Του Κ.Β. Κατσουλάρη
Το καλοκαίρι θεωρείται από τους περισσότερους ιδανική εποχή για ανάγνωση τροφαντών κι εύπεμπτων βιβλίων, προεξαρχόντων των αστυνομικών ή των ιστορικών μυθιστορημάτων. Υπάρχουν όμως και οι αναγνώστες που θεωρούν ότι το καλοκαίρι –που δεν το περνάμε δα κι όλοι στην ξαπλώστρα– είναι ευκαιρία για την ανάγνωση βιβλίων που απαιτούν μεγαλύτερη συγκέντρωση και χρόνο, πράγματα δυσεύρετα στην καθημερινότητα. Επιλέξαμε ορισμένα από τα δεκάδες καλά μη μυθοπλαστικά βιβλία που έφτασαν στο γραφείο μας –δοκίμια, μελέτες κ.λπ–, δίνοντας λίγη παραπάνω έμφαση στα βιβλία ιστορίας και πολιτικής ανάλυσης, που έχουν τελευταία την τιμητική τους.
Νόστος και ταξίδι
Ξεκινώντας από ένα βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε, η γαλλίδα φιλόσοφος κι ελληνίστρια Μπαρμπαρά Κασσέν, στο δοκίμιό της Νοσταλγία, πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του; (μτφρ. Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου, εκδ. Μελάνι), επιχειρεί μέσα από τη συγκριτική μελέτη δύο μυθοπλαστικών προσώπων, του Οδυσσέα και του Αινεία, κι ενός πραγματικού, της Χάνα Άρεντ, να σκιαγραφήσει απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα του Νόστου και της Επιστροφής, ανατρέποντας 
βεβαιότητες και παγιωμένες αντιλήψεις. Παρόμοια ερωτήματα, αλλά με εντελώς διαφορετικό τρόπο, θέτει κι ο Φώτης Τερζάκης στον πρώτο τόμο με τα ταξιδιωτικά του κείμενα Αντίδρομα στον ήλιο, ασιατικές ιχνογραφίες (εκδ. Πανοπτικόν), που περιλαμβάνει τέσσερα αφηγήματα και καταγραφές του συγγραφέα από τα ταξίδια του στην Τουρκία, τις Αραβικές Χώρες, το Ιράν και τις Ινδίες, που πραγματοποιήθηκαν από το 1993 έως το 2010. Αν αγνοήσει κανείς ορισμένα σημεία που ο συγγραφέας δεν αποφεύγει τον πολιτικό παροξυσμό –π.χ. φράσεις όπως «Η χούντα είναι η πολιτική ουσία του εθνικού κράτους» μοιάζουν, σε αυτό το πλαίσιο, με εύκολα τσιτάτα–, το βιβλίο βρίθει από θαυμάσιες, ποιητικές εικόνες ενός περιηγητή που δεν έχει ξεχάσει να αναγνωρίζει το θαύμα του κόσμου γύρω του.
Συνομιλίες – καταθέσεις - απόψεις
Ο Γιώργος Σεφέρης αποτελεί τον πλέον σχολιασμένο Έλληνα ποιητή, και όχι δίχως λόγο. Η επανακυκλοφορία του παλιότερου και καταξιωμένου έργου του Γιάννη Κιουρτσάκη Ελληνισμός και Δύση στον στοχασμό του Σεφέρη (εκδ. Κέδρος, πρώτη έκδοση: 1979) 
ξαναζωντανεύει μια παλιά συζήτηση που φωτίζει με ιδιαίτερο τρόπο την σημερινή κοινωνική και ανθρωπολογική κρίση. Αντίθετα, ο Γιώργος Δ. Παναγιώτου συγκεντρώνει στον τόμο Μποτίλια στο πέλαγο κείμενα για την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη (εκδ. Κίχλη) στα οποία δεσπόζει η φιλολογική προσέγγιση και η συγκριτική μελέτη, με κεντρικό άξονα την επισήμανση της βαθιάς και πολύπλευρης επιρροής της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στην ποίηση του Γ. Σεφέρη.
Ο Αλμπέρτο Καέιρο είναι ένα από τα πολλά ετερώνυμα (όπως επικράτησαν να λέγονται τα πολλαπλά λογοτεχνικά προσωπεία του) του σπουδαίου Πορτογάλου λογοτέχνη Φερνάντο Πεσσόα, για πολλούς το πιο σημαντικό, «δημιουργός» του ποιητικού έργου «Ο φύλακας των κοπαδιών». Η δικηγόρος Μαρία Αθανασοπούλου με το Συνομιλώντας με τους Αλπέρτο Καέιρο και Φερνάντο Πεσσόα (εκδ. Γκοβόστη) καταθέτει μια ευσύνοπτη «οικολογική» (κι άρα εξ ορισμού «στενή») 
ανάγνωση του έργου του, που πάντως αποπνέει αγάπη και πάθος για το ιδιαίτερο ποιητικό σύμπαν του Καέιρο. Το πάθος, αλλά και η γνώση, διακρίνει τη βιογραφία Guy Debord, Ποίηση κι επανάσταση (εκδ. Κριτική) που συνέθεσε ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης 
για τον αγαπημένο του Γάλλο διανοούμενο και καλλιτέχνη, που θα ήταν ένας από τους πιο επιδραστικούς της γενιάς του ακόμη κι αν περιοριζόταν στο δοκίμιο-μανιφέστο του «Η κοινωνία του θεάματος». Σε άλλο μήκος κύματος, ίσως και σε ένα παράλληλο σύμπαν, μπορεί κανείς να έρθει ξανά σ' επαφή με ορισμένα από ορισμένα από τα πιο ζουμερά και καλειδοσκοπικά δοκιμιακά κείμενα που γράφτηκαν τον προηγούμενου αιώνα. Ο λόγος για τα Δοκίμια του Χόρχε Λουίς Μπόρχες (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Πατάκης) που για καλή μας τύχη επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα, μαζί με Άπαντα τα πεζά του (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης) και τα Ποιητικά του (μτφρ. Δημήτρης Καλοκύρης), όλα από τις εκδόσεις Πατάκη.
Υπό τον τίτλο Σχηματική σκέψη συγκέντρωσε ο εκδότης Γιώργος Δαρδανός (εκδ. Gutenberg) κείμενα που έχει δημοσιεύσει τα τελευταία χρόνια σχετικά με θέματα που τον απασχόλησαν και συνεχίζουν να τον απασχολούν, όπως είναι η ανάγκη για δημιουργία ενός σημαντικού δικτύου από βιβλιοθήκες στη χώρα μας ή την, εσφαλμένη, κατά τον συγγραφέα, πολιτική του «ενός 
συγγράμματος» στην ελληνική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, από την άλλη, έγραψε ένα ευσύνοπτο δοκίμιο-ύμνο στις διδαχές αλλά και στην συνολική στάση ζωής του Πάπα Φραγκίσκου με τον τίτλο Χριστιανισμός της χαράς, η μαρτυρία του Πάπα Φραγκίσκου (εκδ. Πόλις) στο οποίο εξαίρει το ποιμενικό και αποστολικό έργο του σημερινού Πάπα, του «Πάπα των φτωχών» όπως έχει επικρατήσει να αποκαλείται.
Περί ψυχής και ψυχοφαρμάκων
Την ώρα που πολλοί βιάζονται να αναγγείλουν το «τέλος της ψυχανάλυσης», στη χώρα μας εκδίδονται τα τελευταία χρόνια κατά δεκάδες τα έργα του ιδρυτή της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ. Το πιο γνωστό δοκίμιο του Φρόιντ για τη θρησκεία με τον τίτλο Το μέλλον μιας αυταπάτης κυκλοφορεί σε νέα μετάφραση της Πελαγίας Τσινάρη (επιμ. Δέσποινα Σαραφείδου, εκδ. Ροές), στο γνωστό μικρό σχήμα της σειράς micromega που επιμελείται ο Αλέξανδρος Βέλιος. Διαβάζεται πάντοτε με το ίδιο ενδιαφέρον κι συναποτελεί, μαζί με το Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας, ένα από τα πιο δημοφιλή βιβλία του Φρόιντ. Ο τίτλος αυτός, Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας, αν και ανακριβής, έχει επικρατήσει στη χώρα μας, εξού και οι εκδόσεις Μίνωας τον προτίμησαν και πάλι στη νέα έκδοση του έργου (μτφρ. Γιώργος Σαγκριώτης) σε σχέση με το ακριβέστερο Η δυσφορία μέσα στον πολιτισμό, το οποίο όμως φρόντισαν να βάλουν, έστω και ως υπότιτλο, στο εσωτερικό του βιβλίου. 
Όμορφη έκδοση, με σκληρό εξώφυλλο και καλό χαρτί, περιλαμβάνει σύντομο κατατοπιστικό πρόλογο του ψυχαναλυτή-ψυχιάτρου Ματθαίου Γιωσαφάτ.
Σε άλλο μήκος κύματος, στην καρδιά της ψυχιατρικής και της εμπορευματοποίησης της ψυχικής ασθένειας, βρίσκεται το βιβλίο Η διάσωση του φυσιολογικού, DSM-5: το δριμύ κατηγορώ ενός ψυχιάτρου, του Allen Frances (μτφρ. Νίκος Αποστολόπουλος, εκδ. Τραυλός). Παρά τον κάπως ειδικό χαρακτήρα του, και παρά ορισμένες ελλείψεις του εκθέτονται εναργώς στο εισαγωγικό σημείωμα του κλινικού ψυχολόγου Γιώργου Καπράλου, το βιβλίο του ψυχιάτρου A. Frances είναι χρήσιμο ανάγνωσμα και μπορεί σε αυτό να αναγνωρίσει κανείς τους κινδύνους που απειλούν και τη χώρα μας (ουραγός, ευτυχώς, σε ορισμένα αρνητικά φαινόμενα). Από τα πιο ενδιαφέροντα και επίκαιρα κεφάλαια, αυτό που αναφέρεται στη λεγόμενη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (που πλέον περιγράφονται με το αρκτικόλεξο ΔΕΠ-Υ), που στον αγγλοσαξονικό κόσμο αντιμετωπίζεται με φαρμακευτική αγωγή και τείνει και στη χώρα μας να εξελιχθεί σε «επιδημία», γύρω από την οποία έχει ήδη στηθεί ένα λείαν κερδοφόρο παζάρι.
Πολιτική & οικονομία
Υπό τον τίτλο Η νίκη σαν παρηγοριά (εκδ. Αρμός) ο Στέλιος Ράμφος συγκέντρωσε κείμενα και συνεντεύξεις της τελευταίας τριετίας, μαζί κι έναν πολυπρόσωπο διάλογο που διοργάνωσε ο εκδότης του Γιώργος Χατζηιακώβου και περιλαμβάνεται στο βιβλίο με την επιμέλεια του ίδιου του φιλοσόφου. Σε εντελώς άλλο τόπο και χρόνο, ο Γάλλος ποιητής Paul Valery, «αντιδραστικός» και εστέτ, στο δοκίμιο του Πνεύμα και Πολιτική (μτφρ. Η.Π. Νικολούδης, εκδ. Ροές) ασκούσε δριμεία κριτική σε κόμματα και πολιτικούς για τους μικροκομματικούς χειρισμούς τους και ονειρευόταν μια «πνευματική Ευρώπη», μια «αρισταρχία του πνεύματος».
Εκκινώντας από τη μελέτη του λαϊκισμού, καθ' όλη τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης και μέχρι τις κρίσιμες εκλογές του 2012, ο πολιτικός επιστήμονας Τάκης Σ. Παππάς υπογράφει με το Λαϊκισμός και κρίση στην Ελλάδα (εκδ. Ίκαρος) ένα από τα πιο εμπεριστατωμένα βιβλία για την ελληνική κρίση. Σύμφωνα με τον Παππά, ολόκληρη η Μεταπολίτευση μπορεί να ιδωθεί ως μια αέναη μάχη ανάμεσα στις αξίες του πολιτικού φιλελευθερισμού και του λαϊκισμού, με νικητή τον δεύτερο. Ενάντια σε ένα από τα στερεότυπα του νεοφιλελευθερισμού, την αδυναμία του κράτους να ασκεί «επιχειρηματικότητα», δομείται το βασικό επιχείρημα της εμβληματικής μελέτης Το επιχειρηματικό κράτος, ανατρέποντας μύθους, της Mariana Mazzucato (μτφρ. Πέτρος Παπαζαχαρίου, εκδ. Κριτική). Με συγκεκριμένα παραδείγματα, κυρίως από τις 
Ηνωμένες Πολιτείες, η συγγραφέας καταδεικνύει ότι πίσω από ορισμένες από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της εποχής μας κρύβεται το ίδιο το κράτος, με οργανωμένες ενισχύσεις επιχειρηματικών πρωτοβουλιών, με έξυπνες παρεμβάσεις κ.ά. Ένα ιδιαίτερα χρήσιμο βιβλίο, ειδικά για τη χώρα μας όπου ο ρόλος του κράτους ως παράγοντα επιχειρηματικότητας είτε ασκείται στο πλαίσιο της πελατειακής λειτουργίας είτε συκοφαντείται. Τέλος, μόλις πρόσφατα κυκλοφόρησε και στη χώρα μας ένα από τα σημαντικότερα κοινωνιολογικά βιβλία του 20ου αιώνα, το περίφημο Κοινωνία της διακινδύνευσης, καθ' οδόν προς μια άλλη νεωτερικότητα (μτφρ. Ηρακλής Οικονόμου, εκδ. Πεδίο), του Γερμανού Ulrich Beck (Ούλριχ Μπεκ, 1944-2015). Βιβλίο αναφοράς, τόσο για τους ειδικούς όσο και για το ευρύ κοινό με ενδιαφέρον για την σύγχρονη πολιτική επιστήμη, το βιβλίο του Μπεκ καλύπτει ένα κενό στη σχετική βιβλιογραφία.
Ιστορία και άλλες... ιστορίες
Αν υπάρχει ένα είδος μη μυθοπλαστικών (non-fiction) βιβλίων που γνωρίζουν ιδιαίτερη επιτυχία τα τελευταία χρόνια, ειδικά μεταξύ των αρρένων αναγνωστών, είναι τα βιβλία Ιστορίας. Παράλληλα με αυτά, κι εξίσου ενδιαφέροντα, αφού μας βοηθούν να διαβάσουμε κριτικά τα βιβλία της Ιστορίας, είναι τα βιβλία που μιλούν για την επιστήμη της Ιστορίας. Σε αυτή τη κατηγορία, με απεύθυνση στο πλατύ κοινό, ανήκει το βιβλίο Τι είναι ιστορία; του E.H. Carr (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Πατάκη), με τον εύγλωττο υπότιτλο Σκέψεις για τη θεωρία της ιστορίας και τον ρόλο του ιστορικού. Στην ίδια κατηγορία, αλλά εστιασμένο σε ένα μόνο πρόβλημα, ανήκει το φτενό βιβλιαράκι του Robert Eaglestone Μεταμοντερνισμός και άρνηση του ολοκαυτώματος (μτφρ. Άννυ Σπυράκου, εκδ. Επέκεινα). Όταν η ίδια η ιστορική επιστήμη σχετικοποιείται, φτάνοντας να εξισώνεται με τη μυθοπλασία, τότε ελλοχεύουν κίνδυνοι, όπως ο αναθεωρητισμός και η άρνηση του ολοκαυτώματος.
Κλείνοντας, δυο «καθαρόαιμα» ιστορικά βιβλία: το πρώτο, της συγγραφέως Λένας Διβάνη, που αποτελεί προϊόν της εργασίας της ως πανεπιστημιακού στον τομέα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, έχει τον τίτλο Η «ύπουλος θωπεία», Ελλάδα και ξένοι, 1821-1940 (εκδ. Καστανιώτη) κι αποτελεί μια πρωτότυπη προσπάθεια ανάλυσης των σχέσεων του ελληνικού κράτους με τη διεθνή κοινότητα, ειδικότερα μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου· δεύτερο, και τελευταίο, το έργο Η συνθήκη των Βερσαλλιών, η εύθραυστη ειρήνη που οδήγησε στην άνοδο του Χίτλερ του David A. Andelman (μτφρ. Κωνσταντίνος Κρίτσης, εκδ. Γκοβόστη), που αποτελεί μια «εκλαϊκευτική» μα καλά ντοκουμενταρισμένη έρευνα για τις πολλαπλές επιπτώσεις μιας διεθνούς συνθήκης που, καθώς λέγεται, σφράγισε έναν παγκόσμιο πόλεμο την ίδια στιγμή που δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για τον επόμενο.
