livanis laisse mon ame vent photo

Με αφορμή το τρυφερό παραμύθι «Άφησα την ψυχή μου στον άνεμο» της Ροξάν Μαρί Γκαλιέξ με θέμα την απώλεια, η ομ. καθ/τρια Φιλολογίας Άντα Κατσίκη - Γκίβαλου γράφει για ένα θέμα που απαιτεί μεγάλη ευαισθησία στην προσέγγιση. 

Της Άντας Κατσίκη - Γκίβαλου

Ο χωρισμός, και πολύ περισσότερο ο θάνατος είναι από τα θέματα που δύσκολα μπορεί να χειριστεί ένας συγγραφέας παιδικών βιβλίων και μάλιστα όταν απευθύνεται σε πολύ μικρές ηλικίες. Ως τη δεκαετία του ’70 ο θάνατος ως κύριο θέμα δεν απασχολούσε τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων, καθώς η κυρίαρχη παιδαγωγική αντίληψη που επηρέαζε και τους συγγραφείς ήθελε το παιδί προφυλαγμένο από τις αντιξοότητες της ζωής.

Βιβλία για την απώλεια, βιβλία για τη συναισθηματική ωρίμανση των παιδιών 

Ο θάνατος εθεωρείτο θέμα ακατάλληλο για τον εύθραυστο ψυχισμό του. Στη σημαντική για την ελληνική παιδική λογοτεχνία δεκαετία του ’70 αναπτύσσεται η άποψη ότι το παιδικό βιβλίο συμβάλλει ουσιαστικά όχι μόνο στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού αλλά και στην ψυχική και συναισθηματική του ωρίμαση, που είναι απαραίτητες για την όσο το δυνατόν ανώδυνη ένταξή του στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. 

Η απώλεια του παππού, καθώς και της γιαγιάς (πιο συχνή στα ξενόγλωσσα βιβλία) μετά την απώλεια αγαπημένων κατοικίδιων ζώων είναι αυτή που οι συγγραφείς χρησιμοποιούν για να μιλήσουν στα μικρά παιδιά για το θάνατο. Πολλά τα παραδείγματα. Ενδεικτικά αναφέρω: Boubouetgrand-père του Cyril Hahn, εκδ. Casterman (Συλλογή Les albums Boubou) 2009, J'attends Mamy της Séverine Vidal, Cécile Vangout (εικον.) εκδ.Alice Jeunesse 2011, Παππού θα σε θυμάμαι για πάντα των Ann de Bode και Rien Broere (σειρά Helping Hands), μτφρ. Περαματζέλη Φωτεινή, εκδ. Γλαύκη, 2000, Ο παππούς πετάει του Ζίγκριντ Λάουμπε, εικον. Μαρία Μλαζεγιόφσκι, μτφρ. Χαρά Στρώνη, εκδ. Κάστωρ, Aθήνα 2000, Ο παππούς του Ρόκο της Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου, εκδ. Μικρή Μίλητος 2003, Ο παππούς μας άφησε του Φίλιππου Μανδηλαρά, εικον. Κατ. Χαδουλού, Πατάκης 2009.

Με λόγο καθησυχαστικό και εικονιστική αφήγηση που αφυπνίζει το συναίσθημα

Το εικονογραφημένο βιβλίο, θα λέγαμε το εικονοβιβλίο της Ροξάν Μαρί Γκαλιέζ που έχει εικονογραφήσει ο Ερίκ Πουιμπαρέ, θίγει το θέμα με ιδιαίτερη ευαισθησία. Η δευτεροπρόσωπη αφήγηση από τον άγνωστο, σχεδόν μέχρι το τέλος της μικρής ιστορίας, αφηγητή (παππού) προς τον ανήλικο αποδέκτη των λόγων του (εγγονό), με εναλλασσόμενες προσωπικές συμβουλές, αναμνήσεις αλλά και διαπιστώσεις που αναφέρονται σε γενικότερα ζητήματα της ζωής προκαλεί την περιέργεια και το ενδιαφέρον του μικρού αναγνώστη. Παράλληλα η εικονιστική ανάγνωση συνομιλεί με το κείμενο, το εμπλουτίζει και το συμπληρώνει, αφυπνίζοντας τη δημιουργική φαντασία και το συναίσθημα του παιδιού. Η εικονογράφηση είναι αυτή που ταυτοποιεί τα πρόσωπα της ιστορίας και συνεισφέρει στο να συνειδητοποιήσει τόσο ο μικρός μυθοπλαστικός ήρωας όσο και ο αναγνώστης «ότι δε θα υπάρξουν άλλες βόλτες χεράκι χεράκι» με τον παππού. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τον πρωτεύοντα ρόλο της εικονογράφησης στην αφήγηση.

Ο προστατευτικός, καθησυχαστικός και ήρεμος τόνος του παππού που έχει ήδη «φύγει» δημιουργούν ένα κλίμα ασφάλειας στον εγγονό. Η απουσία και συγχρόνως η νοητή παρουσία του στη σκέψη του αγοριού είναι αυτές που μετατρέπουν τον πόνο του αποχωρισμού, που δεν είναι κατάδηλος, αλλά διαχέεται στο κείμενο, σε νοσταλγική ανάκληση των κοινών τους βιωμάτων. Τα λόγια του παππού προς τον εγγονό, συνδέοντας το παρελθόν με το μέλλον με τρυφερότητα αναδεικνύουν τη συνέχεια της ζωής την οποία κατακτά κάθε άνθρωπος μόνος του, διατηρώντας όμως στη μνήμη του ζωντανή την παρουσία αγαπημένων προσώπων που έχουν πια φύγει. Δεν είναι τυχαίο που ο παππούς «έχει αφήσει την ψυχή του στον άνεμο» για να μπορεί να βρίσκεται παντού, να «μπορεί να ταξιδεύει κάθε στιγμή, να έρχεται, να φεύγει- είναι τόσο διασκεδαστικό!», θα πει.. Αυτή, η πανταχού παρούσα, φιγούρα του παππού θα συντροφεύει τον εγγονό και στις πιο προσωπικές στιγμές του, όταν αυτός θα κλείνει τα μάτια του και θα στρέφεται στον εσωτερικό του κόσμο ή όταν θα θυμάται την παρακαταθήκη του: «Δοκίμασε τη ζωή. Ρούφηξέ τη μέχρι το μεδούλι».

Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η συγγραφέας δεν προετοιμάζει το παιδί για την επερχόμενη απώλεια του παππού. Εδώ το μοιραίο γεγονός έχει συντελεστεί και βρισκόμαστε στο τέταρτο κατά Sadler στάδιο, αυτό της αποδοχής του γεγονότος. 

Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η συγγραφέας δεν προετοιμάζει το παιδί για την επερχόμενη απώλεια του παππού. Εδώ το μοιραίο γεγονός έχει συντελεστεί και βρισκόμαστε στο τέταρτο κατά Sadler στάδιο, αυτό της αποδοχής του γεγονότος. Σύμφωνα με τον D. Sadler τα περισσότερα παιδικά βιβλία που χειρίζονται το θέμα του θανάτου του παππού ακολουθούν μια πορεία που περιλαμβάνει τη σχέση παππού -παιδιού, την αρρώστια του, το θάνατο και τέλος την αποδοχή του. (Sadler, D. (1991). “Grandpa died last night: children’s books about the death of grandparents”στο Children’s Literature Association Quarterly 16, pp. 246-250).

Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα του μικρού ήρωα. Τον ρόλο αυτό αναλαμβάνει ο παππούς ο μονόλογος του οποίου προβάλλει και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μικρός μετά το θάνατό του, ενώ συγχρόνως τον ενισχύει συναισθηματικά, τονώνοντας την αυτονομία της οντότητάς του χωρίς να του στερεί την αναγκαία, έστω και αόρατη παρουσία του, που λειτουργεί ως μόνιμο στήριγμά του.

Το βιβλίο αυτό με τρόπο, ιδιαίτερα προσεγμένο εξοικειώνει το μικρό παιδί με το θάνατο χωρίς μελλοδραματισμούς, με συγκρατημένη συγκίνηση, μεταφέροντας το βάρος στη ωρίμαση του ίδιου του παιδιού τόσο από το γεγονός της οριστικής απώλειας του παππού όσο και από τη σημασία των βιωμάτων τους για την αντιμετώπιση της μελλοντικής ζωής. Όπως γράφει και ο Σεφέρης «… Πόσο παράξενα αντρειεύεσαι μιλώντας με τους πεθα-/ μένους, όταν δε φτάνουν πια οι ζωντανοί που σου/ απομέναν».

* Η Άντα Κατσίκη- Γκίβαλου είναι ομότιμη καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ.

Roxane Marie Galliez
Εικονογράφηση: Eric Puybaret
Λιβάνης, 2015
ΣΕΛ. 28, τιμή εκδότη: €8,10
politeia link
 
 
 
 
 
 
 
 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου

«Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου

Για το βιβλίο «Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου (εκδ. Ζυγός, σελ. 668)

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Ο Ανδρέας Καρακίτσιος αποτελεί μια ξεχωριστή παρουσία στον χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης...

«Έρχεται ο γίγαντας» του Μάκη Τσίτα (κριτική)

«Έρχεται ο γίγαντας» του Μάκη Τσίτα (κριτική)

Για το βιβλίο του Μάκη Τσίτα «Έρχεται ο γίγαντας» (εικόνες: Νικόλας Χατζησταμούλος, εκδ. Μεταίχμιο), μια ιστορία για τις ψεύτικες ειδήσεις που τρομοκρατούν τον πληθυσμό. 

Του Μάνου Κοντολέων

Ο Μάκης Τσίτας σίγουρα είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στη...

«Η χώρα των τεράτων» του Μωρίς Σέντακ – Εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού

«Η χώρα των τεράτων» του Μωρίς Σέντακ – Εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού

Για το εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού «H χώρα των τεράτων» του Maurice Sendak (μτφρ. Γιάννης Παλαβός) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. 

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Σε μια καλαίσθητη έκδοση μαζί με δυο αφίσες, σε μια χρηστική πάνινη τσάντα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ