Έξι καλά ελληνικά αστυνομικά

Λεωφόρος Αλεξάνδρας 173, του Βαγγέλη Γιαννίση (Διόπτρα)

«Ένας τοξικοεξαρτημένος βρίσκεται σταυρωμένος σε ένα δάσος. Ένας εισοδηματίας δολοφονείται βίαια στο διαμέρισμά του. Άγνωστοι πυροβολούν έναν Ολλανδό σε μια γειτονιά της Αθήνας. Ένα κοριτσάκι εξαφανίζεται από το σπίτι του. Μια φωτιά σε ένα δώμα αποκαλύπτει ένα πτώμα δεμένο στο κρεβάτι. Πέντε εγκλήματα και πέντε αξιωματικοί της αστυνομίας με έναν και μοναδικό στόχο: Να τα εξιχνιάσουν».

Το ενδιαφέρον για το είδος που ονομάζεται true crime είναι σχετικά πρόσφατο στην Ελλάδα. Απ’ όσο γνωρίζω, ο πρώτος που δημοσίευσε αληθινές αστυνομικές ιστορίες, γραμμένες σε λογοτεχνική φόρμα, ήταν ο Ανδρέας Αποστολίδης, ήδη από το 1995 (για παράδειγμα, Αστυνομικές ιστορίες για πέντε δεκαετίες, 1998, Άγρα). Στις αρχές της νέας χιλιετίας άρχισαν να εκδίδονται οι εκτενείς δημοσιογραφικές έρευνες του δημοσιογράφου και συγγραφέα Γιάννη Ράγκου, ο οποίος εστίαζε ιδιαίτερα σε υποθέσεις με πολιτικό υπόβαθρο, αλλά όχι μόνο (Μυρίζει αίμα, 2019, Καστανιώτης – η υπόθεση των δύο Γερμανών κατά συρροή δολοφόνων που είχε συνταράξει το πανελλήνιο στη διάρκεια της δικτατορίας). Ο Βαγγέλης Γιαννίσης, ωστόσο, έκανε κάτι διαφορετικό. Με τη συνεργασία αξιωματικών του Τμήματος Εγκλημάτων κατά Ζωής και Προσωπικής Ελευθερίας, δίπλα στους οποίους «μαθήτευσε» επί ένα χρόνο, κατέγραψε πέντε αληθινές ιστορίες, αλλάζοντας τα ονόματα και τους τόπους όπου αυτά διαπράχτηκαν. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας στον επίλογο, κατάφερε να γίνει «έπιπλο» στο γραφείο του τμήματος, να γνωρίσει σε βάθος τους τέσσερις αξιωματικούς και τον προϊστάμενό τους, (όλοι παρουσιάζονται με ψευδώνυμα για προφανείς λόγους), και κατόπιν να καταγράψει τις ιστορίες του. Το βιβλίο πηγαίνει ένα βήμα μπροστά το πείραμα του Γιαννίση με τη Γυναίκα του Ίσνταλ, αφού διατηρεί τη λογοτεχνικότητα του προφορικού λόγου με την απαραίτητη μυθοπλαστική μαεστρία.

Κρύο δέρμα, της Κικής Τσιλιγγερίδου (Bell)

«Ενώ η Αθήνα προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στο πέπλο της πρωτοφανούς παγωνιάς που την έχει καλύψει από άκρη σ’ άκρη, ένας σαδιστικός εκδικητής χωρίς πρόσωπο αναλαμβάνει να απονείμει τις πιο απάνθρωπες ποινές σε όσους ξεφεύγουν από τη δικαιοσύνη. Την ίδια στιγμή, η εν ψυχρώ εκτέλεση ενός ξένου άντρα στην Αχαρνών θα αφήσει ένα αθώο παιδί τραυματισμένο και τρομοκρατημένο, ολομόναχο σε μια άγνωστη, αφιλόξενη, άγρια πόλη – και ευάλωτο σε όλους αυτούς που θα το αναζητούν για να το κάνουν να σωπάσει μια για πάντα. Όμως εκείνο που περισσότερο από καθετί θα κάνει την καρδιά της αστυνόμου Στέλλας Άνταμς να τρέμει από τη φρίκη είναι η εμφάνιση, με σάρκα και οστά αυτή τη φορά, του μεγαλύτερου εφιάλτη της, ενός εφιάλτη που πια είναι εδώ, στην ίδια της την πόλη, και ζητά επίμονα αίμα, πόνο και εκδίκηση… Σε μία ανελέητη κούρσα με τον χρόνο, με μόνο της σύμμαχο απέναντι στους γρίφους και τα ερωτηματικά έναν άντρα με γκρίζο παρελθόν, θα βρεθεί αντιμέτωπη με το μεγαλύτερο δίλημμα της ζωής της: πόσο από τον εαυτό της θα θυσίαζε με τα ίδια της τα χέρια για να φέρει πίσω εκείνους που αγαπά; Και πόσο μπορεί να πονάει κάτι τέτοιο;»

Γνωρίσαμε τη Στέλλα Άνταμς το 2019, στον Βυθισμένο Ουρανό, παρακολουθήσαμε με κομμένη την ανάσα τη συνέχεια των περιπετειών της στον Πύρινο Ουρανό, το 2020. Πιστεύω ότι και άλλοι αναγνώστες, όπως εγώ, αναρωτήθηκαν πόσο ακόμα θα τη βασανίσει η συγγραφέας της μέχρι να την οδηγήσει σε μια τελική (;) λύτρωση. Η Στέλλα Άνταμς εκπροσωπεί μια νέα γενιά γυναικών που παίζουν επί ίσοις όροις με τους άντρες – συναδέλφους και εγκληματίες. Μπορεί να γίνει αποτρόπαια σκληρή όταν καλείται να αποδώσει δικαιοσύνη (ακόμα με στοιχειώνει η αρχή του Πύρινου Ουρανού και της τιμωρίας του βιαστή). Συγχρόνως όμως διαφαίνεται από την αρχή πόσο ευάλωτη είναι, πόσο σκληρά παλεύει με τους δικούς της δαίμονες, είναι σαφές ότι έχει δημιουργήσει μια αόρατη πανοπλία γύρω από την καρδιά και την ψυχή της για να μη διαλυθεί τελείως από τις φρικτές εμπειρίες του παρελθόντος της, στις ΗΠΑ. Στο Κρύο Δέρμα, στα μικρά κεφάλαια που εναλλάσσονται με αστραπιαία ταχύτητα, η αφήγηση μάς μπερδεύει συνειδητά: είναι σχιζοφρενής η Στέλλα; Η νέμεσή της με το όνομα Καρίμ, ο άνθρωπος με τους γάντζους στη θέση των χεριών, βρίσκεται πράγματι στην Αθήνα ή είναι ένα φάντασμα που ξεπροβάλει από τις σκοτεινές γωνιές του μυαλού της Στέλλας; Οι δεύτεροι γυναικείοι χαρακτήρες, η μικρούλα βασανισμένη Αναχίτα, μαζί με την Έλενα Ράλλη, τη συνάδελφο της Στέλλας, σχηματίζουν ένα σκληρό πυρήνα γυναικείας δύναμης και αντίστασης που κάνει την Στέλλα Άνταμς να ξεχωρίζει από άλλες γυναίκες αστυνομικούς.

Και οι τέσσερις ήταν απαίσιοι, του Γιάννη Μόσχου (Τόπος)

«1975: Φάρος Τρικερίου. Ο πρώην νομάρχης Μαγνησίας Σταύρος Σούλας βρίσκεται δολοφονημένος μετά τη συνάντησή του με τον ηγούμενο των Μετεώρων. Ο νοσταλγός της επταετίας, διοικητής της χωροφυλακής Βόλου Ηλίας Μπάρδας αναθέτει την υπόθεση στον υποβαθμισμένο τα προηγούμενα χρόνια υπομοίραρχο Μάνο Πετράκη, στο πλαίσιο των άνωθεν πιέσεων για φρέσκο αίμα στα σώματα ασφαλείας. Ποντάρει στην αποτυχία του. Ο άπειρος υπομοίραρχος ξεκινάει την αναζήτηση του δολοφόνου από τα Μετέωρα. Η αλληλουχία των γεγονότων θα τον οδηγήσει από τον Πολιτικό στον Έμπορο και μετά στον Αγρότη και τον Αστυνομικό. Ξεδιαλύνοντας την υπόθεση, θα βρεθεί αντιμέτωπος με το μεγαλύτερο σκάνδαλο στα χρόνια της χούντας, με πιέσεις και εμπόδια από την ίδια τη χωροφυλακή και με μια διαδικασία η οποία θα τον οδηγήσει στη ριζική αναθεώρηση του τρόπου προσέγγισης του νόμου, των κανόνων και της ίδιας της ζωής. 1967: Τρεις βασανιστές δείχνουν πού μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος όταν υποκινείται από το μίσος».

Στο προηγούμενο μυθιστόρημά του, το Τοκορόρο, ο συγγραφέας μάς είχε μεταφέρει στις Ηνωμένες Πολιτείες με μια ιστορία που ξεκινούσε λίγο πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο και έφτανε ως τις αρχές της δεκαετίας του ’60, μια δουλειά που απαιτούσε μεγάλη και εις βάθος έρευνα για να επιτύχει την αληθοφάνεια που διέθετε το βιβλίο του. Και στο καινούργιο μυθιστόρημά του έκανε σημαντική ιστορική έρευνα, αφού ξεκινώντας από την αρχή της μεταπολίτευσης και την ανύπαρκτη αποχουντοποίηση των σωμάτων ασφαλείας, επιστρέφει ως τις αδιάρρηκτες σχέσεις της αστυνομίας με πολιτικούς και τοπικούς παράγοντες του Βόλου στα χρόνια της δικτατορίας. Οι ουσιαστικές απαρχές της ιστορίας ανάγονται στα βασανιστήρια που διεξάγονταν στα κρατητήρια της ασφάλειας και στα στρατόπεδα πολιτικών κρατουμένων. Η έρευνά του αναδύει με ρεαλισμό τις σάπιες, αρρωστημένες σχέσεις πολιτείας, αστυνομίας και εκκλησίας, και το προστατευτικό τείχος γύρω από τις σχέσεις αυτές που μοιάζει ακατάλυτο. Ο ήρωας του βιβλίου είναι ο υπομοίραρχος Μάνος Πετράκης, νέος σχετικά στη χωροφυλακή, ο οποίος από εκεί που ασχολείται μόνο με γραφειοκρατικές εργασίες, βρίσκεται με ένα φόνο προς εξιχνίαση στα χέρια. Νεκρός είναι ο χουντικός πρώην νομάρχης, ενώ στην υπόθεση εμπλέκεται και ο ηγούμενος μιας μονής των Μετεώρων. Εκτός από ένα κύκλωμα παιδεραστίας, τι άλλο μπορεί να κρύβεται πίσω από τον φόνο; Ο υπομοίραρχος, μέσα σ’ ένα ιδιαίτερα εχθρικό κλίμα, θα φτάσει στα ίχνη ενός πολιτικού, ενός εμπόρου, ενός αγρότη κι ενός αστυνομικού που θησαύρισαν επί δικτατορίας και δεν σκοπεύουν να παραδώσουν εύκολα τα προνόμιά τους. Κι άλλωστε, ο ίδιος ο υπομοίραρχος έχει τους δικούς του εφιάλτες να τον καταδιώκουν στη διάρκεια της εξιχνίασης.

Ένα θεσσαλικό αστυνομικό μυθιστόρημα, με ανατριχιαστικό ιστορικό υπόβαθρο και λιτές αλλά όμορφα δουλεμένες περιγραφές της περιοχής, των ντόπιων και των συνηθειών τους τη δεκαετία του ’70. Ξεφεύγοντας από την πεπατημένη των περισσότερων αστυνομικών βιβλίων, χαράζει ένα δικό του δρόμο που αναδύεται πολύ ενδιαφέρων, όπως και ο συγγραφέας του.

Ο Βιγλάτορας και άλλες νουάρ ιστορίες, του Αντώνη Γκόλτσου (Κύφαντα)

«Η ερμηνεία και η διαδρομή της εικόνας ενός εγκλήματος, στη νουβέλα "Ο βιγλάτορας" (ανέκδοτη νουβέλα / Γ’ Βραβείο Νουβέλας, στον Διεθνή Λογοτεχνικό Διαγωνισμό του Ομίλου για την UNESCO Τεχνών, Λόγου & Επιστημών Ελλάδος, 2019). Και ο Αλκιβιάδης Πικρός, στα πρώτα του βήματα με τη Δήμητρα της «Αφιέρωσης» (Μεταίχμιο, 2016). Όπου, ο Πικρός, αυτόκλητος ερευνητής, επιχειρεί να μάθει το μυστικό που στοιχειώνει έναν τόπο, διακοπών για τους πολλούς, κόλασης για άλλους (Μία προσωπική ιστορία, ή Η νύχτα του σαμουράι / ανέκδοτη νουβέλα). Και στο Καφενείον Των φιλάθλων από το «H επιστροφή του Αστυνόμου Μπέκα», συλλογικό τόμο διηγημάτων στο «ύφος Μαρή» (Καστανιώτης, 2012), σε συνεργασία με την Ελληνική Λέσχη Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας (ΕΛΣΑΛ), ο μόλις μεταπολεμικός συνοικιακός μικρόκοσμος κάτω από τον φακό του Αστυνόμου Μπέκα. Ενώ, ο Covid-19 συνωμοτεί στην ακύρωση ενός συμβολαίου θανάτου, στο Έγκλειστα / διήγημα (δημοσιεύτηκε στον «Ελεύθερο Τύπο», 12.08.2020). Και η ιστορία κάποιου αποφασισμένου να συναντήσει τα ίχνη των παιδικών του βημάτων (Ο επισκέπτης / ανέκδοτο διήγημα). Και ο Αντώνης Γκόλτσος σε μία αυτοβιογραφική αποκάλυψη, όπου ο λύκος ντυμένος πρόβατο πείθει ως Ο γλυκός Μανώλης του Βάλτου / ανέκδοτο διήγημα. Αλλά και ένας διεθνούς φήμης συγγραφέας, στην Αίγινα των ’50s, όπου μία ιστορία δεν γεννιέται μόνο στο μυαλό, αλλά και τη βιώνεις (Ο κύριος Ναιαλλαόχι στην Αίγινα / ανέκδοτο διήγημα). Και εάν, εραστής της Αστυνομικής Λογοτεχνίας, αμφιβάλλεις για την ταυτότητα του αγαπημένου σου λογοτεχνικού είδους, είναι πιθανό ένα δοκίμιο –όπως το Λέω, λες, λέει: «Αστυνομική Λογοτεχνία». Εννοούμε το ίδιο; από το «Το τελευταίο ταξίδι», συλλογικό τόμο διηγημάτων (Μεταίχμιο, 2009)– να έλυνε κάποιες απορίες σου».

Σε αυτή τη συλλογή διηγημάτων με μπόνους ένα θεωρητικό κείμενο για τον ορισμό της αστυνομικής λογοτεχνίας, ο Αντώνης Γκόλτσος δείχνει τη συγγραφική του γκάμα: μια ιστορία του είδους που αποκαλούμε procedural, ελλείψει ελληνικού όρου, διαδέχεται ένα prequel, τρόπον τινά, των περιπετειών του Αλκιβιάδη Πικρού, μόνιμου ήρωα του Γκόλτσου, για να ακολουθήσει μια ιστορία στο ύφος του Γιάννη Μαρή. Στον Επισκέπτη, αν δεν κάνω λάθος, διαβάζουμε ένα απόσπασμα από ένα θεατρικό του Πικρού, ενώ ο κύριος Ναιαλλάόχι, ο οποίος επισκέπτεται την Αίγινα για να ολοκληρώσει ένα έργο του, δεν είναι άλλος από τον Ζορζ Σιμενόν. Τον τόμο συμπληρώνει μια σύντομη ιστορία στον καιρό του Covid-19, και μια αναφορά στα παιδικά χρόνια του συγγραφέα – ποιου απ’ όλους; Σχεδόν σε όλες τις ιστορίες, ένας συγγραφέας παρατηρεί, καταγράφει, συλλογίζεται την αλήθεια όσων βλέπει και την αποδομεί για δική του απόλαυση. Ή όχι; Είναι αστυνομικές οι ιστορίες του Γκόλτσου; Αναζητείστε την απάντηση στο μικρό δοκίμιο του τέλους με τίτλο «Λέω, λες, λέει: «Αστυνομική Λογοτεχνία».

ΥΓ. Οι περισσότερες ιστορίες παραπέμπουν σε κάποιο κλασικό αστυνομικό φιλμ ή σε βιβλίο, αστυνομικό και μη. Άλλος ένας λόγος που κάνει την ανάγνωση απολαυστική.

Η σιωπή δεν σε κρατά ζωντανό, του Τάσου Παπαναστασίου (Μεταίχμιο)

«Ο αστυνόμος Απτόσογλου έχει αποσυρθεί στο Καρπενήσι, αφήνοντας για λίγο στην άκρη τα καθήκοντά του. Ο ιδιόρρυθμος αστυνόμος θα αναγκαστεί όμως να επιστρέψει στη δράση για χάρη μιας δεκαεξάχρονης και της γιαγιάς της που ζητούν τη βοήθειά του. Ο φόνος που θα κληθεί να εξιχνιάσει κρύβει ένα καλά θαμμένο μυστικό, και για να το φέρει στο φως ο Απτόσογλου θα πρέπει να ξεμπερδέψει νήματα που μπλέκουν τις οικογενειακές του μνήμες και τον γενέθλιο τόπο του, τη Θεσσαλονίκη, με το Ολοκαύτωμα και τον Εμφύλιο. Η κατοχική Θεσσαλονίκη, το Άουσβιτς ως τόπος μαρτυρίου, ο Γράμμος ως σκηνικό αλληλοσφαγής, το Καρπενήσι της Αντίστασης και του Εμφυλίου, η Ελλάδα του 2018 υφαίνουν τον χάρτη πάνω στον οποίο τα πρόσωπα του μυθιστορήματος αγωνίζονται να επιβιώσουν, να ξεφύγουν από τα φαντάσματα του παρελθόντος. Η Νίνα, που επιβίωσε από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, ο αμφίθυμος Σίμος, ο μελαγχολικός γιος τους Χάρης και η απρόβλεπτη εγγονή τους Σοφία εμπλέκονται με τα αδυσώπητα γεγονότα του πολέμου, του διχασμού, του μίσους και της απαξίωσης της ανθρώπινης ζωής. Ένα αστυνομικό μυστήριο με βασικό πρωταγωνιστή την Ιστορία. Ποιος αντέχει να μη γίνει μέρος του Κακού, αν αυτό θα τον κρατήσει ζωντανό;»

Ο Άγγλος Φίλιπ Κερρ εγκαινίασε ένα είδος ιστορικού αστυνομικού αφηγήματος, όπου το ιστορικό υπόβαθρο της πλοκής εκτυλίσσεται στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και κάποια υπαρκτά πρόσωπα μπαινοβγαίνουν στην υπόθεση και συναντούν τους ήρωές του. Και ίσως όσο ο χρόνος κυλάει, οι επιζήσαντες φεύγουν και η ιστορική μνήμη ξεθωριάζει, να είναι επιβεβλημένη η αγωνία να μην ξεχάσουμε – για να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. Αυτή την πορεία ακολουθεί το βιβλίο του Τάσου Παπαναστασίου, καθώς ο ήρωάς του, ο αστυνόμος Απτόσογλου, παρότι έχει αποσυρθεί προσωρινά στο Καρπενήσι, καλείται να εξιχνιάσει την εξαφάνιση και στη συνέχεια τη δολοφονία ενός φαρμακοποιού. Όσον κι αν όλοι προσπαθούν να συσκοτίσουν την ιστορία, συμπεριλαμβανόμενης της υπερήλικης μητέρας του νεκρού, σταδιακά γίνεται φανερό ότι ο μίτος της υπόθεσης βρίσκεται στην κατοχική Θεσσαλονίκη και στη μεταφορά των εβραίων της πόλης στο Άουσβιτς.

Στο μυθιστόρημα του Παπαναστασίου υπάρχει υλικό για τρία βιβλία: δύο ιστορικά (για το Ολοκαύτωμα και το Δεύτερο Αντάρτικο), κι ένα αστυνομικό. Εν προκειμένω, η αστυνομική πλοκή βρίσκεται εγκιβωτισμένη μέσα στην Ιστορία και περνάει σε δεύτερη μοίρα. Ο αστυνόμος Απτόσογλου είναι μια συμπαθής περίπτωση αστυνομικού, που, όπως τον περιγράφει ο συγγραφέας σε παλιότερη συνέντευξή του στον Γιάννη Ρουσιά: «του αρέσουν το ουίσκι, το κάπνισμα, η μουσική και το διάβασμα, απεχθάνεται τους φασίστες συναδέλφους του και τους γόνους κάθε είδους, του αρέσει η μουσική και η επιλεκτική παρέα με τους φίλους του, αναζητά τον έρωτα και τη θαλπωρή, διαρκώς επιζητά τη λύση σε ό,τι τον απασχολεί και να αναστοχάζεται τα λάθη του και τις επιλογές του… και ξέρει πολύ καλά πως εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία στη ζωή κάθε ανθρώπου είναι το να υπερασπίζεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ελευθερία του».

Ρωξάνη, του Κωνσταντίνου Μοσχάτου (Κλειδάριθμος)

«Τη νύχτα της Μεγάλης Παρασκευής, ένα νεαρό κορίτσι πέφτει από τον βράχο της Μονεμβασιάς. Ο Άρης Βικέλας, ένας συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας που βρίσκεται στην Καστροπολιτεία αναζητώντας έμπνευση, μπλέκεται χωρίς να το καταλάβει στον μυστηριώδη θάνατο της Ρωξάνης Λάσκαρη. Αυτοκτονία ή έγκλημα; Ένα σημείωμα που βρίσκει ο Άρης, σε συνδυασμό με κάποια ανεξήγητα γεγονότα και αντικρουόμενες μαρτυρίες, τον οδηγεί σε έρευνα για να μάθει την αλήθεια. Όταν την ανακαλύψει, όμως, θα καταλάβει πως τα πάντα κρέμονται από ένα σκοινί».

Το κάστρο της Μονεμβασιάς αποτελεί ιδανικό χώρο εξέλιξης μιας αστυνομικής ιστορίας. Ο βράχος που στέκει απομονωμένος μέσα στη θάλασσα, ενώ συνδέεται με μια λωρίδα γης με τη στεριά, προσφέρει το κλειστοφοβικό τοπίο για ένα έγκλημα – ή μήπως αυτοκτονία; Και ποιος συγγραφέας αστυνομικής μυθοπλασίας μπορεί να αντισταθεί στον πειρασμό να εξιχνιάσει ένα αληθινό έγκλημα, αντί να σχεδιάσει ένα φανταστικό, κλεισμένος στο γραφείο του; Με αυτά τα υλικά, ο Κωνσταντίνος Μοσχάτος έστησε μια πρωτότυπη ιστορία όπου ένας συγγραφέας θα υιοθετήσει τον ρόλο του ερευνητή και θα τα βρει μπαστούνια, τρόπος του λέγειν, καθώς θα αναρωτηθεί πολλές φορές αν διαθέτει τη βιαιότητα που απαιτεί η τιμωρία ενός ενόχου. Αρκετοί από τους προσωρινούς ή μόνιμους κατοίκους της Καστροπολιτείας παίζουν ένα μικρό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας, όπως ο φαροφύλακας, ο εργολάβος, ο παππάς, οι μοναχικές γυναίκες. Σκαλίζοντας τις ζωές τους και τη ζωή της νεκρής, ο συγγραφέας Άρης Βικέλας θα οδηγηθεί στην εξαφάνιση μιας άλλης κοπέλας, λίγα χρόνια νωρίτερα, και θα ανακαλύψει πολλά πράγματα για τον ίδιο.

* Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, το αστυνομικό μυθιστόρημα «Ένοχος μέχρι αποδείξεως του εναντίου» (εκδ. Μεταίχμιο).