alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η συγγραφέας και μεταφράστρια Σοφία Διονυσοπούλου με αφορμή τη μετάφραση του μυθιστορήματος του Mathias Énard Πυξίδα, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στερέωμα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η πρόκληση που είδα στο κείμενο του Ενάρ, πέραν του ότι πρόκειται για αριστούργημα, ήταν μεταφυσικού χαρακτήρα. Πριν από χρόνια είχα μεταφράσει το Zone του ίδιου συγγραφέα για τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, οι οποίες έκλεισαν αφήνοντας ένα άλλο αριστούργημα στα σκοτάδια. Όταν λοιπόν ήρθε στα χέρια μου η Πυξίδα ήταν απολύτως φυσικό να θελήσω να πέσω με τα μούτρα στη δουλειά και να παρουσιάσω επιτέλους στο ελληνικό κοινό έναν πολύ σημαντικό συγγραφέα της εποχής μας.

Οι δυσκολίες που συναντάει κανείς μεταφράζοντας Ενάρ είναι κυρίως τέσσερις: ο μακροπερίοδος λόγος, τα πολλά γλωσσικά επίπεδα, τα ανεξάντλητα πραγματολογικά, και ο ρυθμός, κάτι που ο Ενάρ χειρίζεται εξίσου δεξιοτεχνικά.

Οι δυσκολίες που συναντάει κανείς μεταφράζοντας Ενάρ είναι κυρίως τέσσερις: ο μακροπερίοδος λόγος (χαρακτηριστικό και των δύο κειμένων, κυρίως όμως του Zone, που δεν είχε τελεία πουθενά, εκτός από το σημείο όπου ο ήρωας διάβαζε ένα βιβλίο), τα πολλά γλωσσικά επίπεδα, τα ανεξάντλητα πραγματολογικά, και ο ρυθμός, κάτι που ο Ενάρ χειρίζεται εξίσου δεξιοτεχνικά. Με τα τρία πρώτα κονταροχτυπήθηκα σαν ιππότης σε τουρνουά, με τα χρώματα του συγγραφέα και το δικό μου μεταφραστικό ήθος. Με το τέταρτο οφείλω να ομολογήσω ότι είμαι εξοικειωμένη, καθώς κι εγώ στα δικά μου βιβλία δίνω την πρωτοκαθεδρία στο ρυθμό. Συνεπώς άκουγα κάθε νότα του κειμένου, κάθε ανάσα του, τα σημεία όπου ήταν legato, presto, staccato ή οτιδήποτε άλλο. Άκουγα τα ανατολίτικα όργανα και τις συμφωνίες του Μάλερ, τους λιγότερο ή περισσότερο σημαντικούς μουσικούς, τους αδικοχαμένους ποιητές και της ανεπαίσθητες παραλλαγές της γραφής του.

Δεν χρησιμοποιώ ποτέ παλαιότερες μεταφράσεις είτε ασχολούμαι με σύγχρονους είτε με κλασικούς συγγραφείς. Δεν μου αρέσει καθόλου να μπλέκω με τις λέξεις των άλλων, όποιοι και αν είναι αυτοί.

Δεν χρησιμοποιώ ποτέ παλαιότερες μεταφράσεις είτε ασχολούμαι με σύγχρονους είτε με κλασικούς συγγραφείς. Δεν μου αρέσει καθόλου να μπλέκω με τις λέξεις των άλλων, όποιοι και αν είναι αυτοί. Σίγουρα δεν έχουν καμία θέση στο δικό μου σύστημα και το μόνο που θα καταφέρω θα είναι να καταλήξω στον αχταρμά. Επίσης, θεωρώ τη μετάφραση προσωπική μάχη. Ή μάχεσαι προσωπικά ή δεν μάχεσαι. Αν δεν μπορείς, καλύτερα να αποσυρθείς. Η μοναδική φορά που κοίταξα άλλη μετάφραση ήταν όταν έκανα το Παιχνίδια σφαγής του Ιονέσκο (και όχι Το παιχνίδι της σφαγής, όπως έχει περάσει στα ελληνικά) για την παράσταση του Περικλή Μουστάκη. Και τούτο το έκανα για να μη γράψω τυχαία ούτε μία φράση ίδια με της προϋπάρχουσας μετάφρασης, γιατί θα ήταν πολύ εύκολο να κατηγορηθώ για αντιγραφή.

Πιστεύω ότι υπάρχει μόνο καλή μετάφραση, μέτρια, αξιοπρεπής και κακή. Δεν πιστεύω στον άξονα καλής-πιστής μετάφρασης. Άλλοτε είσαι πιο πιστή, άλλοτε φεύγεις περισσότερο. Για μένα δεν πρέπει να προδίδεις το νόημα και το ρυθμό. Δίνω επίσης μεγάλη σημασία στις παρηχήσεις και προσέχω τις χασμωδίες. Σκέφτομαι πολλές φορές ότι δεν θα μου άρεσε καθόλου να μετέφραζε κάποιος ένα δικό μου έργο και σε σημεία όπου θα είχα τοποθετήσει σκληρούς ήχους να μου τους αντικαθιστούσε με l, k, και r μετατρέποντας μια μπόρα σε κελάρυσμα. Έτσι λοιπόν σέβομαι κι εγώ τα κείμενα των άλλων όταν τα πιάνω στα χέρια μου.

Όλοι έχουμε διαμορφωθεί από τα διαβάσματά μας. Τα διαβάσματα όμως δεν σταματούν. Και καμιά φορά εμφανίζονται εκλεκτικές συγγένειες από το πουθενά. Και μεταξύ συγγραφέων που, φαινομενικά, είναι αταίριαστοι.

Όχι, δεν ήρθα σε επαφή με τον Ενάρ, παρόλο που η γραφή του είναι η δυσκολότερη με την οποία έχω μέχρι τώρα καταπιαστεί. Έβαλα ένα στοίχημα με τον εαυτό μου: «Κι αν ήταν νεκρός τι θα έκανες;». Όταν μετέφραζα Μολιέρο (όπου φυσικά δεν θα χρησιμοποιούσα αλεξανδρινό στίχο αλλά ούτε και δεκαπεντασύλλαβο, που θυμίζει Διγενή Ακρίτα και μεγαλώνει πολύ τη διάρκεια της παράστασης), δεν απευθύνθηκα σ’ εκείνον για να μου δώσει τη λύση. Σκέφτηκα ότι θα χρησιμοποιούσα το σχήμα 11-13. Υπέθεσα ότι με το να χρησιμοποιήσω εναλλαγή ενδεκασύλλαβου και στίχου με δεκατρείς συλλαβές, θα χάριζα μια πιο σφιχτή διάρκεια παράστασης και μια ψευδαίσθηση αλεξανδρινού. Και λειτούργησε. Με άλλα λόγια, η μετάφραση είναι για μένα πρόκληση. Και, καθώς αποτελεί μέσο βιοπορισμού, αντλώ από εκείνη ό,τι με βοηθάει στο χαρακτήρα μου και στη δική μου δουλειά. Για παράδειγμα: όπως και η σκηνοθεσία, σε σπρώχνει διαρκώς να βρίσκεις λύσεις. Στο θέατρο δεν υπάρχει «δεν μπορώ», «δεν γίνεται» κ.λπ. Δοκιμάζεις. Κάνεις πίσω. Ξαναδοκιμάζεις. Επιλέγεις. Εκτελείς. Και καλείσαι επίσης σε όλη τη διαδικασία να παραμείνεις ψύχραιμη. Το ίδιο συμβαίνει και στη μετάφραση. Στο γράψιμο επίσης μπορείς πάντα να παίρνεις πράγματα και από τους συγχρόνους σου. Όλοι έχουμε διαμορφωθεί από τα διαβάσματά μας. Τα διαβάσματα όμως δεν σταματούν. Και καμιά φορά εμφανίζονται εκλεκτικές συγγένειες από το πουθενά. Και μεταξύ συγγραφέων που, φαινομενικά, είναι αταίριαστοι. Δεν θα γράψω ποτέ ωκεάνιο μυθιστόρημα, οι ρυθμοί του Ενάρ όμως χτυπούν στα μηνίγγια μου και, ποιος ξέρει, μπορεί κάποιο από τα μεταλόφωνα της Πυξίδας να κάνει ένα πέρασμα από ένα κείμενό μου.

Σε τι ρυθμό πιστεύω ότι χορεύει η «Πυξίδα»; Θα απαντούσα, χωρίς να το σκεφτώ καθόλου, μιας και ο ίδιος ο Ενάρ το υποδηλώνει με δύο λέξεις, που επανέρχονται σαν λάιτ μοτίβ στο μυθιστόρημα. Οι λέξεις είναι όπιο και αίμα. Οι δύο αυτές μορφές, που αλλάζουν όψεις καθώς επιδρούν διαφορετικά, ανάλογα τον τόπο, το χρόνο και την ιστορική περίοδο, εμποτίζουν το κείμενο, τη φαντασιακή και αληθινή Ανατολή και τα μουλιασμένα κάστρα της Ευρώπης. Όπιο και αίμα, βραδυκαρδία-ταχυκαρδία, σ’ ένα μυθιστόρημα υπνωτιστικό και, όσο και να ακουστεί παράδοξο, απολαυστικά λόγιο. 

altInfo
Η Σοφία Διονυσοπούλου γεννήθηκε στο Κάιρο. Σπούδασε στη Σορβόννη συγκριτική λογοτεχνία και στην Ελλάδα κλασικό τραγούδι και φωτογραφία. Έχει γράψει και εκδώσει πεζά και θεατρικά κείμενα. Από το 2000 ασχολείται με τη σκηνοθεσία και έχει ανεβάσει έξι παραστάσεις. Έχει μεταφράσει επίσης πολλούς συγγραφείς, μεταξύ των οποίων Henri Cartier - Bresson, Honoré de Balzac, Witold Gombrowicz, Jean Baptiste de Molière, Émile Zola, Giacomo Casanova, Simone de Beauvoir, Edmond Rostand.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ