alt

Η επινόηση της «φυσικής επιλογής» ως μηχανισμού της εξέλιξης των ειδών από τον Δαρβίνο αναδιατάσσει τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο.

Του Δημήτρη Μαρίτσα

Πιθανόν κανένα άλλο βιβλίο στον κόσμο δε συνέβαλε τόσο πολύ στην κατανόηση του ανθρώπινου είδους όσο «Η καταγωγή των Ειδών» του Κάρολου Δαρβίνου. Πολυδιαβασμένο όσο λίγα, αναγνωρίστηκε, από την πρώτη ημέρα της έκδοσης του –24 Νοεμβρίου1859– ως μια ξεχωριστή συνεισφορά στο χώρο της επιστήμης, με μεγάλο εύρος θεμάτων, σε βάθος αντίληψη των γεγονότων και με άφθονα τεκμήρια που στοιχειοθετούσαν τις προτάσεις του.

Συγχρόνως δέχθηκε σφοδρή κριτική, διότι πρότεινε πως τα έμβια όντα δεν πρέπει να θεωρούνται ως κατασκευασμένα δημιουργήματα ενός θεϊκού σχεδιασμού, αλλά ως προϊόντα μιας εξ ολόκληρου φυσικής διεργασίας. Η επιλογή ανάμεσα σε πίθηκους ή αγγέλους, τον Δαρβίνο ή τη Βίβλο αναδείχθηκε ξαφνικά σε φλέγον ζήτημα για τους βικτωριανούς που πάσχιζαν να ευθυγραμμίσουν τις βαθιά ριζωμένες θρησκευτικές πεποιθήσεις τους με τις νέες ανησυχητικές ιδέες περί εξέλιξης.

Στην πραγματικότητα, δεν επρόκειτο απλώς για ζήτημα διαφωνίας γύρω από την κυριολεκτική ερμηνεία της Βίβλου. Όπως εξηγεί η Janet Brown στο εξαιρετικό βιβλίο της «Δαρβίνος», ακόμη και τότε μόνο λίγοι άνθρωποι πίστευαν ότι ο Κήπος της Εδέμ υπήρξε πραγματικά. Οι πιο πολλοί προσλάμβαναν την εικόνα του Θεού ως ενός παντεπόπτη φρουρού που ρυθμίζει τα πάντα ώστε να λειτουργούν αποτελεσματικά. Ο σπουδαιότερος εκφραστής αυτής της αντίληψης ήταν ο αρχιδιάκονος William Paley ο οποίος θεωρούσε ότι η προσαρμογή των έμβιων όντων στο περιβάλλον είναι τέλεια, αποδεικνύοντας την ύπαρξη του Θεού. «Πώς θα μπορούσε να προκύψει ένας τόσο τέλειος σχεδιασμός», έλεγε ο Paley, «αν όχι  από τα προσεκτικά χέρια ενός σχεδιαστή»; Αν βρίσκαμε  τυχαία ένα καλοκουρδισμένο ρολόι, δεν θα ήταν απολύτως δικαιολογημένο να σκεφτούμε ότι κατασκευάστηκε από έναν επιδέξιο τεχνίτη σύμφωνα με κάποιο σχέδιο;

Το ράμφος των σπίνων διαφέρει από νησί σε νησί. Γιατί;

Εκτός από τη νομιμοποίηση που προσέφερε στον προτεσταντισμό, το επιχείρημα του θεϊκού σχεδιασμού ενίσχυε κάθε ιδέα περί ακλόνητης ιεραρχίας, κοινωνικής και πολιτικής. Στις αρχές του 19ου αιώνα η Αγγλία πλησίασε στα πρόθυρα της επανάστασης όσο ποτέ άλλοτε: οι νωπές ακόμη μνήμες από τους Ναπολεόντειους Πόλεμους, οι συγκρούσεις των γαιοκτημόνων με τους βιομηχάνους, των εργατών με τα αφεντικά, και της επαρχίας με τη μητρόπολη φόβιζαν βαθιά το πολιτικό κατεστημένο της εποχής. Υπήρχε μια ευρέως διαδεδομένη ανησυχία γύρω από την διάδοση ιδεών που απειλούσαν την καθεστηκυία τάξη. Πρώτη θέση ανάμεσα σε αυτές κατείχαν οι ιδέες περί  οποιασδήποτε μορφής εξέλιξης.

altΤην επιχειρηματολογία του Paley για τα θαύματα της φύσης συμμεριζόταν στα νεανικά του χρόνια και ο ίδιος ο Δαρβίνος. Συνέβησαν όμως τρία γεγονότα που άλλαξαν άρδην τη θέαση του για τον κόσμο. Το πρώτο από αυτά είναι το περίφημο ταξίδι με το υδρογραφικό πλοίο Beagle στα πέρατα της Γης. Τις εντυπώσεις του κατέγραψε στο «Ταξιδεύοντας με το Μπίγκλ». Λίγοι νέοι άντρες είχαν ποτέ μια ευκαιρία να δουν τον κόσμο στην ολότητά του. Ακόμη λιγότεροι, επισημαίνει στο «Δαρβίνος» ο Mark Ridley από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, διέθεταν την ικανότητα του νεαρού, τότε, φυσιοδίφη να παρατηρεί και να θέτει ερωτήσεις. Στα νησιά Γκαλάπαγκος, για παράδειγμα, το ράμφος των σπίνων άλλαζε από νησί σε νησί. Για ποιο λόγο, αναρωτιόταν, ο Θεός μπήκε στον κόπο να προικίσει αυτό το είδος με ανεπαίσθητες διάφορες μεταξύ των ατόμων του;

Βρήκε μια πρώτη απάντηση διαβάζοντας στη διάρκεια του ταξιδιού τις «Αρχές Γεωλογίας» του Charles Lyell. Ο επιστήμονας αυτός θεωρούσε πως οι παραμικρές μεταβολές στις καιρικές συνθήκες, το λιώσιμο των πάγων ή οι σεισμοί, οδηγούσαν με την πάροδο του χρόνου σε δραματικές μεταμορφώσεις στην επιφάνεια της γης.  Δεν λέμε ότι μια σταγόνα μπορεί να τρυπήσει ένα βράχο, όχι με τη δύναμή της, αλλά με την υπομονή και την επιμονή της; Ο Δαρβίνος σκέφτηκε πως με αυτή την ιδέα  μπορούσε να εξηγήσει την εξέλιξη των έμβιων όντων. Μήπως τελικά όλα αυτά τα είδη των σπίνων είναι αποτέλεσμα της προσαρμογής, με την πάροδο του χρόνου, ενός αρχικού είδους στις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντος του κάθε νησιού;

Η φυσική επιλογή

Εκείνο που του έλειπε ήταν ένας μηχανισμός, μια «θεωρία ως γνώμονας», που θα εξηγούσε την εξελικτική διαδικασία. 

Εκείνο που του έλειπε ήταν ένας μηχανισμός, μια «θεωρία ως γνώμονας», που θα εξηγούσε την εξελικτική διαδικασία. Θα τη βρει μερικά χρόνια αργότερα διαβάζοντας τον Malthus, ειδήμονα στην πληθυσμιακή ανάπτυξη. Σχεδόν παραφράζοντάς τον θα υποστηρίξει ότι στη φύση γεννιέται υπερβολικός αριθμός ατόμων. Μαίνεται πόλεμος, ένας αγώνας για την ύπαρξη. Δεδομένου ότι κανένας σπίνος, καμία αγελάδα και κανένα λιοντάρι δεν είναι πανομοιότυπο με κάποιο άλλο, η φύση «επιλέγει» τα άτομα με εκείνα τα χαρακτηριστικά που προσαρμόζονται καλύτερα στο περιβάλλον ώστε να εξασφαλιστεί η επιβίωση τους. Αυτοί οι επιζώντες αποκτούν κατά κανόνα απόγονους οι οποίοι και κληρονομούν αυτά τα χαρακτηριστικά. Αν αυτή η ενέργεια επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, τότε με την πάροδο του χρόνου η τάση για προσαρμογή στο περιβάλλον είναι δυνατόν να καταλήξει σε εντελώς νέα ζώα και φυτά.

Αυτό το μηχανισμό ο Δαρβίνος τον ονόμασε φυσική επιλογή. Η δύναμη της δεν είναι ακαριαία αλλά συσσωρευτική επειδή λειτουργεί με το πέρασμα του χρόνου. Και μάλιστα χωρίς δεδομένη κατεύθυνση ή σκοπό. Η έννοια της προόδου είναι άγνωστη στη φύση. Καμία εσωτερική προσπάθεια ή θεϊκή δύναμη δεν είναι σε  θέση να στρέψει τις προσαρμοστικές αλλαγές σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Οι οργανισμοί μεταβάλλονται απλώς τυχαία. Ένας καλά προσαρμοσμένος οργανισμός μπορεί να είναι απλούστατος. Το έντομο είναι τόσο θαυμαστά προσαρμοσμένο όσο και ο άνθρωπος.

Μολονότι κατέληξε σταδιακά να αμφισβητεί τη Βίβλο ως έγκυρη καταγραφή γεγονότων ο Δαρβίνος δεν είχε ποτέ την πρόθεση να αποκηρύξει τη πίστη του εν μέρει λόγω της υψηλής εκτίμησης που έτρεφε για τα θαύματα της φύσης.  Επιπλέον, μολονότι  εξηγούσε πως όλοι οι οργανισμοί εξελίχθηκαν από μια πρωτογενή μορφή δεν ήταν σε θέση να εξηγήσει πώς δημιουργήθηκε αυτή η πρώτη μορφή ζωής. Είναι ασφαλέστερο να τον θεωρήσουμε αγνωστικιστή, παρά άθεο.

Για το ευρύ κοινό όμως ο Δαρβίνος είχε «σκοτώσει» την ιδέα του Θεού. Άραγε, εφόσον οι άνθρωποι δεν ήταν πλέον υπόλογοι στο Δημιουργό τους, ήταν ελεύθεροι να κάνουν ότι θέλουν, χωρίς κανέναν απολύτως ηθικό περιορισμό; Ποιος είναι ο σκοπός του κόσμου μας αν δεν υπάρχει αρετή; Πολλά από αυτά τα ερωτήματα είναι άκρως επίμαχα ακόμη και σήμερα. Η συγγραφή και η επικριτική υποδοχή της «Καταγωγής» δεν εξοβελίστηκαν ποτέ σε κάποιο κλειστό επιστημονικό σύμπαν. Η ιστορία της είναι, από ορισμένες απόψεις, η ιστορία του σύγχρονου κόσμου.

Δημήτρης Μαρίτσας


katagogi_eidon

Η καταγωγή των ειδών
Κάρολος Δαρβίνος
Μτφρ. Ανδρέας Πάγκαλος
Γκοβόστης 2007
ΣΕΛ. 525, ΤΙΜΗ €22,00

alt

 

 

 

 

katagogi_anthropou

Η καταγωγή του ανθρώπου
Κάρολος Δαρβίνος
ΜΤΦΡ. ΒΑΣΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Γκοβόστης 2006
ΣΕΛ. 431, ΤΙΜΗ €18,00

alt

 

   

 

 

taksidevontasΤαξιδεύοντας με το Μπίγκλ
Κάρολος Δαρβίνος
Μτφρ. Θάνος Σακκέτας
Στοχαστής 1998
ΣΕΛ. 319, ΤΙΜΗ €17,00

  alt

aftoviografiaAυτοβιογραφία
Κάρολος Δαρβίνος
Μτφρ. Κατερίνα Χαλμούκου
Γκοβόστης 2007
ΣΕΛ. 171, ΤΙΜΗ €10,00

 alt

katagogi_ton_eidonΔαρβίνος. Η καταγωγή των ειδών
Janet Brown
Μτφρ. Άσπα Γκολέμη
Ελληνικά Γράμματα 2007
ΣΕΛ.218, ΤΙΜΗ €16,40

 alt

 

ridley_Δαρβίνος
Mark Ridley
Μτφρ. Δημήτρης Καγιαλάρης
Πατάκης 2007
ΣΕΛ.168, ΤΙΜΗ €10,50

 alt

 

 

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΟΥ ΔΑΡΒΙΝΟΥ 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο ιερωμένος του διαβόλου

Ο ιερωμένος του διαβόλου

Ο Δαρβινισμός αμφισβητείται μόνο εκτός επιστημονικής κοινότητας.

Του Σωτήρη Βανδώρου

Ας το ξεκαθαρίσουμε μια κι έξω. Στους κόλπους της ακαδημαϊκής κοινότητας καμία περί τον Δαρβίνο διαμάχη δε λαμβά...

Η ιστορία του Δαρβινισμού

Η ιστορία του Δαρβινισμού

Δαρβινισμός και η ιστορία του ως τις μέρες μας
Κώστας Β. Κρίμπας
ΩΚΕΑΝΙΔΑ 2009
ΣΕΛ. 936

Σύντομα θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ωκεανίδα το έργο ζωής του ομότιμου καθηγητή και ακαδημαϊκού Κώστα Β. Κριμπά. Σε αυτό τον τόμο...




Ο πόλεμος της αίθουσας

Ο πόλεμος της αίθουσας

Ένας αόρατος πόλεμος μαίνεται στη σχολική αίθουσα

 Εκπαιδευτικοί παλεύουν καθημερινά με τα προβλήματα που δημιουργεί η αδράνεια του πολιτικού συστήματος. Του Παν...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ