Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση

Να μπει τέλος στην ισοπέδωση!

Ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να υπερβεί την ομοιομορφία και να επιδιώξει την ποιότητα και την καινοτομία.

Tου Σωτήρη Βανδώρου

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα δημοτικό σχολείο το οποίο αντιμετώπιζε σοβαρά κτιριακά προβλήματα και λειτουργούσε διπλοβάρδια. Η πλειονότητα των μαθητών ήταν κατά 70% αλλοδαποί, ενώ οι περισσότεροι περιλαμβανομένων των Ελλήνων προέρχονταν από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες με προβλήματα ανεργίας. Πολλά παιδιά εκδήλωναν σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά.

Όμως, ένα φωτεινό πρωινό οι εκπαιδευτικοί συγκεντρώθηκαν στην αυλή του σχολείου κι αποφάσισαν ότι δεν θα αφήσουν την κατάσταση να αποτελματωθεί. Το ‘παν και το ‘καναν και δράση ανέλαβαν: (1) δημιούργησαν εργαστήρια σχετικά με τις αξίες της συνεργασίας, της αυτοεκτίμησης, των δικαιωμάτων κτλ., (2) εφάρμοσαν σύγχρονες βιωματικές κι επικοινωνιακές τεχνικές, (3) οργάνωσαν μαθήματα μητρικής γλώσσας για τους αλλοδαπούς τα οποία αξιοποίησαν για τη διεξαγωγή πολιτιστικών δράσεων, όπως δημιουργία κινηματογραφικών ταινιών, (4) διεύρυναν το περιεχόμενο των εθνικών γιορτών, ενσωματώνοντας στοιχεία που αφορούν σε άλλες κουλτούρες, επικεντρώνοντας στις κοινές αξίες. Ανάλογα έπραξαν για τους γονείς. Έτσι, λέει η ιστορία, το σχολείο αποτέλεσε ζωντανό εργαστήρι πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης. Εξ ου και βραβεύτηκε και υπήρξε αντικείμενο διεθνών συνεδρίων κι επιστημονικών δημοσιεύσεων.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ
Επαγγέλματα του μέλλοντος και του παρελθόντος
ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΣ
ΠΑΤΑΚΗΣ

Οδηγός σπουδών και επαγγέλματος 2009
ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ
ΣΑΒΒΑΛΑΣ

Οδηγός επαγγελμάτων
ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΙΣΙΚΑΣ κ.ά.
ΠΑΤΑΚΗΣ

Ε, λοιπόν, δεν πρόκειται για παραμύθι. Το σχολείο είναι υπαρκτό, το 132o Δημοτικό της Αθήνας, στο πολύπαθο συγκρότημα της Γκράβας, κι αυτό το μικρό θαύμα συντελέστηκε από το 1997 μέχρι το 2007. Αλλά, επειδή ακριβώς δεν είναι παραμύθι, δυστυχώς η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Το 2007 η διευθύντρια Στέλλα Πρωτονοταρίου, μετατίθεται κι ο νέος διευθυντής επικαλούμενος «άνωθεν εντολές» ακυρώνει τις αναληφθείσες δράσεις, παρά τις αντιδράσεις. Σαν να μην έφτανε αυτό, η κ. Πρωτονοταρίου διώκεται δικαστικά για παράβαση καθήκοντος! Αν μη τι άλλο, εδώ βλέπουμε συμπυκνωμένη την εικόνα της εκπαίδευσης στη χώρα μας: σωρευμένα προβλήματα, σύγχρονες προκλήσεις, εκπαιδευτικούς με όραμα που τολμούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες, φορείς ενός συγκεντρωτικού πολιτικού συστήματος που εκπροσωπούν την Ελλάδα της άγνοιας, της οπισθοδρόμησης και της μικροψυχίας.

Ενώ είναι κοινή η πεποίθηση ότι χρειάζεται μια συνολική μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, φαντάζει αδύνατο αυτό το κοινωνικό αίτημα να μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ουσιαστικού και ειλικρινούς διαλόγου, να σχεδιαστεί, συναινετικά ή με σύγκρουσεις, και να εφαρμοστεί. Αλλά εμείς, γνωρίζοντας την περίπτωση του σχολείου της Γκράβας και το πόσα συντελέστηκαν εκεί σε τόσο αντίξοες συνθήκες –αναλυτικά στο «Παιδαγωγικές δράσεις και διδακτικές προσεγγίσεις σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Το παράδειγμα του 132^ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών»– ξέρουμε ότι δεν πρέπει να σηκώσουμε τα χέρια ψηλά.

Εντυπωσιακά είναι και τα αποτελέσματα του «Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων» της Θράκης που λειτουργεί από το 1997, το οποίο έχει πρώτα απ΄ όλα κατορθώσει να περιορίσει αποφασιστικά την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου. Σύμφωνα με το «Πρόσθεση όχι αφαίρεση, πολλαπλασιασμός όχι διαίρεση. Η μεταρρύθμιστική παρέμβαση στην εκπαίδευση της μειονότητας της Θράκης», το πρόγραμμα βασίστηκε αφενός σε μια ακριβή ανάλυση της κατάστασης, αφετέρου είχε συνολικό σχεδιασμό. Δηλαδή οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν δεν ήταν πρόχειρες ή αποσπασματικές, όπως συνήθως συμβαίνει. Οπότε η συγγραφή νέων βιβλίων, η χρήση σύγχρονων παιδαγωγικών μεθόδων και η προσαρμογή τους στις ιδιαιτερότητες του συγκεκριμένου πληθυσμού έπιασαν τόπο.

Στο μεταξύ φαίνεται πως η επιμέρους ατζέντα περί της μεταρρύθμισης κυριαρχείται από σκιαμαχίες που ανήκουν στο παρελθόν. Τι καθεστώς θα έχουν τα «κολέγια», τι σημαίνει «ανωτατοποίηση» των ΤΕΙ κι άλλα παρόμοια. Σύγχρονα ζητήματα απασχολούν μεν τους ειδικούς, προγράμματα καταρτίζονται, ευρωπαϊκά κονδύλια «αξιοποιούνται», αλλά δεν φτάνουν ποτέ να εφαρμοστούν με συστηματικό και συνεπή τρόπο στην αίθουσα διδασκαλίας. Φερειπείν, δεν νιώθουμε έκπληξη όταν διαβάζουμε στο «Δημιουργώντας βιώσιμα σχολικά περιβάλλοντα» πως ενώ από το 1998 έχει εισαχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη στην εκπαίδευση, η πλειονότητα των εκπαιδευτικών αδυνατεί ακόμη και να την ορίσει ως έννοια. Παρομοίως, ανατρέχοντας κανείς στο «Περιβαλλοντική εκπαίδευση και περιβαλλοντικός χώρος» μπορεί να διαπιστώσει πόσο προχωρημένη είναι η περιβαλλοντική εκπαίδευση, πώς μπορούν να συγκροτηθούν μέσω αυτής αυριανοί πολίτες οικολογικά ευσυνείδητοι κι ενεργοί, υποψιασμένοι, τουλάχιστον, για τη δυνατότητα ενός εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης που δεν θα εξαντλείται στον αλόγιστο καταναλωτισμό –κάτι δηλαδή ύψιστης προτεραιότητας στην Ελλάδα των αυθαιρέτων και των χωματερών. Κι όμως και πάλι δεν αναγορεύεται σε κεντρικό άξονα των ζητουμένων μιας σύγχρονης, μακρινών οριζόντων μεταρρύθμισης.

Αναλόγως, αναρωτιέται κανείς αν σήμερα πια ο καλύτερος τρόπος αξιοποίησης της πληροφορικής είναι η επιδότηση των μαθητών προκειμένου να αγοράσουν προσωπικό υπολογιστή, –έτσι τονώνεται ασφαλώς ο τζίρος των εταιριών και των καταστημάτων– την ίδια στιγμή που πλέον υπάρχει μια διεθνώς κεκτημένη εμπειρία στη «Μάθηση βασισμένη στο ψηφιακό παιχνίδι» όπως θα διαπιστώσει κάποιος που θα διαβάσει το πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο με αυτό τον τίτλο.

Ποιότητα και καινοτομία

Στο πεδίο της ανώτατης εκπαίδευσης, δύο πρόσφατα βιβλία καταπιάνονται με τα ιδιαίτερα προβλήματά της. Ο Θέμης Λαζαρίδης στο «Ο δρόμος για την αναγέννηση του ελληνικού πανεπιστημίου» θίγει πλήθος ζητημάτων με πολεμική διάθεση. Θα ξεχωρίζαμε το αίτημα της προώθησης της αριστείας –της επιδίωξης του άριστου, της διάκρισης και της υπεροχής. Η αξία αυτή, παρεξηγημένη ως ελιτίστικη, οφείλει να επανέλθει ως κεντρικός στόχος μιας εκπαιδευικής μεταρρύθμισης, τουλάχιστον στο επίπεδο του πανεπιστημίου. Μέχρι πρόσφατα η γενική τάση ήταν το αντίθετό της, η λογική της ήσσονος προσπάθειας, και της ισοπέδωσης. Ένα μόνο δείγμα ήταν η κοντόφθαλμη σύσταση τμημάτων ΤΕΙ με έδρα μικρές επαρχιακές πόλεις, αμφίβολης επιστημονικής ταυτότητας, προσβάσιμα μέχρι πριν λίγα χρόνια και με βαθμό κάτω της βάσης. Ο στόχος ήταν «να πάρουν τα παιδιά το χαρτί», οι τοπικές καφετέριες να κάνουν τζίρο και οι τοπικοί πολιτευτές να κερδίσουν ψήφους. Σήμερα, βέβαια, που οι καταστροφικές συνέπειες αυτής της αντίληψης έχουν καταστεί φανερές, τα παιδιά δεν πηγαίνουν εκεί και οι καφετέριες μένουν άδειες.

Με άλλα λόγια, διακύβευμα δεν μπορεί πλέον παρά να είναι η ποιότητα, η παραγωγή πρώτης τάξεως ερευνητικού έργου και η διάχυσή τους στην κοινωνία και την οικονομία. Αλλά, μια πολιτική πρακτική που καταχωρίζεται –όσο νόημα εξακολουθούν να έχουν οι όροι– στη δεξιά έχει παραιτηθεί από την προσπάθεια στήριξης κι εξυγίανσης της ανώτατης εκπαίδευσης, στερώντας της την απαιτούμενη χρηματοδότηση και διαλύοντας την ερευνητική δομή της, εκτιμώντας πως ο ιδιωτικός τομέας θα δώσει τη λύση. Ταυτόχρονα μια αντίληψη αριστερή αξιώνει «δουλειά για όλους», αλλά ταυτόχρονα εχθρεύεται την επιχειρηματικότητα κι επομένως αδιαφορεί για τη συνάφεια του παραγόμενου εκπαιδευτικού έργου με τις κοινωνικές ανάγκες και την οικονομική ανάπτυξη.

Όμως, ιδιαίτερα τώρα, σε καιρό οικονομικής κρίσης και αύξησης της ανεργίας ειδικά μεταξύ των πτυχιούχων, το ζήτημα τίθεται επιτακτικά: «Το πανεπιστήμιο οφείλει να ακούει την κοινωνία του. Αλλά και η κοινωνία οφείλει να ακούει το πανεπιστήμιο της». Αυτά έγραφε στην «Αντιπρόταση» ο καθηγητής Βιομηχανικής Οικονομίας στο Πολυτεχνείο Λευτέρης Παπαγιαννάκης (1944-2008). Ο Παπαγιαννάκης διατύπωσε μια ολοκληρωμένη σύλληψη για τη μεταρρύθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης με έμφαση ακριβώς στην έρευνα, τον περιορισμό του ασφυκτικού, γραφειοκρατικής λογικής, ελέγχου από πλευράς του Υπουργείου Παιδείας και στο πρόταγμα-στόχο της επίτευξης της καινοτομίας. Το σημαντικό είναι ότι αναγκαίος όρος για την επιτυχία μιας μεταρρύθμισης τέτοιας πνοής είναι η εκ παραλλήλου και συνδυαστικά άσκηση δημόσιων πολιτικών που ευνοούν την καινοτομία, τεχνολογική και μη, και την επένδυση στη γνώση. Αλλιώς, δηλαδή όσο η εγχώρια αγορά θα αδιαφορεί για τους υψηλού επιπέδου πτυχιούχους, προτιμώντας να επενδύει σε θέσεις εργασίας χαμηλών προσόντων κι ανάλογα χαμηλού κόστους, τόσο θα ενοχοποιείται το πανεπιστήμιο για λάθους λόγους στην κοινωνική συνείδηση και τόσο η πολιτική τάξη θα αρνείται να αναλάβει τις ευθύνες της.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ:

Παιδαγωγικές δράσεις και διδακτικές προσεγγίσεις σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον
ΕΠΙΜ. ΤΖΕΛΑ ΒΑΡΝΑΒΑ-ΣΚΟΥΡΑ
ΝΤΟΥΝΤΟΥΜΗΣ 2008
ΣΕΛ. 157, ΤΙΜΗ €14,00