autumn-sonata3-390

Σχέσεις μάνας και κόρης, στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Αννίτας Π. Πανάρετου Ψυχής Εγκώμιον (εκδ. Εστία).

Του Γιώργου Βέη

«Το σώμα είναι το πνεύμα που έγινε ορατό».
Schelling

Η αμφιθυμία, εμφανώς οριακή, υπαγορεύει κατεξοχήν την εθιμοτυπία της καθημερινότητας, προδικάζει τα κίνητρα των συμπεριφορών και εξηγεί τα ποικίλα αίτια και αιτιατά των δρώμενων στο εσωτερικό μιας καθόλα προβληματικής ατμόσφαιρας. Ο ιστός της ευγένειας είναι έτοιμος να διαρραγεί και μαζί μ΄ αυτόν η συνθήκη όλων των ισορροπιών που απαιτεί μια τυπική συναντίληψη. Προβάλλοντας την αδυσώπητη ερημιά του όντος, η αφηγηματική μηχανή ανιχνεύει ό,τι είναι ικανό και αναγκαίο για τα πορίσματά της. Όλα διακυβεύονται μόλις ακουσθεί άλλη μια φορά το αυστηρό, απαγορευτικό "μη!". Οι εναντιωματικές σχέσεις κόρης-μητέρας οδηγούν κατά τρόπο μαθηματικά βέβαιο σε μια επώδυνη, δια βίου μάλιστα, διάσταση.

Στα ενδότερα ψυχικά στρώματα σχεδόν κάθε κόρης εντοπίζεται διάχυτο, ως παφλασμός ατερμόνων κυμάτων, ένα ισχυρό αίτημα απεξάρτησης, ένα κριτικό φώνημα ελευθερίας, έτοιμο να ακυρώσει ανεκκλήτως τη μεγάλη δεσμώτη, την όχι πάντα άτρωτη, τροφό μητέρα.

Στα ενδότερα άλλωστε ψυχικά στρώματα σχεδόν κάθε κόρης, όσο μάλιστα κι αν αυτή δείχνει αφελής, επιπόλαιη και ατελής, εντοπίζεται διάχυτο, ως παφλασμός ατερμόνων κυμάτων, ένα ισχυρό αίτημα απεξάρτησης, ένα κριτικό φώνημα ελευθερίας, έτοιμο να ακυρώσει ανεκκλήτως τη μεγάλη δεσμώτη, την όχι πάντα άτρωτη, τροφό μητέρα. Κοντολογίς, η ανήλικη Ναυσικά στο Ψυχής εγκώμιον αισθάνεται να ωριμάζει μέσα στον πανικό του έτοιμου να ξεσπάσει θυμού της. Το αίσθημα της ασφυξίας που παρέχει ο εγκλεισμός της είναι ιδιαίτερα έντονο. Ο Βίλχελμ Ράιχ θα πρότεινε ασφαλώς δραστικά μέτρα απεμπλοκής. Άλλωστε, το είδωλο του κόσμου δεν θέλει και πολύ για να σπάσει. Στο βαθμό μάλιστα που η Μητέρα, με την αδιαφιλονίκητη σοφία-εμπειρική πρόνοιά της εκπροσωπεί αυτοκλήτως τον Κόσμο εν συνόλω, οι συνθήκες διαβίωσης μέσα στο ίδιο σπίτι γίνονται προφανώς αν όχι αφόρητες, πάντως εξαιρετικά δυσβάστακτες. Ο κίνδυνος να «εκτεθεί το Ναυσικάκι» εκτός της οικογενειακής εστίας συνιστά συλλήβδην τον απώτερο εφιάλτη, αυτόν εννοώ της παρεπόμενης με ακρίβεια τρόμου μητροκτονίας σε πνευματικό επίπεδο.

Όσο κι αν δεν δηλώνεται ρητώς, ο φόβος της μητέρας είναι ο φόβος εντέλει της δικής της δεύτερης μάλιστα αποξένωσης. Σημειώνω ότι η τραυματική πρώτη αποξένωση ουσιώθηκε, λίγα μόλις χρόνια πριν, σε συνέχεια του πανηγυρικά άδοξου τέλους του πρώιμου της ερωτικού δεσμού. Ο θάνατος είναι στην προκείμενη περίπτωση ο μη-έρωτας, αλλά και η απώλεια της κόρης, του μόνου στηρίγματος. Κι όλα αυτά νοιώθονται σ΄ ένα πλαίσιο χωρόχρονου, όπου στη θέση του ονειρώδους, άρρενος, πολύτροπου εραστή, κάθεται ένας καθωσπρέπει σύζυγος, ασεξουαλικός, άπραγος, ά-νοστος.

Γι΄ αυτό, ακόμα κι ένα ζευγάρι γάντια, αρχετυπικά παραρτήματα θαλπωρής, άδολης προστασίας, απεικάσματα τουτέστιν της γόνιμης Μήτρας, και η συνοδευτική καρτούλα με τις χαρακτηριστικές λέξεις της τυπικής φροντίδας μπορούν από κοινού να παρασύρουν το εγώ σε αλυσιδωτές αντιδράσεις ανεξέλεγκτης οργής. Διακρίνω τα εξής, τα οποία δίνουν συνοπτικά το κλίμα των κρίσιμων συναισθηματικών διεργασιών: «Θυμάμαι, νιόπαντρη, μια καρτούλα που συνόδευε ένα ζευγάρι γάντια: "Στο αγαπημένο Ναυσικάκι μου, για να μην κρυώνουν τα χεράκια του". Την έσκισα και την πέταξα – δεν άντεχα τη μητέρα μου ανθρώπινη. Όποτε θυμάμαι την καρτούλα από τότε, με παίρνουν τα δάκρυα. Όποτε, δυστυχώς, θυμάμαι άλλες παρεμβάσεις της όταν ήμουν νιόπαντρη, σκέφτομαι πόσο θα ήθελα να είχα χίλιες καρτούλες για να σκίσω. Όποτε την κλαίω, την κλαίω γι' αυτό που δεν υπήρξε. Ίσως, όταν πεθάνει, να την κλάψω για ό,τι υπήρξε, είτε απωθώντας είτε –μακάρι– νοσταλγώντας αυτό το "ό,τι υπήρξε"».

alt
   Η Αννίτα Π. Πανάρετου
 

Όταν το αίτημα της επανάστασης και μιας εν θερμώ εκδίκησης θα φαίνεται ότι προσεγγίζει την ικανοποίησή του, θα αναζητηθούν αυτομάτως δικλείδες ασφαλείας. Η λύση εν μέρει δίνεται κάποια στιγμή από την άνοια (από μηχανής θεά στην κυριολεξία του όρου) της μητέρας. Η τελική λύση παρέχεται όμως αρκετά χρόνια αργότερα, εννοώ εδώ την ήσυχη, γαλήνια μέσα στο σκοτάδι του μη νου, οριστική αποχώρηση της μητέρας από την κοιλάδα των δακρύων, το λιβάδι των αστείρευτων παθών και όλων των συναφών παπαδιαμάντειων βασάνων. Τα ίδια τα πράγματα δείχνουν στο μεταξύ μιαν αλλοιωμένη όψη μέσα από το πρίσμα μιας καταπονημένης ήδη πρόσληψης. Παραθέτω τα εξής χαρακτηριστικά συμπτώματα: «Ξαναπερνώντας από το ίδιο μέρος δυο φορές, κάτω από διαφορετικές περιστάσεις, κατανοείς ότι, ακόμα και αυτό το φως, η ύπαρξή του, η έντασή του ή η απουσία του, μπορούν να γίνουν υποκειμενική υπόθεση. Μπορεί το έρεβος να μη σου φαίνεται αρκετά διακριτικό και εχέμυθο, ενώ μπορεί να σου φαίνεται σκοτεινό ένα αυγουστιάτικο απομεσήμερο στις Κυκλάδες».

Το Ψυχής εγκώμιον είναι το ημερολόγιο μιας ασίγαστης διαδικασίας αναζήτησης εαυτού. Μέσα από πολλές προσπάθειες - δοκιμές τοκετού επιχειρείται η αναγέννηση του παιδιού εκείνου, που θα ήθελε να υπάρξει στη θέση του όντως υπάρχοντος εξ αντικειμένου. Η γλώσσα, αδιάψευστος μάρτυς της επιχειρούμενης αυτογνωσίας, αναλαμβάνει το καθήκον να συγκροτήσει από τα θραύσματά του το ίδιο το είναι. Το Ναυσικάκι θα μεταμορφωθεί στη συνέχεια σε Ναυσικά. Θα συναντήσει μάλιστα τον Οδυσσέα της. Δεν τον προωθεί όμως στην Ιθάκη, αλλά τον παντρεύεται στην πόλη της. Ο εραστής αποδεικνύεται αυτή τη φορά επαρκέστατος σύζυγος. Δύο υγιή παιδιά έρχονται να πληρώσουν τη ζωή του νέου ζεύγους. Η δε επαγγελματική ψυχαναλυτική θεραπεία, στην οποία υποβάλλεται η Ναυσικά, αποδίδει καρπούς. Έχει εν ολίγοις αρχίσει η περίοδος της γόνιμης καταλλαγής. Η ψυχή, από τη μεταφυσική διακήρυξη για την υπέρτατη σημασίας της, περνά αισίως στο πεδίο των πρακτικών εφαρμογών.

Ως ψυχή νοείται το βαθύτερο υπόστρωμα της βούλησης, της τυφλής εκείνης δύναμης, η οποία επιζητεί την πάση θυσία διάσωση και περαιτέρω επικυριαρχία της.

Ως ψυχή νοείται στη συγκεκριμένη περίπτωση το βαθύτερο υπόστρωμα της βούλησης, της τυφλής εκείνης δύναμης, η οποία, για να θυμηθούμε τον Αρθούρο Σοπενχάουερ, επιζητεί την πάση θυσία διάσωση και περαιτέρω επικυριαρχία της. Το σώμα, ως η κατεξοχήν αντικειμενικοποίηση της βούλησης, ελεύθερο πλέον ταξιδεύει στις επικράτειες των ηδονών. Η δε συνεπακόλουθη άφεση αμαρτιών αποκαθιστά το κύρος της μακαρίτισσας πλέον μητέρας σ΄ ένα ηθικά αιτιολογημένο βάθρο. Η παιδεία, η πολυγλωσσία της Ναυσικάς συνεπικουρούν ασφαλώς. Η ανασυγκρότηση του προσώπου θα υποστηρίξει με τη σειρά της τη νοσταλγική δημιουργία και της Μητέρας από τις στάχτες της προηγούμενης αυστηρότατης αποδόμησης. Οι Sandor Ferenczi και Οtto Rank έχουν δείξει, ως γνωστόν, ότι η επιστροφή στη γενεσιουργό μήτρα είναι μια από τις επιθυμίες μας. Ό,τι δηλαδή υπαινίσσονται οι τελευταίες σελίδες του Ψυχής εγκωμίου.

Η περιγραφή του αδιεξόδου, οι αντιπαλότητες των αντιλήψεων, οι λογής αποτυπώσεις των διαφοροποιήσεων της ηθικής στάσης εκατέρωθεν διακρίνονται τόσο για την στιλπνότητα των ρηματικών εκφορών, όσο και για τον εξειδικευμένο χειρισμό του πλουσιότατου συγκινησιακού υλικού. Μας είναι ήδη γνωστή, από τα έργα της συγγραφέως που προηγήθηκαν, τόσο η αμεσότητα και η αισθητική πληρότητα της ανάδειξης των σπουδαιότερων πτυχών των αφηγηματικών χαρακτήρων του αστικού μας περιβάλλοντος, όπως στήθηκε πριν και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όσο και η συστηματική καλλιέργεια ενός διεισδυτικού, λειτουργούντος δίκην ακτινογραφίας, λεκτικού εργαλείου. Στα προαναφερόμενα έργα συγκαταλέγεται τόσο η καθόλα συναρπαστική υφολογικά και όχι μόνον Παρηγορία των επιστολών σου (Ευανθία Καΐρη και Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου: Αλληλογραφώντας, όπως θα ήθελαν) που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Ωκεανίδα" το 2007 και συμπεριλήφθηκε, ως γνωστόν, στον βραχύ κατάλογο των μυθιστορημάτων, που ήταν υποψήφια για το Κρατικό Βραβείο της ίδιας χρονιάς, όσο και τα καλώς συγκερασμένα Πορτραίτα της, μυθιστόρημα λεπτεπίλεπτων κειμενικών εμπεδώσεων, των εκδόσεων της "Εστίας", μετά από τέσσερα χρόνια, προϊόν της θετικής συγγραφικής εξέλιξης.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι ποιητής. 

altΨυχής εγκώμιον
Αννίτα Π. Πανάρετου
Εστία 2014
Σελ. 192, τιμή € 14,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΝΝΙΤΑΣ Π. ΠΑΝΑΡΕΤΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

Για το βιβλίο της Σόνια Παρνέλ [Sonia Purnell] «Μια ασήμαντη γυναίκα» (μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. Μίνωας). Κεντρική εικόνα: Η κατάσκοπος Βιρτζίνια Χολ. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Η επιβλητική θωριά και το απαράμιλλο σ...

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

Για το βιβλίο του Πολ Όστερ [Paul Auster] «Φλεγόμενο αγόρι» (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Ο Στίβεν Κρέιν [Stephen Crane] όπως φωτογραφήθηκε το 1897 (© Britannica). 

Γράφει ο Μιχάλης Πιτένης

Κά...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
Με τον «Ντετέκτιβ» του Δημήτρη Χατζή συνεχίζονται οι «Παραβάσεις / Αναγνώσεις», το αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Με τον «Ντετέκτιβ» του Δημήτρη Χατζή συνεχίζονται οι «Παραβάσεις / Αναγνώσεις», το αναλόγιο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Τρίτη παρουσίαση για τις «Παραβάσεις / Αναγνώσεις» –το θεατρικό αναλόγιο του ΚΠΙΣΝ στον Φάρο– την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου με τη Μαρία Σκουλά να διαβάζει το διήγημα «Ο Ντέτεκτιβ» του Δημήτρη Χατζή, σε επιμέλεια του συνθέτη Κορνήλιου Σελαμσή.

Επιμέλεια: ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τσαρλς Μπουκόβσκι [Charles Bukowski] «Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» (νέα μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς), που κυκλοφορεί στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ