Για τα μυθιστορήματα των John LeCarré «Σίλβερβιου» (μτφρ. Μαρία Παπανδρέου, εκδ. Bell), Ramón Díaz Eterovic «Άγγελοι και ερημίτες» (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδ. Angelus Novus) και Frédéric H. Fajardie «Βελούδινο γάντι» (μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, Οι εκδόσεις των συναδέλφων).
Της Χίλντας Παπαδημητρίου
Σίλβερβιου (μτφρ. Μαρία Παπανδρέου, Bell), του John LeCarré
«“Υπάρχουν άνθρωποι που δεν πρέπει να προδίδουμε ποτέ, όποιο κι αν είναι το κόστος. Εγώ δεν ανήκω σ' αυτή την κατηγορία”. Ο Τζούλιαν Λόνζλι έχει εγκαταλείψει μια επιτυχημένη καριέρα στο Σίτι για να ζήσει μια πιο απλή ζωή ως βιβλιοπώλης σε μια μικρή παραθαλάσσια πόλη της Αγγλίας. Έχουν περάσει μόλις δύο μήνες από το καινούργιο ξεκίνημα του Τζούλιαν, όταν ένας επισκέπτης έρχεται να ταράξει την ηρεμία του. Ο Έντουαρντ, ένας Πολωνός εμιγκρές που ζει στο Σίλβερβιου, το μεγάλο σπίτι στην άκρη της πόλης, δείχνει να ξέρει πολλά για την οικογένεια του Τζούλιαν και εκδηλώνει ένα υπέρμετρο ενδιαφέρον για το ταπεινό βιβλιοπωλείο του. Όταν ένα γράμμα φτάνει στα χέρια ενός διευθυντή των μυστικών υπηρεσιών στο Λονδίνο προειδοποιώντας τον για μια επικίνδυνη διαρροή, οι έρευνές του τον οδηγούν σ' αυτή την ήσυχη πόλη δίπλα στη θάλασσα...»
Και να λοιπόν που έχουμε στα χέρια μας το τελευταίο βιβλίο ενός από τους σπουδαιότερους συγγραφείς του 20ου, του John LeCarré. Τη χαρά της ανάγνωσης συνοδεύει η θλίψη στη σκέψη ότι τέρμα, δεν έχει άλλο. Ο ιδιοφυής LeCarré, ο άνθρωπος που όρισε και διαμόρφωσε με τον πιο σαφή τρόπο το κατασκοπικό είδος, ακόμα και μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου συνέχισε να μας χαρίζει συναρπαστικές σελίδες έστω κι όταν οι Κακοί έπαψαν να είναι οι Ρώσοι.
Ήδη από την πρώτη σελίδα του Σίλβερβιου αναγνωρίζουμε το οικείο σύμπαν του LeCarré: το μονίμως βροχερό Λονδίνο, οι παραθαλάσσιες κωμοπόλεις που βουλιάζουν στην υγρασία και τη θλίψη τους μήνες χωρίς τουρισμό, οι γερασμένοι πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών καθόλα ίδιοι με δημόσιους υπαλλήλους, χωρίς ίχνος από τον ρομαντισμό ή τη δράση του Ίαν Φλέμινγκ. Τότε όμως, ο συγγραφέας μάς συστήνει έναν ήρωα-εξωτικό πουλί που αλλάζει την ατμόσφαιρα. Ή δύο ήρωες. Τον νεαρό Τζούλιαν Λόνζλι, ο οποίος εγκαταλείπει μια καριέρα αρπακτικού στο Σίτυ για να ανοίξει ένα μικρό βιβλιοπωλείο στην παράκτια πόλη που δεν κατονομάζεται. Και τον Έντουαρντ Έιβον, «έναν Βρετανό μπάσταρδο, συνταξιούχο, πρώην πανεπιστημιακό χωρίς ιδιαίτερα προσόντα, αυτό που λένε άνθρωπος για όλες τις δουλειές». Ένα βήμα πίσω τους βρίσκεται ο γκρίζος πράκτορας Πρόκτορ «ο Δόκτωρ» ο οποίος παίρνει εντολή να ερευνήσει μια επικίνδυνη διαρροή στις βρετανικές υπηρεσίες ασφαλείας. Με τον μοναδικό χαρακτηριστικό τρόπο του, ο συγγραφέας συνδέει αυτούς τους παράταιρους ήρωες με πολλά ακόμα πρόσωπα, ασύνδετα περιστατικά και γεγονότα, δημιουργώντας ένα παζλ που ο προσεκτικός αναγνώστης καλείται να συναρμολογήσει, παρατηρώντας τις κινήσεις των ηρώων και τις ασήμαντες λεπτομέρειες της πλοκής.
Το μόνιμο θέμα του LeCarré, οι ιδεολογίες που προδίδουν τους υπερασπιστές τους, η απελπισία που ακολουθεί τις αποκαθηλώσεις, αποκτούν μια μεταφυσική χροιά στα περισσότερα βιβλία του, που θυμίζει τον σπαραγμό των ηρώων του Μπέργκμαν όταν χάνουν τον Θεό.
Το μόνιμο θέμα του LeCarré, οι ιδεολογίες που προδίδουν τους υπερασπιστές τους, η απελπισία που ακολουθεί τις αποκαθηλώσεις, αποκτούν μια μεταφυσική χροιά στα περισσότερα βιβλία του, που θυμίζει τον σπαραγμό των ηρώων του Μπέργκμαν όταν χάνουν τον Θεό. Το ερώτημα είναι: γιατί τόσος κόπος, τόσες χαμένες ανθρώπινες ζωές, τόση φρίκη και βία – όταν το όνειρο μιας ειρηνικής Ευρώπης συντρίφτηκε από την αλλοπρόσαλλη εξωτερική πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου; Απελευθερωμένος από την υποχρέωση πίστης απέναντι στην υπηρεσία, τα τελευταία χρόνια ο LeCarré αφήνει έναν τουλάχιστον ιδεολόγο να το σκάσει στο τέλος των βιβλίων του, να αναζητήσει αλλού μια καινούργια ζωή – ή ακόμα και τον έρωτα, όπως έκανε στο Ένας Έντιμος Άνθρωπος και όπως κάνει στο Σίλβερβιου.
Όλες οι συγγραφικές εμμονές του είναι παρούσες, ο αλλοπρόσαλλος πατέρας που στοιχειώνει τον γιο του ακόμα και μετά τον θάνατό του, τα διαλυμένα ζευγάρια των πρακτόρων, οι γερασμένες γοητευτικές γυναίκες που κάποτε έπαιζαν στα δάχτυλα τη διεθνή διπλωματία και τις γεωπολιτικές εντάσεις και σήμερα αργοπεθαίνουν. Όλα απαντώνται εδώ, για μια τελευταία φορά, και η μόνη απορία μας είναι: πώς θα είναι ο κόσμος όταν δεν θα ανυπομονούμε πια για το επόμενο βιβλίο του LeCarré;
Άγγελοι και ερημίτες (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος, Angelus Novus), του Ramón Díaz Eterovic
«Στο Άγγελοι και Ερημίτες, ο Χιλιανός ιδιωτικός ντετέκτιβ Ερέδια εμπλέκεται σε μια υπόθεση του διεθνούς εμπορίου όπλων και παράνομων οπλικών συστημάτων. Με την ηθική υποχρέωση να αναζητήσει τους δολοφόνους ενός πολύ αγαπημένου του προσώπου, βρίσκεται αντιμέτωπος με τα πλοκάμια της πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας στη Χιλή, λίγο μετά την αποχώρηση του δικτάτορα Πινοτσέτ από το προσκήνιο, με μηχανισμούς που δρουν υπογείως, αλλά και με την αμείλικτη καθημερινότητα και τα πολλά πρόσωπα του Σαντιάγο της Χιλής. Είναι το τέταρτο από τα δεκαοχτώ νουάρ μυθιστορήματα του συγγραφέα, και ο μελαγχολικός, ρομαντικός, ιδεολόγος, αντικαθεστωτικός, αιρετικός και απογοητευμένος αντιήρωας αυτοπαρουσιάζεται, μας αποκαλύπτει στοιχεία της προηγούμενης ζωής του και τις αξίες που την καθορίζουν. Δεν διστάζει να συγκρουστεί με το σύστημα και με τους ισχυρούς, έστω και αν είναι από χέρι χαμένος. Μέσα από τη δική του ματιά βλέπουμε την κοινωνία της Χιλής σε πολλά επίπεδα, όπως διαμορφώνεται από τα γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας της. Ο Ramón Díaz Eterovic πετυχαίνει να μας δώσει ένα έργο άκρως αντιπροσωπευτικό ενός λογοτεχνικού “ρεύματος” που ονομάστηκε νέο λατινοαμερικάνικο αστυνομικό μυθιστόρημα».
Όταν μια δημοσιογράφος ζητάει από τον Ερέδια –τον ιδιόρρυθμο, βιβλιόφιλο ιδιωτικό ντετέκτιβ, ο οποίος συνομιλεί και ανταλλάσσει απόψεις με τον γάτο του, τον Σιμενόν– να συναντηθούν κατά τη σύντομη παραμονή της στο Σαντιάγο, ο Ερέδια νομίζει ότι θα αναπολήσουν την παλιά σχέση τους. Εντούτοις, πριν προλάβει να τη συναντήσει, η γυναίκα βρίσκεται νεκρή στο ξενοδοχείο της, και ο θάνατός της αποδίδεται σε αυτοκτονία. Με τη βοήθεια του αστυνόμου Σολίς, ο Ερέδια ανακαλύπτει ότι της «αυτοκτονίας» της φίλης του προηγήθηκε η «αυτοκτονία» ενός Αμερικανού δημοσιογράφου. Σκαλίζοντας την υπόθεση, ο Ερέδια θα φτάσει στην παρασκευή και εμπορία παράνομων χημικών όπλων από την κυβέρνηση της Χιλής.
Όντας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του «λάτιν νουάρ», δεν ασχολείται με το έγκλημα κλειστού δωματίου ή την παραβατικότητα των καθημερινών ανθρώπων, αλλά με το έγκλημα που προέρχεται από την εκτροπή της δημοκρατίας στις χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Με το χαρακτηριστικό ύφος του που παραπέμπει στο μαύρο χιούμορ του Τσάντλερ, ο Ετέροβιτς χρησιμοποιεί την αστυνομική πλοκή σαν αφορμή για να μιλήσει για τα εγκλήματα που διαπράττονταν για πολλές δεκαετίες στη Χιλή από την οργανωμένη εξουσία. Όντας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του «λάτιν νουάρ», δεν ασχολείται με το έγκλημα κλειστού δωματίου ή την παραβατικότητα των καθημερινών ανθρώπων, αλλά με το έγκλημα που προέρχεται από την εκτροπή της δημοκρατίας στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Το Κακό έχει πρόσωπο σχεδόν πάντοτε αλλά σπάνια τιμωρείται. Όπως γράφει ο συγγραφέας, σκηνοθέτης και μεταφραστής Ανδρέας Αποστολίδης, στο βιβλίο Λάτιν Νουάρ: «Η αναρχική του ματιά είναι μια εναλλακτική στάση απέναντι στο αφιλόξενο παρόν όπως προτείνεται από τη λογοτεχνία, παρά μια στρατευμένη τακτική ή ένα πολιτικό πρόγραμμα».
Μια άλλη ενδιαφέρουσα πλευρά του Ερέδια είναι η λατρεία του για τη λογοτεχνία. Ένα απόσπασμα που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Αποστολίδη [και προέρχεται πιθανότατα από τα Επτά παιδιά του Σιμενόν, ένα παλιότερο βιβλίο του Ετέροβιτς]: «Παρά τα μπλεξίματα της χθεσινής νύχτας και την ανάκριση των μπάτσων, ένιωθα χαρούμενος. Βρισκόμουν στο γραφείο μου και το θέαμα των βιβλίων στα ράφια μού έδινε μια παράξενη σιγουριά. Εκεί μέσα βρίσκονταν οι φράσεις που συνήθως απομνημόνευα για να επιβεβαιώνω τη σκέψη ή την ψυχική μου διάθεση». Μια τέτοια επιβεβαίωση συναντάμε στο Άγγελοι και Ερημίτες: «Πάντα θυμάμαι το τέλος [του Μεγάλου Γκάτσμπι] – “Και συνεχίζουμε, παλεύοντας σαν πλοία κόντρα στο ρεύμα, ελκόμενοι διαρκώς από το παρελθόν”». Σε εξαιρετική μετάφραση του Κρίτωνα Ηλιόπουλου, ο οποίος είχε μεταφράσει και τα Επτά παιδιά του Σιμενόν (εκδ. Opera, εξαντλημένο).
Βελούδινο Γάντι (μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, Οι εκδόσεις των συναδέλφων), του Frédéric H. Fajardie
«Ένας δικαστής εκπαραθυρώνεται από τον όγδοο όροφο μιας πολυκατοικίας. Ένας ανθοπώλης σταυρώνεται σ’ ένα δέντρο, στη μέση του δρόμου. Ένας οικολόγος γίνεται λιώμα από μια μπουλντόζα. Ένα κολ-γκερλ δέχεται ένα βλήμα όλμου. Ένας Ρώσος κακοποιός βρίσκεται κρεμασμένος στα κρατητήρια του δικαστικού μεγάρου... Είκοσι δύο πτώματα μέσα σε μερικές μέρες... Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτά τα εγκλήματα; Αυτό είναι το ερώτημα που έθετα στον εαυτό μου αποκαμωμένος. Περιστοιχισμένος από μια ομάδα μπάτσων που είχαν την τάση να φιλοσοφούν υπερβολικά σχετικά με την ύπαρξη, αντιμετώπιζα μια κυβέρνηση που βρισκόταν σε αδιέξοδο κι έναν δικαστή που με εκλιπαρούσε να “τελειώνω”. Κι ένιωθα ολοένα και περισσότερο ερωτευμένος με τη Φρανσίν, την πανέμορφη γυναίκα μου. Με την ευκαιρία, να συστηθώ: ονομάζομαι Παντοβάνι και είμαι αστυνομικός διευθυντής στη Δίωξη Eγκλήματος. Μου λένε ότι εδώ και είκοσι χρόνια –κιόλας– ορισμένες από τις περιπέτειές μου είναι αρκετά γνωστές. Ωστόσο, ακόμα κι αν κοιτάξω μακριά στο παρελθόν, δεν βλέπω ιστορία πιο παράλογη, πιο διεστραμμένη και πιο τερατώδη από τούτη δω...»
Ο «τελευταίος αναρχο-μπολσεβίκος» (κατά δήλωσή του) εκπρόσωπος του neopolar έγραψε αυτή, την πέμπτη περιπέτεια του αστυνόμου Αντόνιο Κοράντο Παντοβάνι το 1994. Κι όμως το Βελούδινο Γάντι είναι σαν να μιλά για το σήμερα, την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Είκοσι δύο άνθρωποι δολοφονούνται με φριχτούς τρόπους, και όλοι μοιάζει να έχουν σχέση με τον Σλοάν, τον υπουργό επικρατείας της δεξιάς κυβέρνησης που σκοπεύει να κατεβεί στις εκλογές ως ανεξάρτητος υποψήφιος. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να μιλήσει για τη δεξιά και την ακροδεξιά, τις σχέσεις της με το οργανωμένο έγκλημα και τους διεφθαρμένους αστυνομικούς που αδιαφορούν για το αιματοκύλισμα των συναδέρφων τους.
Η υπερβολική βία της πλοκής έχει επιρροές από τα ανάλογα κόμικς (ή έτσι υποθέτω, τουλάχιστον), κάτι που αποφορτίζει κάπως τη φρίκη των φόνων – όπως για παράδειγμα, το πτώμα που έχει περάσει μια μπουλντόζα από πάνω του. Είκοσι δύο πτώματα σε 333 σελίδες μόνο – και να σκεφτεί κανείς ότι το Βελούδινο Γάντι είναι ένα από τα πιο πολυσέλιδα μυθιστορήματα του συγγραφέα. Παρά τη βία των περιγραφών, υπάρχουν σελίδες γραμμένες με μοναδική λογοτεχνική μαεστρία και λυρισμό, κάτι που κάνει τον Φαζαρντί απαραίτητο ανάγνωσμα για επίδοξους συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας.
Παρά τη βία των περιγραφών, υπάρχουν σελίδες γραμμένες με μοναδική λογοτεχνική μαεστρία και λυρισμό, κάτι που κάνει τον Φαζαρντί απαραίτητο ανάγνωσμα για επίδοξους συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας.
Ο Φαζαρντί, όπως ίσως είναι γνωστό, μεγάλωσε στο παλαιοβιβλιοπωλείο του πατέρα του, στο 13ο δημοτικό διαμέρισμα, μια παλιά εργατική γειτονιά. Και η δική του βιβλιοφιλία διαπερνάει τις ιστορίες των ηρώων του, όπως στην περιγραφή της βιβλιοθήκης του υπόπτου Σισερί: «Στη βιβλιοθήκη, κανένα ίχνος σεχταρισμού: ο Σαρτρ γειτόνευε με τον Μαλρό, οι συμβολιστές με τους σουρεαλιστές, ο Στάινμπεκ με τον ποιητή Σαρλ Βιλντράκ».
Οι περιπέτειες του αστυνόμου Παντοβάνι κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις των Συναδέρφων (Φονιάδες Μπάτσων, Η θεωρία του 1%, Με κομμένη την ανάσα και Ένας βρεγμένος καραγκιόζης). Όπως διαβάζουμε στο μικρό βιογραφικό, στο τέλος του βιβλίου, ο Φαζαρντί έγραψε πάνω από σαράντα μυθιστορήματα (αστυνομικά, αλλά και ιστορικά), τριακόσια πενήντα διηγήματα, πολιτικά δοκίμια, σενάρια για τον κινηματογράφο, κλπ. Αρθρογραφούσε επίσης σε εφημερίδες και περιοδικά, όπως η Humanité και το Charlie Hebdo. Η μετάφραση είναι του Γιάννη Καυκιά, κάτι που αποτελεί εγγύηση για το αποτέλεσμα.
* Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, το αστυνομικό μυθιστόρημα «Ένοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου» (εκδ. Μεταίχμιο).
