alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η μεταφράστρια Έλλη Φιλοκύπρου, με αφορμή τo μυθιστόρημα του Theodore Dreiser «Η Κάρι μας» το οποίο κυκλοφορεί από εκδόσεις Gutenberg.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Το βιβλίο του Theodore Dreiser, Sister Carrie, το πρωτοδιάβασα στη δεκαετία του 1980, όταν, κάνοντας το μεταπτυχιακό μου στη Θεσσαλονίκη, εργαζόμουν παράλληλα ως μεταφράστρια στη «Σύγχρονη Εποχή»· μια εμπειρία υπέροχη, που μου άνοιξε δρόμους και προβληματισμούς τους οποίους δεν είχα συνειδητοποιήσει. Το μυθιστόρημα με γοήτευσε από την πρώτη ανάγνωση· ρεαλισμός, ψυχογραφικό βάθος, ρομάντζο: ο αγώνας μιας απλής, αρχικά αφελούς, ωραίας κοπέλας να επιβιώσει και να επιτύχει μέσα σε μια κοινωνία γεμάτη παγίδες και εμπόδια.

Ομολογώ πως η δουλειά του μεταφραστή δεν με είχε προβληματίσει ιδιαιτέρως τότε (αφελής, επομένως, δεν ήταν μόνο η Κάρι σε αυτήν την υπόθεση). Δεν είχα καταλάβει ότι δεν μεταφράζει κανείς λέξεις και φράσεις, αλλά επιχειρεί να μεταφέρει έναν ολόκληρο κόσμο σε έναν άλλον. Το μυθιστόρημα γράφεται στην αυγή του 20ου αιώνα και διαδραματίζεται στο Σικάγο. Εκείνος ο τόπος και εκείνος ο χρόνος πάλλονται μέσα στη γλώσσα του· και αυτό είναι που πρέπει να νιώσει ο σημερινός αναγνώστης. Όταν ο αείμνηστος Δημήτρης Αρμάος, εμπνευστής της σειράς Orbis Literae στον εκδοτικό οίκο Gutenberg, μου πρότεινε να ξαναδουλέψω τη μετάφραση, ανταποκρίθηκα με χαρά ανάμεικτη με φόβο. Δεν μου φαινόταν εύκολο να μπω στη διαδικασία της διόρθωσης του εαυτού μου. Ωστόσο, αποδείχτηκε, αν όχι εύκολο, συναρπαστικό. Και, θα μπορούσα να πω, από κάποια στιγμή και πέρα σχεδόν αυτόματο. Χρειάστηκε απλώς να αποστασιοποιηθώ από την προηγούμενη μετάφραση και να ξεκινήσω πάλι από το ίδιο το μυθιστόρημα, στο πρωτότυπο. Στις δεκαετίες που μεσολάβησαν από την πρώτη μου προσπάθεια, είχα, βέβαια, διαβάσει πολλά έργα της αγγλικής και της αμερικανικής λογοτεχνίας εκείνης της εποχής· άλλα στο πρωτότυπο, άλλα μεταφρασμένα από πολύ καλούς μεταφραστές. Αυτή ήταν, υποθέτω, μια πολύτιμη προπαιδεία την οποία δεν είχα συνειδητοποιήσει όταν ξεκίνησα τη νέα απόπειρα. Συχνά συνέπιπτα με τον παλιό μου εαυτό στις μεταφραστικές επιλογές (μεγάλη ανακούφιση, γιατί δεν θα ήθελα να έχω προδώσει την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν οι άνθρωποι της «Σύγχρονης Εποχής»). Συχνά, επίσης, διαπίστωνα την απουσία ενός ρυθμού σε εκείνη την πρώτη μετάφραση· τη ροπή προς μια γλώσσα κάπως άκαμπτη. Ελπίζω ότι αυτή τη φορά κατόρθωσα να αποδώσω τον τόνο της φωνής του Ντράιζερ. 

Στις δεκαετίες που μεσολάβησαν από την πρώτη μου προσπάθεια, είχα, βέβαια, διαβάσει πολλά έργα της αγγλικής και της αμερικανικής λογοτεχνίας εκείνης της εποχής· άλλα στο πρωτότυπο, άλλα μεταφρασμένα από πολύ καλούς μεταφραστές. Αυτή ήταν, υποθέτω, μια πολύτιμη προπαιδεία την οποία δεν είχα συνειδητοποιήσει όταν ξεκίνησα τη νέα απόπειρα.

Ξεκινώντας από τον τίτλο: Η αδελφή Κάρι είχα προτείνει την πρώτη φορά. Πρόκειται για την ακριβή απόδοση του αμερικανικού πρωτοτύπου. Ωστόσο, στα ελληνικά ο τίτλος δημιουργεί άλλες συνδηλώσεις: μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι η πρωταγωνίστρια είναι είτε νοσοκόμα είτε καλόγρια. Και οπωσδήποτε δεν μεταφέρει την οικειότητα που πρέπει: έτσι αποκαλεί την Κάρι η μεγαλύτερη αδελφή της. Η Κάρι μας, λοιπόν: έτσι θυμάμαι, πριν από χρόνια, γειτόνισσες να αναφέρονται στη νεαρότερη αδελφή τους.

Ελπίζω ότι η μετάφραση είναι πιστή· και ελπίζω ταυτοχρόνως ότι ο αναγνώστης θα ξεχάσει πως διαβάζει μια μετάφραση. Πώς συμβιβάζονται αυτά τα δύο, δεν ξέρω· ίσως μέσω του γλωσσικού ρυθμού στον οποίο αναφέρθηκα νωρίτερα. Ο ρυθμός του Ντράιζερ έχει σχηματιστεί όχι μόνο από τον ίδιο, αλλά και μέσα από τις δικές του αναγνώσεις. Φρόντισα, λοιπόν, να ξαναδιαβάσω τα έργα που διάβαζε εκείνος: του Ντίκενς, της Τζωρτζ Έλιοτ, του Τόμας Χάρντι. Όπως και συγγραφέων που έζησαν και δημιούργησαν στην Αμερική την ίδια εποχή περίπου με τον Ντράιζερ: του Χένρι Τζέιμς, της Ήντιθ Γουόρτον. Όταν εκδόθηκε το βιβλίο στην Αμερική, δέχτηκε πολλές επικρίσεις, όχι μόνο περί ανηθικότητας αλλά και για τον αδούλευτο λόγο του. Νομίζω πως η γραφή του έχει όλες τις αρετές και όλα τα μειονεκτήματα της ταχύτητας: κάποιες επαναλήψεις, κάποιες περιττολογίες, αλλά και θέρμη και ορμητικότητα. Αυτά τα χαρακτηριστικά θέλησα να αποδώσω στα ελληνικά, έχοντας πολλές φορές την αίσθηση ότι ο καλός δημοσιογραφικός λόγος ήταν ένας πολύ χρήσιμος οδηγός σε αυτήν την προσπάθεια. Ο Ντράιζερ εργαζόταν ως δημοσιογράφος· και στο μυθιστόρημά του η αιχμηρή δημοσιογραφική πένα διακρίνεται από την αρχή ώς το τέλος. 

Όταν εκδόθηκε το βιβλίο στην Αμερική, δέχτηκε πολλές επικρίσεις, όχι μόνο περί ανηθικότητας αλλά και για τον αδούλευτο λόγο του. Νομίζω πως η γραφή του έχει όλες τις αρετές και όλα τα μειονεκτήματα της ταχύτητας: κάποιες επαναλήψεις, κάποιες περιττολογίες, αλλά και θέρμη και ορμητικότητα. Αυτά τα χαρακτηριστικά θέλησα να αποδώσω στα ελληνικά, έχοντας πολλές φορές την αίσθηση ότι ο καλός δημοσιογραφικός λόγος ήταν ένας πολύ χρήσιμος οδηγός σε αυτήν την προσπάθεια.

Κατά τη διάρκεια της μεταφραστικής διαδικασίας, υπήρξαν, όπως είναι φυσικό, πολλές επιμέρους ανησυχίες και αμφιβολίες. Η βασικότερη όμως ήταν μία: δεν είμαι συγγραφέας. Μπορεί ένας μη συγγραφέας να μεταφράσει ένα λογοτεχνικό έργο; Κάνοντας τον δικηγόρο του εαυτού μου, σκέφτηκα ότι τουλάχιστον έτσι ήμουν απαλλαγμένη από την παρουσία κάποιου δικού μου ύφους, το οποίο ενδεχομένως θα αναδυόταν στο κείμενο. Το κατά πόσον μεταφέρθηκε το ύφος του Ντράιζερ στα ελληνικά είναι, βέβαια, ένα ερώτημα στο οποίο μόνο οι αναγνώστες μπορούν να απαντήσουν. 

Μπορεί ένας μη συγγραφέας να μεταφράσει ένα λογοτεχνικό έργο; Κάνοντας τον δικηγόρο του εαυτού μου, σκέφτηκα ότι τουλάχιστον έτσι ήμουν απαλλαγμένη από την παρουσία κάποιου δικού μου ύφους, το οποίο ενδεχομένως θα αναδυόταν στο κείμενο.

Συμβιώνοντας τόσον καιρό με το βιβλίο, βρίσκω πόσο δίκιο είχε ο Σίνκλερ Λιούις όταν, στην ομιλία του κατά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ το 1930, δήλωσε πως το μυθιστόρημα του Ντράιζερ είχε έρθει «σαν ένας δυνατός, απελευθερωτικός άνεμος» στην αμερικανική λογοτεχνία. Πιστεύω πως η αίσθηση αυτή δημιουργείται και σήμερα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά την πρώτη του έκδοση. Κι αυτό γιατί έχουμε να κάνουμε με τέχνη «αληθινή», όπως την όρισε ο ίδιος ο συγγραφέας. 

altInfo
Η Έλλη Φιλοκύπρου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1963. Σπούδασε Νεοελληνική Φιλολογία στη Θεσσαλονίκη και στην Οξφόρδη. Διδάσκει από το 1992. Πρώτα στη Μέση Εκπαίδευση, μετά στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου και τώρα, ως Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Δεν μεταφράζουμε λέξεις!

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Έλεγα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι συμβαίνει κάμποσες φορές αναγνώστες μιας μετάφρασης να έχουν ενστάσεις για την απόδοση της μιας ή της άλλης λέξης. Όσοι διαμαρτύρονται μάλιστα συνήθως έχουν και μια τριβ...

Τι κάνει ο μεταφραστής

Τι κάνει ο μεταφραστής

Tου Κώστα Κουτσουρέλη

Συμβαίνει συχνά. Ο μεταφραστής που μένει πιστός στη μορφή του πρωτότυπου ποιήματος, που κρατάει λ.χ. το μέτρο ή την ομοιοκαταληξία του, να δέχεται κριτική (καλόπιστη συνήθως) ότι προδίδει το «νόημά» του. ...

Για τη μετάφραση

Για τη μετάφραση

Του Γιώργου Βέη

Ο Ezra Pound, ως γνωστόν, αρεσκόταν να μεταφράζει Κομφούκιο από το σινικό πρωτότυπο χωρίς να ομιλεί ή να γράφει τη γλώσσα των μανδαρίνων. Πρόκειται για δήθεν μετάφραση, παρανόηση, παράφραση ή επινόηση κειμένου;
...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Η Εταιρεία Συγγραφέων αφιερώνει στη μνήμη του την επόμενη Ημέρα Ποίησης

Με ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά των δύο φορές Πρόεδρό της Βασίλη Βασιλικό και ανακοινώνει ότι η Ημέρα Ποίησης 2024 θα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του ανθρώπου που εισηγήθηκε στην UNESCO την 21 Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

...
Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Βασίλης Βασιλικός (1934-2023): Ένας αποχαιρετισμός από τον Αλέξη Ζήρα

Ακολουθεί επιμνημόσυνο κείμενο του Αλέξη Ζήρα, πρώην Προέδρου της Εταιρείας Συγγραφέων, για τον Βασίλη Βασιλικό.

Ένας αποχαιρετισμός στον Βασίλη Βασιλικό

Για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970 ως το κλείσιμο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ