόησης του δικού μας «αληθινού» κόσμου, σε συνδυασμό με μιαν ανυποχώρητη ειλικρίνεια.

Γύρω από τη φιγούρα της Μίλενα ξετυλίγεται ολοζώντανη μια εποχή ιδεολογικού αναβρασμού κι ένας κόσμος διανοούμενων – ο Καρλ Κράους, ο Χέρμαν Μπροχ, ο Κάρελ Τσάπεκ, ο Βίλλυ Χάας, ο κύκλος της Βιέννης. Η ίδια πέρασε ως διάττων αστέρας από το Κομουνιστικό Κόμμα, αλλά, καθώς ήταν ανένταχτος χαρακτήρας με καθαρή ματιά, ήδη «το 1937 είχε ξεπεράσει όλα τα κατάλοιπα του κομμουνιστικού της παρελθόντος», γράφει η Μαργκαρέτε (σελ. 162), «και είχε απελευθερωθεί από κάθε είδους σκέψη βασισμένη σε ευσεβείς μάλλον πόθους παρά στην πραγματικότητα. Έβλεπε τον κίνδυνο που διέτρεχε η ελευθερία, αδιάφορο από ποια πλευρά προερχόταν αυτός, κι είχε το θάρρος να κατακρίνει τόσο την εθνικοσοσιαλιστική όσο και τη δικτατορία της σοβιετικής Ρωσίας. Αυτό την έφερε σε αντίθεση με μεγάλο μέρος της διανόησης της Πράγας, η οποία, άκρως αντιφασιστική, έκλεινε τα μάτια στην πραγματικότητα της Σοβιετικής Ένωσης. Η Μίλενα είχε την ικανότητα της πολιτικής πρόγνωσης. Από την αρχή κιόλας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είχε πει σε φίλους: “Αν ήταν να μας ελευθερώσει ο Κόκκινος Στρατός, θ’ αυτοκτονούσα…”»

Milena kafka

Έχοντας ήδη πλούσια δημοσιογραφική πείρα από τη συνεργασία της με τις Τρίμπουνα και Νάροντνι λίστυ, η Μίλενα, ως ανταποκρίτρια του φιλελεύθερου περιοδικού Πρζίτομνοστ, ταξίδεψε το ’38 στη Σουδητία –λίγο πριν από την προσάρτησή της στη Γερμανία, υπό τον Κόνραντ Χένλαϊν, με την ανοχή της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας– και σ’ ένα στρατόπεδο Εβραίων προσφύγων στη νότια Σλοβακία, κι έγραψε με πολιτική οξυδέρκεια, μ’ αγάπη για την πατρίδα της («Το βοημικό χωριό») και με έγνοια για την τύχη των Εβραίων («Εβραίοι, ηθική εξόντωση, προπαγανδιστική σπερμολογία», «Ο Αχασβέρος της οδού Βάινμπεργκ», «Νεκρή ζώνη»), εξακολουθώντας τη δημοσιογραφική της δράση στην υπό γερμανική κατοχή Πράγα μέχρι τη σύλληψή της προς τα τέλη του ’39.

Η κόλαση του στρατοπέδου δίνεται μ’ ανθρωπιά, με τη Μαργκαρέτε να στέκεται πάντα σε κείνη τη μικρή κίνηση, τη χειρονομία, που θα κρατήσει τον άνθρωπο ζωντανό ακόμα κι όταν από παντού τον περιζώνει ο θάνατος.

Στο τελευταίο τρίτο του βιβλίου, η κόλαση του στρατοπέδου δίνεται μ’ ανθρωπιά, με τη Μαργκαρέτε να στέκεται πάντα σε κείνη τη μικρή κίνηση, τη χειρονομία, που θα κρατήσει τον άνθρωπο ζωντανό ακόμα κι όταν από παντού τον περιζώνει ο θάνατος· και, μέσ’ από τη μορφή της φίλης της, εξαίρει κι εδώ το άσβεστο πάθος για ζωή, συνυφασμένο με ό,τι της προσδίδει αξία, με την ακεραιότητα και τη συμπόνια που ενσάρκωσή τους είναι η Μίλενα μέχρι το τέλος της, το ’44, από νεφρική νόσο.

«Όταν η “φάλαγγα των πτωμάτων” φόρτωσε το φέρετρο της Μίλενα στο φορτηγό, παρακάλεσα να πάω κι εγώ μαζί. Ήταν μια μέρα της άνοιξης με ζεστό ψιλόβροχο, και ο σκοπός στην πύλη ίσως να νόμισε πως ήταν σταγόνες βροχής τα δάκρυα που κυλούσαν στα μάγουλά μου. Στον καλαμιώνα, στις όχθες της λίμνης του Φύρστενμπεργκ, κελαηδούσε θλιμμένα ένα πουλί. Ξεφορτώσαμε τις κάσες με τις σορούς και τις μεταφέραμε στο κρεματόριο. Δύο ποινικοί με πρόσωπα όμοια με δημίων σήκωσαν το σκέπασμα και, καθώς εμείς βγάζαμε τη σορό της Μίλενα κι εμένα οι δυνάμεις μου μ’ εγκατέλειψαν, ένας τους παρατήρησε σαρκαστικά: “Έλα, τσάκωσ’ την όπως να ’ναι, έτσι κι αλλιώς δεν νιώθει τίποτε πια!”» (σελ. 301)

Το βιβλίο συμπληρώνεται μ’ ένα 70σέλιδο επίμετρο, σωστό βιβλιαράκι από μόνο του (και μάλιστα γραμμένο ως τέτοιο, με μιαν ιδιάζουσα νοηματική, ως και εξομολογητική αυτοτέλεια), με φωτογραφίες και με εκτενή βιογραφικά σημειώματα, σπάνιας πληρότητας, για όλα τα πρόσωπα που απαντώνται στο βιβλίο.

Είναι ολοφάνερο πως η Αδριανή Δημακοπούλου, επιμελήτρια της Μίλενα (που τη μετάφρασή της έκανε η αείμνηστη Τούλα Σιετή) και συγγραφέας του επιμέτρου, περιέβαλε το βιβλίο με κάτι περισσότερο από επαγγελματική ευσυνειδησία, επενδύοντας σ’ αυτό περίσσιο κόπο κι αγάπη. Η Μίλενα από την Πράγα είναι μια έκδοση καθ’ όλα άψογη.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΜιλένα από την Πράγα
Margarette Buber-Neumann
Μτφρ. Τούλα Σιετή
Επιμέλεια: Αδριανή Δημακοπούλου
Κίχλη & Τα πράγματα 2015
Σελ. 516, τιμή εκδότη €20,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

Για το βιβλίο της Σόνια Παρνέλ [Sonia Purnell] «Μια ασήμαντη γυναίκα» (μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. Μίνωας). Κεντρική εικόνα: Η κατάσκοπος Βιρτζίνια Χολ. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Η επιβλητική θωριά και το απαράμιλλο σ...

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

Για το βιβλίο του Πολ Όστερ [Paul Auster] «Φλεγόμενο αγόρι» (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Ο Στίβεν Κρέιν [Stephen Crane] όπως φωτογραφήθηκε το 1897 (© Britannica). 

Γράφει ο Μιχάλης Πιτένης

Κά...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ