kourentzis-390

Με αφορμή τη μετάφραση του Αλέξανδρου Ίσαρη για το Χειμωνιάτικο ταξίδι, του Wilhelm Müller, σε εκτέλεση Θόδωρου Κουρεντζή.

Της Άλκηστης Σουλογιάννη

Το Φεστιβάλ Αθηνών πρόσφερε μια μοναδική ευκαιρία για τη δημιουργική πρόσληψη ενός σύνθετου πολιτισμικού γεγονότος εξαιρετικού ενδιαφέροντος, που αφορά την παρουσίαση του κύκλου είκοσι τεσσάρων τραγουδιών (Lieder) του Φραντς Σούμπερτ (1797-1828) με τον τίτλο Χειμωνιάτικο ταξίδι, σε ποίηση ιδιαίτερης αισθητικής του φιλέλληνα Βίλχελμ Μύλλερ (1794-1827), στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, 14 και 15 Ιουλίου.

Εκτός από το αυτονόητο, δηλαδή την απόλυτα διαχρονική αξία του Χειμωνιάτικου ταξιδιού στο πλαίσιο της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς, η συναυλία αυτή είχε όλα τα στοιχεία που δέσμευσαν εκ των προτέρων το έντονο ενδιαφέρον των αποδεκτών: τη σχεδόν «αποδομητική» και εντόνως «παραστατική» μεταγραφή-ανασύνθεση (για τενόρο και μικρή ορχήστρα) του σύγχρονου γερμανού συνθέτη και αρχιμουσικού Χανς Τσέντερ (γενν. 1936), τον νέο ταλαντούχο τενόρο Κηθ Στόνουμ, το εντυπωσιακής απόδοσης ελληνικό σύνολο μουσικής δωματίου Kyklos Ensemble, τον διακεκριμένο, ιδιαίτερης ευφυΐας και διεθνούς καριέρας αρχιμουσικό Θεόδωρο Κουρεντζή, και τη δημιουργική μετάφραση των ποιημάτων του Μύλλερ από τον Αλέξανδρο Ίσαρη, η οποία χρησιμοποιήθηκε στους ελληνικούς υπέρτιτλους της συναυλίας.

Ακριβώς αυτή η μετάφραση του Ίσαρη επανήλθε με αυτή την ευκαιρία στην επικαιρότητα της πολιτισμικής αγοράς, όπως πρωτοπαρουσιάστηκε το 1989 από τις εκδόσεις Άγρωστις.

Ο Ίσαρης με ιδιαίτερη ευαισθησία μεταφέρει στα καθ’ ημάς τη μακρά πορεία του εσωτερικού ανθρώπου μέσα σε παγωμένα εξωτερικά τοπία, κάτω από το βάρος οδυνηρών γεγονότων του προσωπικού βίου

Αυτή η «επιστροφή στα παλιά μας βιβλία» απέδειξε τη σταθερή ισχύ της μετάφρασης του Ίσαρη, η οποία παρατίθεται σε αντιστικτική σχέση με τα πρωτότυπα κείμενα του Μύλλερ και ενισχύεται με εκτενή πρόλογο και παράρτημα σχετικά με τους παράλληλους, δημιουργικούς αν και σύντομους βίους του Σούμπερτ και του Μύλλερ, καθώς και με τον ιστορικό και πολιτισμικό ορίζοντα αυτών (όπου περιλαμβάνεται και η μέχρι το 1989 δισκογραφική έκδοση του Χειμωνιάτικου ταξιδιού).

Στον πρόλογο της έκδοσης ο Ίσαρης επισημαίνει ιδιαιτέρως τις σπουδές του Μύλλερ (κλασσική φιλολογία και φιλοσοφία, ιστορία, αγγλική και γερμανική λογοτεχνία), το ταξίδι που πραγματοποίησε (1817) στην Ελλάδα και την Εγγύς Ανατολή ως απεσταλμένος της Πρωσικής Ακαδημίας προκειμένου να μελετήσει ελληνικές αρχαιότητες και να αντιγράψει αρχαίες επιγραφές, τη συνάντησή του με προσωπικότητες της ελληνικής παροικίας της Βιέννης (Θεόκλητος Φαρμακίδης, Άνθιμος Γαζής) όπου διδάχθηκε την ελληνική γλώσσα, τη θητεία του ως καθηγητή λατινικής και αρχαίας ελληνικής γλώσσας στη γενέθλια πόλη Ντέσαου, το πάθος του για την ελληνική επανάσταση και τη συμβολή του στη διαμόρφωση φιλελληνικού ρεύματος στην Ευρώπη (παράλληλα με τον Βικτώρ Ουγκώ, τον Αλεξάντρ Πούσκιν, τον Φρίντριχ Χέλντερλιν, τον λόρδο Μπάυρον), τις εκδόσεις του (1821) με τον τίτλο Τα τραγούδια των Ελλήνων και την έμμετρη μετάφραση στα γερμανικά (1825) των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών από το βιβλίο του Κλωντ Φωριέλ Ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Εξάλλου, στο πλαίσιο αυτό, η έμφαση εντοπίζεται στον κύκλο των είκοσι τεσσάρων δραματικών ποιημάτων του Μύλλερ με τον τίτλο Χειμωνιάτικο ταξίδι, στην άμεση αποδοχή τους από το λογοτεχνικό περιβάλλον (π. χ. Χάινριχ Χάινε) και στη μελοποίησή τους από τον Σούμπερτ.

alt
    Kyklos Ensemble

Σε ό,τι αφορά τη μετάφραση του Χειμωνιάτικου ταξιδιού: Ο Ίσαρης με ιδιαίτερη ευαισθησία (που άλλωστε προσδιορίζει το σύνολο της μεταφραστικής του δραστηριότητας, και στο πλαίσιο αυτό να μην ξεχνούμε και την ιδιότητά του ως ζωγράφου) μεταφέρει στα καθ’ ημάς τη μακρά πορεία του εσωτερικού ανθρώπου μέσα σε παγωμένα εξωτερικά τοπία, κάτω από το βάρος οδυνηρών γεγονότων του προσωπικού βίου, όπως αποτυπώνουν τα είκοσι τέσσερα δραματικά ποιήματα του Μύλλερ.

Η σύγχρονη δημιουργική ανάγνωση καθιστά σαφές ότι τα σημαινόμενα των κειμένων υπερβαίνουν τη συγχρονική διάσταση της ατμόσφαιρας του γερμανικού ρομαντισμού και αναγνωρίζονται ως οδοδείκτες διαχρονικής ισχύος για τις υπαρξιακές διαδρομές του εσωτερικού ανθρώπου.

Η μετάφραση του Ίσαρη ανταποκρίθηκε στα σημαινόμενα των γερμανικών πρωτότυπων κειμένων του Μύλλερ, και μαζί τους «συνομίλησε» με το ηχητικό και το οπτικό αντίκρισμα της μεταμοντέρνας ανάγνωσης

Στο πλαίσιο αυτό, η φυγή επιβάλλεται κάτω από το βάρος της αγάπης, τα δάκρυα αντιπροσωπεύουν την προσπελάσιμη εικόνα της εσωτερικής έντασης, η παγωνιά αποτελεί συνδήλωση για την απώλεια, φαινόμενα και όντα της φύσης προσωποποιούνται και συμμετέχουν στον πόνο του χωρισμού συνοδεύοντας την πορεία του εσωτερικού ανθρώπου, η απουσία επικοινωνίας υπογραμμίζει την ένταση του χωρισμού, τα φυσικά τοπόσημα δηλώνουν στοιχεία του ατομικού χωρόχρονου και ανακαλούν το ατομικό παρελθόν, η ψευδαίσθηση, τα όνειρα, οι ελπίδες, ως παραμυθία για τα απηνή δεδομένα της αντικειμενικής πραγματικότητας, προσδιορίζουν τη μοναχική πορεία του εσωτερικού ανθρώπου και τον μετεωρισμό του ανάμεσα στην αλήθεια και στην απάτη ή ανάμεσα στα εξωτερικά και στα εσωτερικά τοπία, δρόμος χωρίς γυρισμό και χωρίς ανάπαυση διασχίζει την κοινότητα ζώντων και νεκρών, ενώ ένας οργανοπαίχτης αποτελεί ευρηματική παραστατική συνδήλωση για τη μοναξιά, την απόρριψη, την αποκοπή του εσωτερικού ανθρώπου από το εξωτερικό περιβάλλον.

Ο οικείος, άμεσος, πλήρης συναισθήματος, παραστατικός, στοχαστικός λόγος του Ίσαρη αντιπροσωπεύει έναν ιδεώδη συνομιλητή της γλώσσας του πρωτοτύπου και ταυτόχρονα ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την αποτύπωση και την απόδοση ενός σπαρακτικού υποκειμενικού κόσμου που πορεύεται κάτω από τη διαρκή, διαβρωτική παρουσία του θανάτου.

alt
    Ο Αλέξανδρος Ίσαρης

Η μετάφραση του Ίσαρη ανταποκρίθηκε στα σημαινόμενα των γερμανικών πρωτότυπων κειμένων του Μύλλερ, και μαζί τους «συνομίλησε» με το ηχητικό και το οπτικό αντίκρισμα της μεταμοντέρνας ανάγνωσης (όπου περιλαμβάνεται και η χρήση ενός τηλεβόα), την οποία πρότεινε για τη μουσική του Σούμπερτ ένας σύγχρονος, υψηλού κύρους διανοητής των ήχων όπως είναι ο Χανς Τσέντερ, και την οποία διεκπεραίωσε με εξίσου υψηλή αισθητική ο τενόρος Κηθ Στόνουμ.

Παράλληλα, η μετάφραση του Ίσαρη κάλυψε τις απαιτήσεις του αρχιμουσικού Θεόδωρου Κουρεντζή, σε ό,τι αφορά τη διαδικασία που αυτός εφάρμοσε για την κριτική πρόσληψη και την παραστατική απόδοση των σημαινομένων, όπου εντάσσεται και η ανάπτυξη της κινητικότητας των μελών της ορχήστρας μέσα στον συναυλιακό χώρο. Ο Κουρεντζής, σε άμεση «συνεννόηση» (και) με τη μετάφραση του Ίσαρη, ανίχνευσε τις λεπτομέρειες του περιεχομένου τόσο στη γλώσσα της μουσικής όσο και στη γλώσσα των κειμένων, δεδομένου μάλιστα ότι είναι ιδιαιτέρως εξοικειωμένος με ποικίλα σημαντικά πεδία στον χώρο της λογοτεχνίας (π.χ. Μίλτος Σαχτούρης, Έκτωρ Κακναβάτος, Γιώργος Χειμωνάς, όπως και Στεφάν Μαλλαρμέ, Γκέοργκ Τρακλ ή Ράινερ Μαρία Ρίλκε).

Με αυτές τις προϋποθέσεις η μετάφραση του Ίσαρη λειτούργησε ως ασφαλής δίαυλος για την ανάπτυξη ενός δημιουργικού διαλόγου ανάμεσα στην τέχνη του λόγου, στην τέχνη των ήχων και στα οπτικά τους αντίστοιχα, κάτω από τη διαρκή λάμψη του Δημήτρη Μητρόπουλου.

ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ