alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη η μεταφράστρια Άννα Παπασταύρου με αφορμή τις μεταφράσεις των βιβλίων του Erri De Luca, τα οποία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέλευθος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τον Erri De Luca δεν τον γνώριζα, παρότι είναι πολύ γνωστός και καταξιωμένος συγγραφέας στη χώρα του, μεταφρασμένος σε πάνω από τριάντα χώρες. Δεν είχε τύχει να τον διδαχτώ (είμαστε σχεδόν συνομήλικοι, εξάλλου) ούτε να τον διαβάσω.

Είχα την τύχη όμως να μου προτείνουν να μεταφράσω το βιβλίο του με τίτλο Το βάρος της πεταλούδας (εκδ. Κέλευθος). Ήταν από τις σπάνιες στιγμές που ο μεταφραστής νιώθει ότι ένα βιβλίο τον περίμενε να το μεταφράσει. Ερωτεύτηκα το ύφος του και το βάθος της σκέψης του, όπως επίσης κατάλαβα αμέσως ότι θα με παίδευε η μετάφρασή του. Δύσκολη, πυκνή γραφή, λέξεις διαλεγμένες σχολαστικά δημιουργούν ένα κείμενο που ακροβατεί ανάμεσα στον πεζό και τον ποιητικό λόγο. Αυτή εξάλλου είναι και η μεγαλύτερη δυσκολία για την απόδοσή του σε μια ξένη γλώσσα, μιας και το αποτέλεσμα πρέπει να είναι εξίσου ποιητικό.

Ερωτεύτηκα το ύφος του και το βάθος της σκέψης του, όπως επίσης κατάλαβα αμέσως ότι θα με παίδευε η μετάφρασή του. Δύσκολη, πυκνή γραφή, λέξεις διαλεγμένες σχολαστικά δημιουργούν ένα κείμενο που ακροβατεί ανάμεσα στον πεζό και τον ποιητικό λόγο. Αυτή εξάλλου είναι και η μεγαλύτερη δυσκολία για την απόδοσή του σε μια ξένη γλώσσα, μιας και το αποτέλεσμα πρέπει να είναι εξίσου ποιητικό.

Μεταφράζοντας είχα διαρκώς την αίσθηση ότι επικοινωνούσα με τον συγγραφέα. Θέλησα να τον «γνωρίσω», για να μπορέσω να αποκρυπτογραφήσω πιο σωστά τη σκέψη του. Δεν μπορούσα να τον φανταστώ χωμένο πίσω από βιβλία, κλεισμένο σ’ ένα δωμάτιο να γράφει. Και πράγματι, η ζωή του, τουλάχιστον όπως την αποτυπώνουν όσα έχουν γραφτεί γι’ αυτόν, είναι γεμάτη με απίστευτες όσο και ετερόκλητες εμπειρίες. Αλπινιστής, οικοδόμος, βιομηχανικός εργάτης, ακτιβιστής, πολιτικοποιημένος από τα πρώτα χρόνια της νιότης του, δραστήριο μέλος της Lotta Continua, μεταφραστής (μόνος του μελέτησε ρώσικα, σουαχίλι, γίντις, αρχαία εβραϊκά, μεταφράζοντας και μεγάλο μέρος της Βίβλου), εθελοντής στην Αφρική, οδηγός για τα ανθρωπιστικά κονβόι στον πόλεμο της πρώην Γιουγκοσλαβίας… τι να πρωτοπώ γι' αυτόν τον άνθρωπο. Η πολυσχιδής του προσωπικότητα καθρεφτίζεται στο έργο του, όπου ωστόσο το κυρίαρχο στοιχείο είναι η φύση και η σχέση του ανθρώπου μ' αυτήν. Αυτή τη χρονιά ο De Luca αναμένεται στην Ελλάδα κι έτσι θα τον γνωρίσουμε κι από κοντά. Σίγουρα αυτή η γνωριμία θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Επιστρέφοντας στη διαδικασία της μετάφρασης, θα έλεγα ότι είναι εξαιρετικά επίπονη και συχνά βασανιστική. Στο βάρος της πεταλούδας η πρόκληση για μένα ήταν να αποδώσω την ποιητικότητά του, χωρίς να πέσω σε απλουστεύσεις, χωρίς να αλλοιώσω τον ρυθμό και τη μελωδικότητα του λόγου. Και μόνο ο ευρηματικός τίτλος του παραπέμπει σε μια αλληγορία και συνάμα μια αντίφαση. Μια πεταλούδα είναι ανάλαφρη, ένα πούπουλο, είναι ένα ζούδι εφήμερο, που χάνεται αθόρυβα, διακριτικά. Όμως μπορεί να αποκτήσει υπόσταση, μπορεί να γίνει το οριακό βάρος, μπορεί να είναι η ψυχή, ανθρώπου είτε ζώου, μπορεί να είναι το ίχνος, η ύστατη ανάσα πριν το τέλος. Η στιγμή που η φύση αποδεικνύεται ο μεγάλος νικητής, στη μονομαχία ανθρώπου και ζώου, αλλά και δάσκαλος για τον άνθρωπο, που φαντάζει απίστευτα μικρός μπροστά της, κι ας έχει αυτός τα όπλα, κι ας έχει αυτός μια ψεύτικη υπεροχή απέναντί της.

Είναι φυσικό η τριβή με τα έργα ενός συγγραφέα να διευκολύνει τον μεταφραστή, ωστόσο του δημιουργεί και ένα πρόσθετο βάρος, την ανάγκη να μην υποκύψει σε ευκολίες, να θεωρήσει ότι έχει κάνει κτήμα του τον συγγραφέα και να αδιαφορήσει για ό,τι νέο έχει αυτός να προτείνει σε κάθε του βιβλίο.

Μετέφρασα κι άλλα βιβλία του De Luca στη συνέχεια. Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια και το Είσαι δικός μου, εσύ. Και έπονται κι άλλα. Είναι φυσικό η τριβή με τα έργα ενός συγγραφέα να διευκολύνει τον μεταφραστή, ωστόσο του δημιουργεί και ένα πρόσθετο βάρος, την ανάγκη να μην υποκύψει σε ευκολίες, να θεωρήσει ότι έχει κάνει κτήμα του τον συγγραφέα και να αδιαφορήσει για ό,τι νέο έχει αυτός να προτείνει σε κάθε του βιβλίο.

Δεν κατέφυγα σε άλλες μεταφράσεις, δεν είναι κάτι που κάνω. Θεωρώ πολύ προσωπική τη σχέση του μεταφραστή με τον συγγραφέα και δεν νομίζω ότι την ευνοεί η παρείσφρηση ενός «τρίτου». Εξαίρεση ήταν για μένα η μετάφραση της νουβέλας του Τσέχοφ «Η κυρία με το σκυλάκι», που περιλαμβανόταν σε μια σπουδαία ανθολογία διηγημάτων με την υπογραφή του Jeffrey Eugenides (Της αγάπης μου ο σπουργίτης πέταξε, εκδ. Πατάκη). Μην ξέροντας ρωσικά, χρειάστηκε να καταφύγω σε μεταφράσεις του διηγήματος από όποιες γλώσσες γνωρίζω, ώστε να νιώσω πιο ασφαλής για το αποτέλεσμα. Πιστεύω ότι γενικά πρέπει να αποφεύγεται η μετάφραση από μεταφρασμένο, γιατί κρύβει πολλούς κινδύνους. Πιο σωστά, κάθε μετάφραση κρύβει πολλούς κινδύνους. Για να μην παραλείψω το προαιώνιο ερώτημα της πιστότητας της μετάφρασης, που απασχόλησε και απασχολεί τον μεταφραστικό κόσμο από καταβολής του: πρέπει μια μετάφραση να είναι πιστή στο πρωτότυπο και πόσο; Μπορεί μια μετάφραση να είναι πραγματικά καλή αν μείνει απόλυτα πιστή σ’ αυτό;

Αυτό που προσπαθώ πάντα να κάνω, όσο καλύτερα μπορώ, είναι να μένω πιστή στο κείμενο, κυρίως όμως πιστή στο ύφος του συγγραφέα. Δεν πρέπει ο μεταφραστής να επηρεάζει με το δικό του προσωπικό ύφος γραφής το ύφος του συγγραφέα, διαφορετικά όσες μεταφράσεις βγαίνουν από τα χέρια του θα είναι ίδιες κι απαράλλαχτες.

Δεν νομίζω ότι υπάρχει μια σαφής ή απόλυτη απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Αυτό που προσπαθώ πάντα να κάνω, όσο καλύτερα μπορώ, είναι να μένω πιστή στο κείμενο, κυρίως όμως πιστή στο ύφος του συγγραφέα. Δεν πρέπει ο μεταφραστής να επηρεάζει με το δικό του προσωπικό ύφος γραφής το ύφος του συγγραφέα, διαφορετικά όσες μεταφράσεις βγαίνουν από τα χέρια του θα είναι ίδιες κι απαράλλαχτες. Κάθε συγγραφέας έχει δικούς του κώδικες επικοινωνίας και είναι πραγματικός βιασμός εκ μέρους του μεταφραστή αν δεν τους ακολουθήσει. Όταν μιλάμε για λογοτεχνία, για γνήσια λογοτεχνία, κάθε λέξη έχει τη θέση της, έχει λόγο ύπαρξης και αποτυπώνει όχι μόνο μια σκέψη αλλά και ένα συναίσθημα. Ο στόχος του μεταφραστή είναι να αποκωδικοποιήσει το συναίσθημα κάτω από τη λέξη, άρα να βρει την αντίστοιχη λέξη στη γλώσσα του για να το μεταβιβάσει. Άλλοτε αυτό είναι πιο εύκολο, άλλοτε πάλι εξαιρετικά δύσκολο. Στην περίπτωση του De Luca, οι δυσκολίες είναι περισσότερες, ακριβώς λόγω της ποιητικότητας και της χρήσης λέξεων που παραπέμπουν σε παρελθούσες εποχές.

Ζούμε σε μια εποχή που το βιβλίο αγωνίζεται να επιβιώσει, κυνηγημένο από τα εύκολα «οπτικοακουστικά» μέσα. Βιβλία γίνονται γνωστά πρώτα σαν κινηματογραφικές ταινίες και μετά τα αναζητούν οι θεατές στα βιβλιοπωλεία. Σπουδαία βιβλία μένουν απούλητα κι άλλα κάνουν «τρελές πωλήσεις», χωρίς να έχουν την παραμικρή σχέση με λογοτεχνία. Έτσι ο ρόλος του μεταφραστή γίνεται ολοένα και πιο ουσιαστικός, γιατί έχει στα χέρια του ένα έργο που οφείλει να το παρουσιάσει στο αναγνωστικό κοινό με τον καλύτερο, πιστότερο, «ευφυέστερο» τρόπο. Πολλοί συγγραφείς αδικήθηκαν από κακές μεταφράσεις, άλλοι πάλι είχαν μια σπουδαία πορεία χάρη και σ’ αυτές. Το γεγονός ότι στις μέρες μας ο μεταφραστής τείνει να πάρει τη θέση που του αξίζει, και να θεωρείται «συνδημιουργός», μας κάνει να αισιοδοξούμε και παράλληλα μας δημιουργεί αυξημένες υποχρεώσεις.

Πολλοί συγγραφείς αδικήθηκαν από κακές μεταφράσεις, άλλοι πάλι είχαν μια σπουδαία πορεία χάρη και σ’ αυτές. Το γεγονός ότι στις μέρες μας ο μεταφραστής τείνει να πάρει τη θέση που του αξίζει, και να θεωρείται «συνδημιουργός», μας κάνει να αισιοδοξούμε και παράλληλα μας δημιουργεί αυξημένες υποχρεώσεις.

Πολύ συχνά οι μεταφραστές είναι και συγγραφείς, ή το αντίστροφο. Όταν συμβαίνει αυτό, ο κίνδυνος να «απιστήσουν» στον συγγραφέα που μεταφράζουν είναι ακόμα μεγαλύτερος, μιας και υπερισχύει το προσωπικό τους ύφος. Σ’ αυτό το σημείο, θα προσθέσω δυο λόγια για τους συναδέλφους διορθωτές και επιμελητές, οι οποίοι συχνά κάνουν μια εξαιρετικά σημαντική δουλειά, άλλοτε δε κυριολεκτικά «σώζουν» μεταφράσεις. Το γεγονός ότι σπάνια γίνεται αναφορά σε αυτούς δεν μειώνει την αξία τους. Μια καλή συνεργασία του μεταφραστή με τον επιμελητή έχει πάντα σαν αποτέλεσμα ένα καλύτερο βιβλίο.

altInfo
Η Άννα Παπασταύρου μεταφράζει επαγγελματικά από ιταλικά, αγγλικά και γαλλικά, κυρίως και (σχεδόν αποκλειστικά πια) λογοτεχνία. Επίσης ασχολείται με τη διασκευή κλασικών έργων για παιδιά καθώς και με την ποιητική διασκευή κλασικών. Ενδεικτικά, κάποιοι από τους συγγραφείς που έχει μεταφράσει είναι οι: Umberto Eco, Cesare Pavese, Massimo Montanari, Alessandro Baricco, Ernest Hemingway, Mark Twain, Terry Pratchett, Jeffrey Eugenides, Christos Tsiolkas.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ (κριτική) – Καρυά Φθιώτιδας, το ελληνικό Μαουτχάουζεν

«Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ (κριτική) – Καρυά Φθιώτιδας, το ελληνικό Μαουτχάουζεν

Για το βιβλίο του Ανδρέα Ασσαέλ «Στα κάτεργα του θανάτου – Ένα οδοιπορικό στα καταναγκαστικά ναζιστικά έργα Χριστιανών και Εβραίων στην Ελλάδα με 350 ανέκδοτες εικόνες» (εκδ. University Studio Press). Κεντρική εικόνα: © Συλλογή Ανδρέα Ασσαέλ, στην Καρυά Φθιώτιδας, όπου διακρίνεται Έλληνας χωροφύλακας.

...
Από το βιβλίο στο σινεμά: Δύο σημαντικά μυθιστορήματα έγιναν ταινίες

Από το βιβλίο στο σινεμά: Δύο σημαντικά μυθιστορήματα έγιναν ταινίες

Δύο σημαντικά και πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα έγιναν ταινίες σε παραγωγή Netflix. Πρόκειται για τα: «Πέδρο Παράμο» (μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου, Πατάκης) του Χουάν Ρούλφο και «Το τρένο των παιδιών» (μτφρ. Φωτεινή Ζερβού, Πατάκης) της Βιόλα Αρντόνε, από όπου και η κεντρική φωτογραφία.

...
«Το σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη»:  Εγκαινιάστηκε στην Πλάκα μουσείο αφιερωμένο στον νομπελίστα ποιητή

«Το σπίτι του Οδυσσέα Ελύτη»: Εγκαινιάστηκε στην Πλάκα μουσείο αφιερωμένο στον νομπελίστα ποιητή

Το μουσείο «Το σπίτι του Ελύτη» εγκαινιάστηκε στην Πλάκα. Ένας μικρός και λιτός χώρος σε νεοκλασικό σπίτι που παραχωρήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού, στεγάζει και περικλείει το ποικίλο αρχειακό υλικό από την ιδιωτική συλλογή της Ιουλίτας Ηλιοπούλου. 

Επιμέλεια Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το ανέκδοτο θεατρικό έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», σε επιμέλεια & εισαγωγή της Κυριακής Πετράκου, το οποίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Νίκας το επόμενο διάστημα. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ