kavafis theofilos

Έζησαν την ίδια χρονική περίοδο. Οι ζωές τους σχεδόν συμπίπτουν πάνω στη γραμμή της ιστορίας. Η τέχνη τους δεν διαχωρίστηκε ποτέ από τον καθημερινό βίο τους. Ο ένας ένιωθε τιμή που προέρχεται από την ονομαστή οικογένεια των Καβάφηδων. Ο άλλος ένιωθε τιμή που όταν ήταν νέος υπήρξε για ένα διάστημα καβάσης του ελληνικού προξενείου της Σμύρνης, δηλαδή φύλακας-θυρωρός σε αυτό. 

Του Διονύση Στεργιούλα

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ είχε καταγωγή λαϊκή από τη Βαρειά της Λέσβου. Με πατέρα τσαγκάρη και παππού, από την πλευρά της μητέρας του, αγιογράφο. Ήταν το πρώτο από τα οκτώ παιδιά της οικογένειάς του. Τα έργα του τα υπέγραφε με το επώνυμο Χατζημιχαήλ του αγιογράφου παππού του και όχι με το πατρικό επώνυμο Κεφαλάς. Ο Καβάφης, γιος ενός μεγαλεμπόρου της Αλεξάνδρειας, με παππού, από την πλευρά της μητέρας του, έναν Κωνσταντινουπολίτη έμπορο πολύτιμων λίθων, χρησιμοποίησε και αυτός για ένα διάστημα το επώνυμο του παππού του ως μέρος της υπογραφής του: «Κ.Φ. Καβάφης» (Κωνσταντίνος Φωτιάδης Καβάφης). Ήταν το ένατο παιδί της οικογένειάς του. 

Ο ένας ένιωθε τιμή που προέρχεται από την ονομαστή οικογένεια των Καβάφηδων. Ο άλλος ένιωθε τιμή που όταν ήταν νέος υπήρξε για ένα διάστημα καβάσης του ελληνικού προξενείου. 

Για τη ζωή του Καβάφη φίλοι του και μελετητές του έργου του δημοσίευσαν πλήθος πληροφοριών. Είναι τόσο σπουδαίο το έργο του, που καθιστά σημαντική την κάθε πληροφορία που αφορά τον δημιουργό. Έχουν ακόμη σωθεί βιβλία της βιβλιοθήκης του, χειρόγραφα του αρχείου του και προσωπικά του αντικείμενα. Γνωρίζουμε πολλά και από τα κείμενα εχθρών του, που σήμερα τους θυμόμαστε μόνο επειδή κάποτε του επιτέθηκαν. Ο ίδιος αρνήθηκε επιδεικτικά να ασχοληθεί μαζί τους.

Για τον Θεόφιλο έχουμε επίσης αρκετά στοιχεία, που όμως καταγράφηκαν μετά τον θάνατό του και δεν είναι πάντα έγκυρα. Ευτυχώς ασχολήθηκαν από πολύ νωρίς με τη ζωή και το έργο του ο λαογράφος Κίτσος Μακρής και ο Οδυσσέας Ελύτης, ένας ποιητής που γνώριζε πολλά για τη ζωγραφική, έχοντας σχετιστεί με κορυφαίους έλληνες ζωγράφους αλλά και με τον Πικάσο και έχοντας δημιουργήσει σημαντικό εικαστικό έργο.

altΓνώρισαν όχι μόνο την αγάπη του περιβάλλοντός τους μα και τη ζήλια, που κάποιες φορές γινόταν μίσος. Μία ζήλια ακατανόητη, αφού η ζωή τους χαρακτηριζόταν από την ανάγκη για δημιουργία και προσφορά. «Του Καβάφη τού είχαν αλλάξει τα φώτα οι βλάκες», έγραψε ο ζωγράφος και ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος («Καβάφης, ο τέλειος»). Γράφοντας για τον Καβάφη ο Εγγονόπουλος πιθανώς υπονοούσε ότι και στη δική του ζωή είχαν δημιουργήσει προβλήματα άνθρωποι με αυτόν τον τρόπο σκέψης. Ο ίδιος, στην ποιητική συλλογή Η κοιλάδα με τους ροδώνες, δημοσίευσε ένα ποίημα για τον Θεόφιλο («Μπαλάντα της Ψηλής Σκάλας»), όπου δείχνει ότι συμπάσχει, μισό αιώνα μετά, με τον ομότεχνό του.

Τους ενδιέφερε το παρελθόν όσο και το παρόν. Ο ένας ντυνόταν Μέγας Αλέξανδρος και φωτογραφιζόταν με αυτήν την περιβολή. Ο άλλος προσπάθησε να κατανοήσει καλύτερα το παρόν, ανασύροντας στιγμές και επεισόδια των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων. Μέσα στην Ιστορία και πίσω από τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών της αναζήτησαν το ανθρώπινο πρόσωπο και το «ανθρώπινο μέτρο».

Ο επισκέπτης της Ανακασιάς που θα ανεβεί στον πάνω όροφο του αρχοντικού Κοντού θα νιώσει ότι ζει εκεί η ψυχή του Θεόφιλου. Η μεγάλη ζωγραφική επιφάνεια θυμίζει το εσωτερικό χριστιανικού ναού της τουρκοκρατίας. Μόνο που ο ζωγράφος αντί για αγίους ιστόρησε ήρωες της επανάστασης του 1821, μυθολογικά θέματα, ένα πανόραμα της Μακρινίτσας και το πορτρέτο του ευεργέτη του. Όσοι βλέπουν τις τοιχογραφίες έχουν την ευκαιρία να διαπιστώσουν ότι στο έργο του Θεόφιλου η σημασία δεν βρίσκεται τόσο στη σύνθεση, στο σχέδιο και στις μορφές (εξάλλου συχνότατα χρησιμοποιεί ως πρότυπα εικόνες από βιβλία) όσο στο πάθος για τη ζωγραφική και στο χρώμα. Τα χρώματά του μοιάζουν με φάρμακα θεραπείας του πολυάσχολου νου, που έρχονται από το μέλλον.

Του Καβάφη η ψυχή βρίσκεται στις λέξεις του. Οι σκέψεις και οι ιδέες του θα φυλάσσονται για πάντα στην κιβωτό του ποιητικού του έργου. Στο έργο του έχει προσεκτικά τοποθετήσει στοιχεία της προσωπικής του ζωής, αλλά και στοιχεία που δείχνουν τον πόνο του για το διαρκές δράμα του ελληνισμού. Ίσως έβλεπε ότι αυτό δεν οφείλεται τόσο (ή μόνο) στα αντίπαλα έθνη όσο στη διαχρονική στον ελλαδικό χώρο κατάρα του διχασμού. Στην εποχή του λίγοι ένιωσαν τις διαφορετικές διαστάσεις και αναγνώσεις του έργου του, ενώ πάρα πολλοί τον θεώρησαν «ομφαλοσκόπο» και τυπικό παρατηρητή της Ιστορίας.

altΊσως δεν μπορούμε να διανοηθούμε τον βαθμό της εσωτερικής ικανοποίησης που καταλάμβανε και τους δύο όταν έβλεπαν το έργο τους να παίρνει τη θέση του στον πραγματικό κόσμο με χρώματα και με λέξεις. Ούτε μπορούμε σήμερα να γνωρίζουμε αν ο ένας είχε ακούσει το όνομα του άλλου. Εάν αυτό συνέβη, είναι πιο πιθανό ο Καβάφης να γνώριζε την ύπαρξη του ζωγράφου, είτε από τον Αλέκο Σεγκόπουλο είτε από άλλον Πηλιορείτη από τους πολλούς που κατοικούσαν τότε στην Αίγυπτο. Μπορούμε όμως να εικάσουμε ότι θα έδειχνε ενδιαφέρον εάν άκουγε τυχαία για έναν λαϊκό ζωγράφο που κυκλοφορούσε στην πόλη του Βόλου έχοντας πάντα μαζί του χρώματα και πινέλα, έτοιμος να καλύψει τοίχους αρχοντόσπιτων, καφενείων και φτωχικών κατοικιών με πρόσωπα της αρχαίας μυθολογίας και της νεότερης ιστορίας. Για έναν ταλαντούχο ζωγράφο που για να επιβιώσει έκοβε ξύλα και μετέφερε βαριά αντικείμενα.

Η ενδυμασία του ενός ήταν μία φουστανέλα, που θύμιζε τους κλέφτες και τους αρματολούς. Η ενδυμασία του άλλου ήταν μία «εξαίρετη πανοπλία», φτιαγμένη «με λόγια, με φυσιογνωμία και με τρόπους».

Η ενδυμασία του ενός ήταν μία φουστανέλα, που θύμιζε τους κλέφτες και τους αρματολούς. Η ενδυμασία του άλλου ήταν μία «εξαίρετη πανοπλία», φτιαγμένη «με λόγια, με φυσιογνωμία και με τρόπους». Δεν έβλαψαν ποτέ κανέναν. Αντιθέτως, αν και ωφέλησαν πολλούς, τράβηξαν πάνω τους όσο ζούσαν τα αιχμηρά βέλη του φθόνου και της κακίας όσων δεν κατανόησαν τη σημασία του έργου τους.

Κλείνοντας να επισημάνουμε μια ενδιαφέρουσα και ευφυή προσέγγιση στο έργο του Θεόφιλου, του Καβάφη και του Μακρυγιάννη όχι ωστόσο σχετική με το παρόν κείμενο που επιχειρεί ο Τάσος Πολυμέρης στο βιβλίο: Μύθος ομόρριζος  Καβάφης - Θεόφιλος - Μακρυγιάννης, (Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2017). Ο συγγραφέας ασχολήθηκε με το θέμα με αφορμή την παρατήρησή του ότι κάποιοι σχοινοτενείς τίτλοι έργων του Θεόφιλου παρουσιάζουν ομοιότητα με στίχους και ποιήματα του Καβάφη.

 

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΑΣ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Καθόλου ποιήματα» (εκδ. Νησίδες).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οδοιπορικό στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με αφορμή την Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα

Οδοιπορικό στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με αφορμή την Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα

Η πόλη, οι άνθρωποι, οι συνήθειες, αλλά και το έντονο αναγνωστικό ενδιαφέρον στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Όλα όσα κατέγραψε ο ποιητής και εκδότης Γιώργος Αλισάνογλου κατά την επίσκεψή του στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα.

Γράφει ο Γιώργος Αλισάνογλου

...
Για τον διάλογο στη λογοτεχνία: Σκέψεις, παραδείγματα, αντικρούσεις

Για τον διάλογο στη λογοτεχνία: Σκέψεις, παραδείγματα, αντικρούσεις

Είναι τόσο χρήσιμοι οι διάλογοι στη λογοτεχνία; Μήπως η πραγματική «δύναμη» ενός κειμένου βρίσκεται στην περιγραφή και την αφήγηση και λιγότερο στα διαλογικά μέρη, ειδικά αν αυτά είναι ανέμπνευστα; Κεντρική εικόνα: ο Τσαρλς Ντίκενς. 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
Ποιος είναι ο Γιον Φόσε, ο Νορβηγός συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023

Ποιος είναι ο Γιον Φόσε, ο Νορβηγός συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023

Τα έργα του Γιον Φόσε (θεατρικά, πεζογραφικά και ποίηση) είναι ποτισμένα από το σκοτεινό τοπίο της πατρίδας του, αλλά με μια διάθεση ελπίδας απέναντι στη φθορά και τον θάνατο. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Αν κάποιος δει εντατικά του μαύρους πίνακες ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τάκης Καμπύλης: «Κυριαρχεί η δημοσιογραφία της ντουντούκας, που δεν ασκεί έλεγχο αλλά ασκεί/υπηρετεί εξουσία»

Τάκης Καμπύλης: «Κυριαρχεί η δημοσιογραφία της ντουντούκας, που δεν ασκεί έλεγχο αλλά ασκεί/υπηρετεί εξουσία»

Συνέντευξη με τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Τάκη Καμπύλη με αφορμή το νέο του μυθιστόρημα «Το κόμμα του καλού θεού» (εκδ. Καστανιώτη). 

Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο 

Η τέχνη μιμείται τη ζωή; Κι όμως, κάποιες φο...

Παρουσίαση του «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ» και βράβευση του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή από τη γαλλική κυβέρνηση

Παρουσίαση του «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ» και βράβευση του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή από τη γαλλική κυβέρνηση

Εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου του Φρανσουά Ραμπελαί [François Rabelais] «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ – Πανταγκρυελίνειον Προγνωσιάριον» (μτφρ. Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) την Τρίτη 5 Δεκεμβρίου στο βιβλιοπωλείο «Επί λέξει». 

Επιμέλεια: Book ...

Τιμώντας την Βισουάβα Σιμπόρσκα με ένα αφιέρωμα και μια έκθεση

Τιμώντας την Βισουάβα Σιμπόρσκα με ένα αφιέρωμα και μια έκθεση

Με αφορμή την 100η επέτειο από τη γέννηση της βραβευμένης με Νόμπελ Λογοτεχνίας Πολωνής ποιήτριας Βισουάβα Σιμπόρσκα [Wislawa Szymborska 1923-2012], η Πρεσβεία της Πολωνίας σε συνεργασία με την Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ διοργανώνουν στις 7 Δεκεμβρίου αφιέρωμα στη ζωή και σ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ