alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη η μεταφράστρια Άννα Παπασταύρου με αφορμή τις μεταφράσεις των βιβλίων του Erri De Luca, τα οποία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέλευθος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τον Erri De Luca δεν τον γνώριζα, παρότι είναι πολύ γνωστός και καταξιωμένος συγγραφέας στη χώρα του, μεταφρασμένος σε πάνω από τριάντα χώρες. Δεν είχε τύχει να τον διδαχτώ (είμαστε σχεδόν συνομήλικοι, εξάλλου) ούτε να τον διαβάσω.

Είχα την τύχη όμως να μου προτείνουν να μεταφράσω το βιβλίο του με τίτλο Το βάρος της πεταλούδας (εκδ. Κέλευθος). Ήταν από τις σπάνιες στιγμές που ο μεταφραστής νιώθει ότι ένα βιβλίο τον περίμενε να το μεταφράσει. Ερωτεύτηκα το ύφος του και το βάθος της σκέψης του, όπως επίσης κατάλαβα αμέσως ότι θα με παίδευε η μετάφρασή του. Δύσκολη, πυκνή γραφή, λέξεις διαλεγμένες σχολαστικά δημιουργούν ένα κείμενο που ακροβατεί ανάμεσα στον πεζό και τον ποιητικό λόγο. Αυτή εξάλλου είναι και η μεγαλύτερη δυσκολία για την απόδοσή του σε μια ξένη γλώσσα, μιας και το αποτέλεσμα πρέπει να είναι εξίσου ποιητικό.

Ερωτεύτηκα το ύφος του και το βάθος της σκέψης του, όπως επίσης κατάλαβα αμέσως ότι θα με παίδευε η μετάφρασή του. Δύσκολη, πυκνή γραφή, λέξεις διαλεγμένες σχολαστικά δημιουργούν ένα κείμενο που ακροβατεί ανάμεσα στον πεζό και τον ποιητικό λόγο. Αυτή εξάλλου είναι και η μεγαλύτερη δυσκολία για την απόδοσή του σε μια ξένη γλώσσα, μιας και το αποτέλεσμα πρέπει να είναι εξίσου ποιητικό.

Μεταφράζοντας είχα διαρκώς την αίσθηση ότι επικοινωνούσα με τον συγγραφέα. Θέλησα να τον «γνωρίσω», για να μπορέσω να αποκρυπτογραφήσω πιο σωστά τη σκέψη του. Δεν μπορούσα να τον φανταστώ χωμένο πίσω από βιβλία, κλεισμένο σ’ ένα δωμάτιο να γράφει. Και πράγματι, η ζωή του, τουλάχιστον όπως την αποτυπώνουν όσα έχουν γραφτεί γι’ αυτόν, είναι γεμάτη με απίστευτες όσο και ετερόκλητες εμπειρίες. Αλπινιστής, οικοδόμος, βιομηχανικός εργάτης, ακτιβιστής, πολιτικοποιημένος από τα πρώτα χρόνια της νιότης του, δραστήριο μέλος της Lotta Continua, μεταφραστής (μόνος του μελέτησε ρώσικα, σουαχίλι, γίντις, αρχαία εβραϊκά, μεταφράζοντας και μεγάλο μέρος της Βίβλου), εθελοντής στην Αφρική, οδηγός για τα ανθρωπιστικά κονβόι στον πόλεμο της πρώην Γιουγκοσλαβίας… τι να πρωτοπώ γι' αυτόν τον άνθρωπο. Η πολυσχιδής του προσωπικότητα καθρεφτίζεται στο έργο του, όπου ωστόσο το κυρίαρχο στοιχείο είναι η φύση και η σχέση του ανθρώπου μ' αυτήν. Αυτή τη χρονιά ο De Luca αναμένεται στην Ελλάδα κι έτσι θα τον γνωρίσουμε κι από κοντά. Σίγουρα αυτή η γνωριμία θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Επιστρέφοντας στη διαδικασία της μετάφρασης, θα έλεγα ότι είναι εξαιρετικά επίπονη και συχνά βασανιστική. Στο βάρος της πεταλούδας η πρόκληση για μένα ήταν να αποδώσω την ποιητικότητά του, χωρίς να πέσω σε απλουστεύσεις, χωρίς να αλλοιώσω τον ρυθμό και τη μελωδικότητα του λόγου. Και μόνο ο ευρηματικός τίτλος του παραπέμπει σε μια αλληγορία και συνάμα μια αντίφαση. Μια πεταλούδα είναι ανάλαφρη, ένα πούπουλο, είναι ένα ζούδι εφήμερο, που χάνεται αθόρυβα, διακριτικά. Όμως μπορεί να αποκτήσει υπόσταση, μπορεί να γίνει το οριακό βάρος, μπορεί να είναι η ψυχή, ανθρώπου είτε ζώου, μπορεί να είναι το ίχνος, η ύστατη ανάσα πριν το τέλος. Η στιγμή που η φύση αποδεικνύεται ο μεγάλος νικητής, στη μονομαχία ανθρώπου και ζώου, αλλά και δάσκαλος για τον άνθρωπο, που φαντάζει απίστευτα μικρός μπροστά της, κι ας έχει αυτός τα όπλα, κι ας έχει αυτός μια ψεύτικη υπεροχή απέναντί της.

Είναι φυσικό η τριβή με τα έργα ενός συγγραφέα να διευκολύνει τον μεταφραστή, ωστόσο του δημιουργεί και ένα πρόσθετο βάρος, την ανάγκη να μην υποκύψει σε ευκολίες, να θεωρήσει ότι έχει κάνει κτήμα του τον συγγραφέα και να αδιαφορήσει για ό,τι νέο έχει αυτός να προτείνει σε κάθε του βιβλίο.

Μετέφρασα κι άλλα βιβλία του De Luca στη συνέχεια. Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια και το Είσαι δικός μου, εσύ. Και έπονται κι άλλα. Είναι φυσικό η τριβή με τα έργα ενός συγγραφέα να διευκολύνει τον μεταφραστή, ωστόσο του δημιουργεί και ένα πρόσθετο βάρος, την ανάγκη να μην υποκύψει σε ευκολίες, να θεωρήσει ότι έχει κάνει κτήμα του τον συγγραφέα και να αδιαφορήσει για ό,τι νέο έχει αυτός να προτείνει σε κάθε του βιβλίο.

Δεν κατέφυγα σε άλλες μεταφράσεις, δεν είναι κάτι που κάνω. Θεωρώ πολύ προσωπική τη σχέση του μεταφραστή με τον συγγραφέα και δεν νομίζω ότι την ευνοεί η παρείσφρηση ενός «τρίτου». Εξαίρεση ήταν για μένα η μετάφραση της νουβέλας του Τσέχοφ «Η κυρία με το σκυλάκι», που περιλαμβανόταν σε μια σπουδαία ανθολογία διηγημάτων με την υπογραφή του Jeffrey Eugenides (Της αγάπης μου ο σπουργίτης πέταξε, εκδ. Πατάκη). Μην ξέροντας ρωσικά, χρειάστηκε να καταφύγω σε μεταφράσεις του διηγήματος από όποιες γλώσσες γνωρίζω, ώστε να νιώσω πιο ασφαλής για το αποτέλεσμα. Πιστεύω ότι γενικά πρέπει να αποφεύγεται η μετάφραση από μεταφρασμένο, γιατί κρύβει πολλούς κινδύνους. Πιο σωστά, κάθε μετάφραση κρύβει πολλούς κινδύνους. Για να μην παραλείψω το προαιώνιο ερώτημα της πιστότητας της μετάφρασης, που απασχόλησε και απασχολεί τον μεταφραστικό κόσμο από καταβολής του: πρέπει μια μετάφραση να είναι πιστή στο πρωτότυπο και πόσο; Μπορεί μια μετάφραση να είναι πραγματικά καλή αν μείνει απόλυτα πιστή σ’ αυτό;

Αυτό που προσπαθώ πάντα να κάνω, όσο καλύτερα μπορώ, είναι να μένω πιστή στο κείμενο, κυρίως όμως πιστή στο ύφος του συγγραφέα. Δεν πρέπει ο μεταφραστής να επηρεάζει με το δικό του προσωπικό ύφος γραφής το ύφος του συγγραφέα, διαφορετικά όσες μεταφράσεις βγαίνουν από τα χέρια του θα είναι ίδιες κι απαράλλαχτες.

Δεν νομίζω ότι υπάρχει μια σαφής ή απόλυτη απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Αυτό που προσπαθώ πάντα να κάνω, όσο καλύτερα μπορώ, είναι να μένω πιστή στο κείμενο, κυρίως όμως πιστή στο ύφος του συγγραφέα. Δεν πρέπει ο μεταφραστής να επηρεάζει με το δικό του προσωπικό ύφος γραφής το ύφος του συγγραφέα, διαφορετικά όσες μεταφράσεις βγαίνουν από τα χέρια του θα είναι ίδιες κι απαράλλαχτες. Κάθε συγγραφέας έχει δικούς του κώδικες επικοινωνίας και είναι πραγματικός βιασμός εκ μέρους του μεταφραστή αν δεν τους ακολουθήσει. Όταν μιλάμε για λογοτεχνία, για γνήσια λογοτεχνία, κάθε λέξη έχει τη θέση της, έχει λόγο ύπαρξης και αποτυπώνει όχι μόνο μια σκέψη αλλά και ένα συναίσθημα. Ο στόχος του μεταφραστή είναι να αποκωδικοποιήσει το συναίσθημα κάτω από τη λέξη, άρα να βρει την αντίστοιχη λέξη στη γλώσσα του για να το μεταβιβάσει. Άλλοτε αυτό είναι πιο εύκολο, άλλοτε πάλι εξαιρετικά δύσκολο. Στην περίπτωση του De Luca, οι δυσκολίες είναι περισσότερες, ακριβώς λόγω της ποιητικότητας και της χρήσης λέξεων που παραπέμπουν σε παρελθούσες εποχές.

Ζούμε σε μια εποχή που το βιβλίο αγωνίζεται να επιβιώσει, κυνηγημένο από τα εύκολα «οπτικοακουστικά» μέσα. Βιβλία γίνονται γνωστά πρώτα σαν κινηματογραφικές ταινίες και μετά τα αναζητούν οι θεατές στα βιβλιοπωλεία. Σπουδαία βιβλία μένουν απούλητα κι άλλα κάνουν «τρελές πωλήσεις», χωρίς να έχουν την παραμικρή σχέση με λογοτεχνία. Έτσι ο ρόλος του μεταφραστή γίνεται ολοένα και πιο ουσιαστικός, γιατί έχει στα χέρια του ένα έργο που οφείλει να το παρουσιάσει στο αναγνωστικό κοινό με τον καλύτερο, πιστότερο, «ευφυέστερο» τρόπο. Πολλοί συγγραφείς αδικήθηκαν από κακές μεταφράσεις, άλλοι πάλι είχαν μια σπουδαία πορεία χάρη και σ’ αυτές. Το γεγονός ότι στις μέρες μας ο μεταφραστής τείνει να πάρει τη θέση που του αξίζει, και να θεωρείται «συνδημιουργός», μας κάνει να αισιοδοξούμε και παράλληλα μας δημιουργεί αυξημένες υποχρεώσεις.

Πολλοί συγγραφείς αδικήθηκαν από κακές μεταφράσεις, άλλοι πάλι είχαν μια σπουδαία πορεία χάρη και σ’ αυτές. Το γεγονός ότι στις μέρες μας ο μεταφραστής τείνει να πάρει τη θέση που του αξίζει, και να θεωρείται «συνδημιουργός», μας κάνει να αισιοδοξούμε και παράλληλα μας δημιουργεί αυξημένες υποχρεώσεις.

Πολύ συχνά οι μεταφραστές είναι και συγγραφείς, ή το αντίστροφο. Όταν συμβαίνει αυτό, ο κίνδυνος να «απιστήσουν» στον συγγραφέα που μεταφράζουν είναι ακόμα μεγαλύτερος, μιας και υπερισχύει το προσωπικό τους ύφος. Σ’ αυτό το σημείο, θα προσθέσω δυο λόγια για τους συναδέλφους διορθωτές και επιμελητές, οι οποίοι συχνά κάνουν μια εξαιρετικά σημαντική δουλειά, άλλοτε δε κυριολεκτικά «σώζουν» μεταφράσεις. Το γεγονός ότι σπάνια γίνεται αναφορά σε αυτούς δεν μειώνει την αξία τους. Μια καλή συνεργασία του μεταφραστή με τον επιμελητή έχει πάντα σαν αποτέλεσμα ένα καλύτερο βιβλίο.

altInfo
Η Άννα Παπασταύρου μεταφράζει επαγγελματικά από ιταλικά, αγγλικά και γαλλικά, κυρίως και (σχεδόν αποκλειστικά πια) λογοτεχνία. Επίσης ασχολείται με τη διασκευή κλασικών έργων για παιδιά καθώς και με την ποιητική διασκευή κλασικών. Ενδεικτικά, κάποιοι από τους συγγραφείς που έχει μεταφράσει είναι οι: Umberto Eco, Cesare Pavese, Massimo Montanari, Alessandro Baricco, Ernest Hemingway, Mark Twain, Terry Pratchett, Jeffrey Eugenides, Christos Tsiolkas.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ