livanis laisse mon ame vent photo

Με αφορμή το τρυφερό παραμύθι «Άφησα την ψυχή μου στον άνεμο» της Ροξάν Μαρί Γκαλιέξ με θέμα την απώλεια, η ομ. καθ/τρια Φιλολογίας Άντα Κατσίκη - Γκίβαλου γράφει για ένα θέμα που απαιτεί μεγάλη ευαισθησία στην προσέγγιση. 

Της Άντας Κατσίκη - Γκίβαλου

Ο χωρισμός, και πολύ περισσότερο ο θάνατος είναι από τα θέματα που δύσκολα μπορεί να χειριστεί ένας συγγραφέας παιδικών βιβλίων και μάλιστα όταν απευθύνεται σε πολύ μικρές ηλικίες. Ως τη δεκαετία του ’70 ο θάνατος ως κύριο θέμα δεν απασχολούσε τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων, καθώς η κυρίαρχη παιδαγωγική αντίληψη που επηρέαζε και τους συγγραφείς ήθελε το παιδί προφυλαγμένο από τις αντιξοότητες της ζωής.

Βιβλία για την απώλεια, βιβλία για τη συναισθηματική ωρίμανση των παιδιών 

Ο θάνατος εθεωρείτο θέμα ακατάλληλο για τον εύθραυστο ψυχισμό του. Στη σημαντική για την ελληνική παιδική λογοτεχνία δεκαετία του ’70 αναπτύσσεται η άποψη ότι το παιδικό βιβλίο συμβάλλει ουσιαστικά όχι μόνο στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού αλλά και στην ψυχική και συναισθηματική του ωρίμαση, που είναι απαραίτητες για την όσο το δυνατόν ανώδυνη ένταξή του στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. 

Η απώλεια του παππού, καθώς και της γιαγιάς (πιο συχνή στα ξενόγλωσσα βιβλία) μετά την απώλεια αγαπημένων κατοικίδιων ζώων είναι αυτή που οι συγγραφείς χρησιμοποιούν για να μιλήσουν στα μικρά παιδιά για το θάνατο. Πολλά τα παραδείγματα. Ενδεικτικά αναφέρω: Boubouetgrand-père του Cyril Hahn, εκδ. Casterman (Συλλογή Les albums Boubou) 2009, J'attends Mamy της Séverine Vidal, Cécile Vangout (εικον.) εκδ.Alice Jeunesse 2011, Παππού θα σε θυμάμαι για πάντα των Ann de Bode και Rien Broere (σειρά Helping Hands), μτφρ. Περαματζέλη Φωτεινή, εκδ. Γλαύκη, 2000, Ο παππούς πετάει του Ζίγκριντ Λάουμπε, εικον. Μαρία Μλαζεγιόφσκι, μτφρ. Χαρά Στρώνη, εκδ. Κάστωρ, Aθήνα 2000, Ο παππούς του Ρόκο της Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου, εκδ. Μικρή Μίλητος 2003, Ο παππούς μας άφησε του Φίλιππου Μανδηλαρά, εικον. Κατ. Χαδουλού, Πατάκης 2009.

Με λόγο καθησυχαστικό και εικονιστική αφήγηση που αφυπνίζει το συναίσθημα

Το εικονογραφημένο βιβλίο, θα λέγαμε το εικονοβιβλίο της Ροξάν Μαρί Γκαλιέζ που έχει εικονογραφήσει ο Ερίκ Πουιμπαρέ, θίγει το θέμα με ιδιαίτερη ευαισθησία. Η δευτεροπρόσωπη αφήγηση από τον άγνωστο, σχεδόν μέχρι το τέλος της μικρής ιστορίας, αφηγητή (παππού) προς τον ανήλικο αποδέκτη των λόγων του (εγγονό), με εναλλασσόμενες προσωπικές συμβουλές, αναμνήσεις αλλά και διαπιστώσεις που αναφέρονται σε γενικότερα ζητήματα της ζωής προκαλεί την περιέργεια και το ενδιαφέρον του μικρού αναγνώστη. Παράλληλα η εικονιστική ανάγνωση συνομιλεί με το κείμενο, το εμπλουτίζει και το συμπληρώνει, αφυπνίζοντας τη δημιουργική φαντασία και το συναίσθημα του παιδιού. Η εικονογράφηση είναι αυτή που ταυτοποιεί τα πρόσωπα της ιστορίας και συνεισφέρει στο να συνειδητοποιήσει τόσο ο μικρός μυθοπλαστικός ήρωας όσο και ο αναγνώστης «ότι δε θα υπάρξουν άλλες βόλτες χεράκι χεράκι» με τον παππού. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τον πρωτεύοντα ρόλο της εικονογράφησης στην αφήγηση.

Ο προστατευτικός, καθησυχαστικός και ήρεμος τόνος του παππού που έχει ήδη «φύγει» δημιουργούν ένα κλίμα ασφάλειας στον εγγονό. Η απουσία και συγχρόνως η νοητή παρουσία του στη σκέψη του αγοριού είναι αυτές που μετατρέπουν τον πόνο του αποχωρισμού, που δεν είναι κατάδηλος, αλλά διαχέεται στο κείμενο, σε νοσταλγική ανάκληση των κοινών τους βιωμάτων. Τα λόγια του παππού προς τον εγγονό, συνδέοντας το παρελθόν με το μέλλον με τρυφερότητα αναδεικνύουν τη συνέχεια της ζωής την οποία κατακτά κάθε άνθρωπος μόνος του, διατηρώντας όμως στη μνήμη του ζωντανή την παρουσία αγαπημένων προσώπων που έχουν πια φύγει. Δεν είναι τυχαίο που ο παππούς «έχει αφήσει την ψυχή του στον άνεμο» για να μπορεί να βρίσκεται παντού, να «μπορεί να ταξιδεύει κάθε στιγμή, να έρχεται, να φεύγει- είναι τόσο διασκεδαστικό!», θα πει.. Αυτή, η πανταχού παρούσα, φιγούρα του παππού θα συντροφεύει τον εγγονό και στις πιο προσωπικές στιγμές του, όταν αυτός θα κλείνει τα μάτια του και θα στρέφεται στον εσωτερικό του κόσμο ή όταν θα θυμάται την παρακαταθήκη του: «Δοκίμασε τη ζωή. Ρούφηξέ τη μέχρι το μεδούλι».

Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η συγγραφέας δεν προετοιμάζει το παιδί για την επερχόμενη απώλεια του παππού. Εδώ το μοιραίο γεγονός έχει συντελεστεί και βρισκόμαστε στο τέταρτο κατά Sadler στάδιο, αυτό της αποδοχής του γεγονότος. 

Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η συγγραφέας δεν προετοιμάζει το παιδί για την επερχόμενη απώλεια του παππού. Εδώ το μοιραίο γεγονός έχει συντελεστεί και βρισκόμαστε στο τέταρτο κατά Sadler στάδιο, αυτό της αποδοχής του γεγονότος. Σύμφωνα με τον D. Sadler τα περισσότερα παιδικά βιβλία που χειρίζονται το θέμα του θανάτου του παππού ακολουθούν μια πορεία που περιλαμβάνει τη σχέση παππού -παιδιού, την αρρώστια του, το θάνατο και τέλος την αποδοχή του. (Sadler, D. (1991). “Grandpa died last night: children’s books about the death of grandparents”στο Children’s Literature Association Quarterly 16, pp. 246-250).

Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα του μικρού ήρωα. Τον ρόλο αυτό αναλαμβάνει ο παππούς ο μονόλογος του οποίου προβάλλει και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μικρός μετά το θάνατό του, ενώ συγχρόνως τον ενισχύει συναισθηματικά, τονώνοντας την αυτονομία της οντότητάς του χωρίς να του στερεί την αναγκαία, έστω και αόρατη παρουσία του, που λειτουργεί ως μόνιμο στήριγμά του.

Το βιβλίο αυτό με τρόπο, ιδιαίτερα προσεγμένο εξοικειώνει το μικρό παιδί με το θάνατο χωρίς μελλοδραματισμούς, με συγκρατημένη συγκίνηση, μεταφέροντας το βάρος στη ωρίμαση του ίδιου του παιδιού τόσο από το γεγονός της οριστικής απώλειας του παππού όσο και από τη σημασία των βιωμάτων τους για την αντιμετώπιση της μελλοντικής ζωής. Όπως γράφει και ο Σεφέρης «… Πόσο παράξενα αντρειεύεσαι μιλώντας με τους πεθα-/ μένους, όταν δε φτάνουν πια οι ζωντανοί που σου/ απομέναν».

* Η Άντα Κατσίκη- Γκίβαλου είναι ομότιμη καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ.

Roxane Marie Galliez
Εικονογράφηση: Eric Puybaret
Λιβάνης, 2015
ΣΕΛ. 28, τιμή εκδότη: €8,10
politeia link
 
 
 
 
 
 
 
 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου

«Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου

Για το βιβλίο «Δημιουργική Γραφή – “Παίζουμε Λογοτεχνία”» του Ανδρέα Καρακίτσιου (εκδ. Ζυγός, σελ. 668)

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Ο Ανδρέας Καρακίτσιος αποτελεί μια ξεχωριστή παρουσία στον χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης...

«Έρχεται ο γίγαντας» του Μάκη Τσίτα (κριτική)

«Έρχεται ο γίγαντας» του Μάκη Τσίτα (κριτική)

Για το βιβλίο του Μάκη Τσίτα «Έρχεται ο γίγαντας» (εικόνες: Νικόλας Χατζησταμούλος, εκδ. Μεταίχμιο), μια ιστορία για τις ψεύτικες ειδήσεις που τρομοκρατούν τον πληθυσμό. 

Του Μάνου Κοντολέων

Ο Μάκης Τσίτας σίγουρα είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση στη...

«Η χώρα των τεράτων» του Μωρίς Σέντακ – Εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού

«Η χώρα των τεράτων» του Μωρίς Σέντακ – Εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού

Για το εικονοβιβλίο μαγικού ρεαλισμού «H χώρα των τεράτων» του Maurice Sendak (μτφρ. Γιάννης Παλαβός) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. 

Του Γιάννη Σ. Παπαδάτου

Σε μια καλαίσθητη έκδοση μαζί με δυο αφίσες, σε μια χρηστική πάνινη τσάντα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ