alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Μιχάλης Μακρόπουλος με αφορμή το βιβλίο του Saul Bellow «Οι περιπέτειες του Ώγκι Μαρτς» (εκδ. Καστανιώτη).

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Διογκωμένες προτάσεις είχαν υπάρξει και πριν στην αμερικανική λογοτεχνία, με πιο εξέχοντα παραδείγματα κείνα του Μέλβιλ και του Φώκνερ, αλλ’ όχι σαν αυτές στον Ώγκι Μαρτς, που στην έκφραση μου φαίνονται ελεύθερες με το παραπάνω», γράφει ο Φίλιπ Ροθ, και σε τούτη τη φράση, ιδιαίτερα στη λέξη «ελεύθερες», συνοψίζεται όλη η πρόκληση (και όλη η χαρά) για το μεταφραστή που καταγίνεται με τον Ώγκι Μαρτς.

Στα πρώτα δύο μυθιστορήματά του, ο Μπέλοου ακολουθεί ένα, ας πούμε, «φλωμπέρειο» πρότυπο κλασικής σύνθεσης, χρήσης του λόγου, πλασίματος της φράσης και της παραγράφου. Πριν από τον Ώγκι μετέφρασα το Θύμα, το αμέσως προηγούμενο μυθιστόρημά του, και πράγματι η αίσθηση που είχα ήταν ενός μυθιστορήματος στέρεου μα όχι ρηξικέλευθου, δεξιοτεχνικά γραμμένου αλλ’ όχι καινοτόμου – όπου εντούτοις δεν έπαυε να υπάρχει, εν σπέρματι, ο Μπέλοου του Ώγκι Μαρτς, αυτή η σπιρτάδα εν τη γενέσει της.

Πριν από τον Ώγκι μετέφρασα το Θύμα, το αμέσως προηγούμενο μυθιστόρημά του, και πράγματι η αίσθηση που είχα ήταν ενός μυθιστορήματος στέρεου μα όχι ρηξικέλευθου, δεξιοτεχνικά γραμμένου αλλ’ όχι καινοτόμου.

Καταρχάς, στον Ώγκι Μαρτς ο Μπέλοου εγκαταλείπει τον σαφώς ορισμένο και σφαιρικά περιγεγραμμένο κόσμο που υπάρχει σ’ ένα μυθιστόρημα π.χ. του Φλωμπέρ, προς χάριν κείνου του γραμμικού, χαλαρού ξετυλίγματος επεισοδίων σ’ ένα πικαρέσκο σαν τον Τομ Τζόουνς του Φήλντινγκ ή τον Ζυλ Μπλας του Λεσάζ – κι ο Ώγκι είναι πράγματι ένας πίκαρο, ένας τυχοδιώκτης. Και προικίζει ο συγγραφέας με τούτη την ελευθερία της ανοιχτής φόρμας όχι μονάχα τον αθεράπευτα αισιόδοξο ήρωά του, μα και τη γλώσσα που διαλέγει για ν’ αφηγηθεί τις περιπέτειές του. Αφήνεται ανοιχτός προς κάθε κατεύθυνση, όπου θα τον σπρώξει το ένστικτό του, και σε κάθε γλωσσική επινόηση που θα σκαρφιστεί εν τη ρύμη της γραφής.

Ο μεταφραστής ενίοτε βρίσκεται προ ενός ασυγκράτητου γλωσσικού χείμαρρου, αντιμέτωπος με παραγράφους δοσμένες, θαρρείς, με κομμένη την ανάσα, όπου οι λέξεις τρέχουν ασυγκράτητες, κατρακυλούν η μια πάνω στην άλλη, συγκρούονται και κουτρουβαλιάζονται. Ολοζώντανες περιγραφές μιας πινακοθήκης ολόκληρης από χαρακτήρες, στριμώχνονται κι αλληλοσπρώχνονται με τις λογής λογής ιδέες που πετά δεξιά κι αριστερά ο θυμόσοφος, διαβαστερός Ώγκι. Και πώς μεταφέρονται όλα τούτα στα ελληνικά; Πάνω απ’ όλα με κέφι, με μιαν αίσθηση του ρυθμού, προπαντός μ’ αφτί που να πιάνει τούτον το ρυθμό, με κάτι αναπόφευκτα να χάνεται και, παρ’ όλα αυτά, με κατιτίς να κερδίζεται στον αγώνα με τις λέξεις.

Ο μεταφραστής ενίοτε βρίσκεται προ ενός ασυγκράτητου γλωσσικού χείμαρρου, αντιμέτωπος με παραγράφους δοσμένες, θαρρείς, με κομμένη την ανάσα, όπου οι λέξεις τρέχουν ασυγκράτητες, κατρακυλούν η μια πάνω στην άλλη, συγκρούονται και κουτρουβαλιάζονται. [...] Και πώς μεταφέρονται όλα τούτα στα ελληνικά; Πάνω απ’ όλα με κέφι, με μιαν αίσθηση του ρυθμού, προπαντός μ’ αφτί που να πιάνει τούτον το ρυθμό, με κάτι αναπόφευκτα να χάνεται και, παρ’ όλα αυτά, με κατιτίς να κερδίζεται στον αγώνα με τις λέξεις.

Με το μεταφραστή να ’χει ως κανόνα σχεδόν απαράβατο πως τίποτε δεν πρέπει να μένει απέξω, μήτε τοσηδά λεπτομέρεια (γιατί σ’ ένα κείμενο σαν τον Ώγκι Μαρτς η ουσία είναι στις λεπτομέρειες), μα παλεύοντας, όσο μπορεί, καμία λεπτομέρεια να μη δείχνει αταίριαχτη – και να έχει επίσης σαν κανόνα, ο μεταφραστής, ότι, κει που μια πρόταση είναι μεγάλη, πρέπει να παραμένει μεγάλη, γιατί αυτή η έκταση, η μεγαλύτερη ή η μικρότερη, σ’ ένα κείμενο είναι αναπόσπαστο κομμάτι του, που δεν πρέπει επ’ ουδενί να θυσιάζεται.

Εντέλει, οι Περιπέτειες του Ώγκι Μαρτς μεταφράζονται με… την αισιοδοξία του Ώγκι Μαρτς, που στις ακροτελεύτιες φράσεις των περιπετειών του δηλώνει: «Να, δείτε εμένα πώς πάω παντού! Είμαι ενός είδους Κολόμβος των γύρω πραγμάτων, και πιστεύω ότι μπορείς να φτάσεις σ’ αυτά, σε τούτη την τόσο κοντινή terra incognita που απλώνεται σε κάθε ματιά. Μπορεί σ’ αυτό το εγχείρημα να ’μαι νούλα. Κι ο Κολόμβος πίστευε ίσως ότι ήταν νούλα όταν τον έστειλαν αλυσοδεμένο πίσω. Πράγμα που δεν απόδειχνε, ωστόσο, ότι δεν υπήρχε Αμερική».

Στην terra incognita της μετάφρασης, αυτός [ο μεταφραστής] να είναι ένας μικρός Κολόμβος που, από φράση σε φράση, θα μαθαίνει ξανά και ξανά τη γλώσσα του συγγραφέα, σάμπως να τη διαβάζει για πρώτη φορά, και μετά θα παλεύει με τη δίνη των σκόρπιων μεταφρασμένων λέξεων, θα αντιπαλεύει με πείσμα την απογοήτευση της αποτυχίας, ώσπου σαν μαγική εικόνα να αναδυθεί –όχι πάντα, αλίμονο!– η φράση στη δική του γλώσσα τώρα.

Έτσι πρέπει κι ο μεταφραστής, ακόμα κι αν νιώθει πότε πότε το κείμενο να τον ξεπερνά, να θυμάται την παραίνεση του Ώγκι: στην terra incognita της μετάφρασης (πάντοτε incognita, παρά τους ποταμούς θεωρητικής μελάνης που έχουν χυθεί για το πώς πρέπει ή δεν πρέπει να ’ναι μια μετάφραση), αυτός να είναι ένας μικρός Κολόμβος που, από φράση σε φράση, θα μαθαίνει ξανά και ξανά τη γλώσσα του συγγραφέα, σάμπως να τη διαβάζει για πρώτη φορά, και μετά θα παλεύει με τη δίνη των σκόρπιων μεταφρασμένων λέξεων, θα αντιπαλεύει με πείσμα την απογοήτευση της αποτυχίας, ώσπου σαν μαγική εικόνα να αναδυθεί –όχι πάντα, αλίμονο!– η φράση στη δική του γλώσσα τώρα. Τι κι αν έχει κι αποτυχίες; Πώς μπορεί να μην έχει; Εντέλει, αυτό δεν αποδείχνει πως δεν υπάρχει η Αμερική!

Και, τέλος, λίγος Ώγκι:

«But without being a hoodlum himself he was taken up with gang events and crime, a kind of amateur of the lore and done up in the gangster taste so you might take him for somebody tied in with the dangerous Druccis or Big Hayes Hubacek: sharp financial hat, body-clasping suit, the shirt Andalusian style buttoned up to the collar and worn without a necktie, trick shoes, pointed and pimpy, polished like a tango dancer’s; he clumped hard on the leather heels. Dingbat’s hair was violent, brilliant, black, treated, rippled-maked. Bantam, thin-muscled, swift, almost frail, he had an absolutely unreasonable face. To be distinguished from brutal–it wasn’t that, there was all kind of sentiment in it. But wild, downtwisting, squint-eyed, unchangeably firm and wrong in thoughts, with the prickles coming black through his unmethodical after-shave talcum: the puss of an executioner’s subject, provided we understand the prototype not as a murderer (he attacked with his fists and had a killer’s swing but not the real intention) but as somebody intractable».

«Χωρίς όμως να είναι κακοποιός ο ίδιος, είχε λόξα με οτιδήποτε γκαγκστερικό και με το έγκλημα, ήταν ερασιτέχνης γνώστης και ντυνόταν με γούστο γκάγκστερ, έτσι μπορούσες να τον περάσεις για κάποιον που ’χε πάρε δώσε με τους επικίνδυνους Ντρούτσι ή με τον Μπικ Χέυζ Χούμπατσεκ· με στυλάτο καπέλο χρηματιστή, εφαρμοστό κουστούμι, πουκάμισο φορεμένο με ανδαλουσιανό στυλ, κουμπωμένο μέχρι το γιακά και χωρίς γραβάτα, και με μυτερά παπούτσια νταβατζή γυαλισμένα σαν παπούτσια χορευτή του ταγκό, με τα τακούνια να κροτούν. Το μαλλί του Ντίνγκμπατ ήταν βίαια λαμπερό, μαύρο, περιποιημένο, κυματιστό. Μικρόσωμος αλλά μαχητικός, με λεπτούς μυς, σβέλτος, σχεδόν λεπτεπίλεπτος, είχε πρόσωπο εξωφρενικό. Δεν εννοώ χτηνώδες, όχι, γιατί φανέρωνε κάθε λογής συναισθήματα· αλλά άγριο, στραβωμένο, με λοξή ματιά, με σκέψεις αμετακίνητα στραβές, με τα γένια να βγαίνουν μαύρα μέσ’ από το άταχτα βαλμένο ταλκ του για μετά το ξύρισμα· φάτσα θανατοποινίτη, όχι όμως αληθινού φονιά (έκανε επίθεση με τις γροθιές του κι είχε φονικό χτύπημα μα όχι και φονική πρόθεση), αλλά απλώς ατίθαση».

 

altInfo
Ο Μιχάλης Μακρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965 και σπούδασε βιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έζησε εννέα χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Πλέον κατοικεί στη Λευκάδα. Εργάζεται ως μεταφραστής λογοτεχνίας από τα αγγλικά και τα γαλλικά. Έχει μεταφράσει έργα των Ernest Hemingway, Truman Capote, F.S. Fitzgerald, John Steinbeck, Ray Bradbury, Stephen King, Saul Bellow, Richard Powers, Michel Faber, Antoine de Saint-Exupery, Martin Amis, κ.ά.. Έχει εκδώσει βιβλία για ενήλικες, μεταξύ των οποίων το Οδοιπορικό στο Πωγώνι (εκδ. Fagotto) και Το δέντρο του Ιούδα (εκδ. Κίχλη), καθώς και βιβλία για παιδιά. Κείμενα και κριτικές του δημοσιεύονται σε διάφορα περιοδικά ή ιστότοπους.

politeia link

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κόλσον Γουάιτχεντ: «Οι πράξεις των Αμερικανών πολύ συχνά δεν συμβαδίζουν με τα ιδεώδη τους»

Κόλσον Γουάιτχεντ: «Οι πράξεις των Αμερικανών πολύ συχνά δεν συμβαδίζουν με τα ιδεώδη τους»

Σε συνέντευξή του στο Vox, ο Κόλσον Γουάιτχεντ [Colson Whitehead] μίλησε για το μυθιστόρημά του «Μανιφέστο απατεώνων», που κυκλοφόρησε προσφάτως στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος, σε μετάφραση Μυρσίνης Γκανά.

Επιμέλεια: Book Press

...
Σίσσυ Δουτσίου: «Μέρος του αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι και τα βιβλία μου, όχι εύκολη προβοκάτσια»

Σίσσυ Δουτσίου: «Μέρος του αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι και τα βιβλία μου, όχι εύκολη προβοκάτσια»

Η Σίσσυ Δουτσίου με αφορμή τη συλλογή διηγημάτων της «Οι αδερφές του Κάιν» (εκδ. Καστανιώτη) μας μίλησε για τον τρόπο που βλέπει τη λογοτεχνία και τις ηρωίδες της, για τα μεγάλα θέματα και τους «ασήμαντους» ανθρώπους καθώς και για τον ιδανικό αναγνώστη των βιβλίων της.

Συνέντευξη στον Κώστα Αγοραστό ...

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορία, κοινωνία, φιλοσοφία: 60 βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας

Ιστορία, κοινωνία, φιλοσοφία: 60 βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας

Εξήντα δοκίμια Ιστορίας, πολιτικής, κοινωνιολογίας, φιλοσοφικού στοχασμού, με σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις και αναλύσεις. Βιβλία που φέρνουν κοντά μας τη σκέψη σημαντικών διανοούμενων, στοχαστών, ιστορικών και φιλόσοφων και μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας με ταχύτητα.  ...

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ