diktatoria

Η δικτατορία του ΄67: η ξοδεμένη κι η αξόδευτη κληρονομιά της.

Του Αλέξη Ζήρα

Άλλο θέμα είχα στο νου μου, ξεκινώντας αυτή τη σειρά των σχολίων, και σε άλλο θέμα έφτασα, παρασυρμένος κι εγώ (όπως πολλοί άλλοι) από τον θόρυβο και τις σαρωτικές, για να μην πω ψυχωσικές αντιδράσεις που προκλήθηκαν από τη δημοσίευση του άρθρου του Στ. Καλύβα «Μια παράδοξη κληρονομιά» (Η Καθημερινή, 18.6.17). Ο λόγος: τι μας άφησε η εφτάχρονη χούντα ως παρακαταθήκη, πενήντα και πλέον χρόνια μετά τον Απρίλιο του ΄67, και εκ προοιμίου συμφωνώ ότι (δεν μπορεί) όλο και κάτι θα μας άφησε, παρά τις περί του αντιθέτου πρόχειρες αποφάνσεις του συντάκτη του άρθρου, ότι δηλαδή «ξεπεράστηκε εύκολα», ότι ήταν ένα «μικρό διάλειμμα δίχως μεγάλη σημασία» ή ότι η κυπριακή τραγωδία ήταν ένα περίπου αναγκαίο κακό! Δεν ξέρω αν εξακολουθεί να απασχολεί κανένα η όλη αντιδικία, γιατί είναι πια θλιβερή η διαπίστωση ότι κάθε υποψία γόνιμης συζήτησης αντικαθίσταται στα καθ΄ημάς με τακτικές πειρατικού ρεσάλτου: ν’ αρπάξουμε τις πρώτες εντυπώσεις και να φύγουμε. 

Η παθητικότητα και η υποταγή των ακαδημαϊκών δασκάλων στους κρατούντες δεν είναι φαινόμενο που εμφανίστηκε μετά το ΄67.

Γράφτηκαν πέντε-έξι πιο σοβαρά κείμενα, τα περισσότερα καταγγελτικά, τα λιγότερα υπερασπιστικά, το πιο ψύχραιμο ίσως ήταν αυτό του Γ.Θ. Μαυρογορδάτου (Τα Νέα, 24.6), όπου πέραν των ανακριβειών του Στ. Καλύβα, έθιγε ένα τεράστιο θεσμικό ζήτημα: αυτό της παιδείας, τον ευτελισμό των ακαδημαϊκών και των πανεπιστημιακών δασκάλων, τη δημοσιοϋπαλληλική τους άκρα παθητικότητα και φοβική συμπεριφορά απέναντι στην ενδεχόμενη βία. Παθητικότητα που είχε τη συνέχειά της μετά το ΄74, όταν από λόγους ιδιοτελείς άφησαν ελεύθερες τις φοιτητικές παρατάξεις να γίνουν «κράτος εν κράτει», ασκώντας έως σήμερα (όσοι πέρασαν από τα πανεπιστήμια το γνωρίζουν) ροβεσπιερική τρομοκρατία. Παρ΄ ότι δεν νομίζω ότι η παθητικότητα και η υποταγή των ακαδημαϊκών δασκάλων στους εκάστοτε κρατούντες είναι φαινόμενο που εμφανίστηκε μετά το ΄67, συμφωνώ ότι ο εκτραχηλισμός του επιδεινώθηκε στην περίοδο της δικτατορίας, ενώ μεταχουντικά η τρομοκρατία απλώς άλλαξε στρατόπεδο, έβαλε τον φρυγικό κόκκινο (είτε, αναλόγως, πράσινο ή γαλάζιο) σκούφο και βολεύτηκε μια χαρά...

Giorgos Seferis BBCΣτη συντριπτική πλειονότητα των απευθείας απαντήσεων στην ηλεκτρονική σελίδα της Καθημερινής για τον Στ. Καλύβα θα ήμουν τυφλός να μη διακρίνω ένα νέο πέρασμα αυτής της ένθεν-κακείθεν ιδεολογικής τρομοκρατίας, η οποία άλλωστε είναι πολύ παλιά: αναγεννημένη συνεχώς, με νέες μάσκες, βρίσκεται ήδη στη διένεξη λαϊκών-βενιζελικών, στα Δεκεμβριανά, στα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά κ.ά. Δεν είναι εξάλλου πολύ συνηθισμένο να συζητούμε σήμερα στη χώρα μας, έχοντας όλοι στο νου μας το παρελθόν και μόνο; Θα έλεγε κανείς λοιπόν ότι το πνεύμα αρκετών από τις συγκεκριμένες απαντήσεις, μέσα στο βρασμό της οξυθυμίας τους, ήταν απελπιστικά βυθισμένο στην τυφλή λογική των προ διετίας «αγανακτισμένων». Δηλαδή στη «λογική» του ελεύθερου, δήθεν αμεσοδημοκρατικού σκοπευτή («χτυπάμε κι όπου πάει»), που κρύβεται πίσω από την ανωνυμία λέγοντας ό,τι του κατεβεί, και τούτο με αφορμή μόνο και όχι εξ αιτίας ενός άρθρου γραμμένου κυριολεκτικά στο πόδι, με λάθη πραγματολογικά και χωρίς καμμία φροντίδα για την τεκμηρίωση των θέσεών του. Το αστείο μάλιστα εδώ είναι ότι όλοι όσοι εσπευσαν να κατατροπώσουν τον Καλύβα (τι το ευκολότερο;) ανέπτυσσαν επιχειρήματα πάνω σ’ ένα κείμενο που δεν είχε γραφεί, ένα κείμενο ανύπαρκτο! Είναι κι αυτή μια μορφή του ελέγχου που προτιμούμε: να γράφουμε όχι για ν΄αντικρούσουμε κάποια επιχειρήματα, αλλά για να δούμε δημοσιευμένα αυτά που συνειρμικώς μας έρχονται, είτε είναι σχετικά είτε άσχετα!

Το ερώτημα παραμένει: άνθισαν πράγματι οι τέχνες στην περίοδο της δικτατορίας ή μπήκαν στην κατάψυξη και κλειδώθηκαν, όπως ασφαλώς θεωρούν οι περισσότεροι μυθοτραφείς; 

Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά μεταξύ όλων όσων βγήκαν παγανιά, κραδαίνοντας το σπαθί τους, δεν είδα κάποιον που προέρχεται από το λογοτεχνικό σινάφι. Αυτό είναι καλό και κακό. Καλό, διότι οι συγγραφείς εμφανίζονται πιο συγκρατημένοι, σε σχέση με τους ανά την επικράτεια ιστορικούς επαΐοντες και τους με υψωμένο το δείχτη κομματικούς τορκουεμάδες. Κακό, από την άλλη, διότι έμειναν ασχολίαστες τόσο οι εν παρόδω γενικόλογες αναφορές του ίδιου του Καλύβα, ότι κατά τη χούντα «πολλές τέχνες άνθισαν και η νεολαία προσέγγισε μαζικά τα δυτικά πρότυπα διασκέδασης, κατανάλωσης και ζωής», όσο και οι ευθείες αναφορές άλλων σοφολογιότατων, όπως αυτή του ψευδώνυμου «alex» στην Καθημερινή, την επόμενη ημέρα, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ έλεγε σε τόνο εισαγγελικό ότι «οι διατυπώσεις αυτές (του Καλύβα, εννοείται) δεν ανήκουν σε έναν επιστημονικό, αλλά μάλλον σε έναν δικανικό τύπο λόγου. Για να μην πω ότι ανήκουν στο λογοτεχνικό είδος της προπαγάνδας –[η πλαγιογράμμιση δική μου]– ή της διαφήμισης»! Για να σοβαρευτούμε, όμως, το ερώτημα παραμένει: άνθισαν πράγματι οι τέχνες στην περίοδο της δικτατορίας ή μπήκαν στην κατάψυξη και κλειδώθηκαν, όπως ασφαλώς θεωρούν οι περισσότεροι μυθοτραφείς; Αν κρίνω και συγκρίνω με την περίοδο της Κατοχής, για την οποία υπάρχουν πολλές μαρτυρίες συγγραφέων ότι ήταν δημιουργικό εφαλτήριο για πλείονες ποιητές και πεζογράφους, προπάντων όσους εμφανίστηκαν στα αμέσως μεταπολεμικά χρόνια, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί στο νου ορισμένων η χούντα του ΄67 ως προς τις τέχνες είναι ταυτισμένη μ’ ένα φανταστικό, γενικό πένθος;

DiktaroriaΗ κίνηση των ιδεών και των γραμμάτων τότε δεν έπαψε να είναι έντονη, και όσο περνούσε ο καιρός γινόταν εντονότερη. Και αν δεν υπήρχε η απολύτως άστοχη και σαθρά δικαιολογημένη για μένα στάση σιωπής που εκπορεύτηκε από έναν πυρήνα λογοτεχνών (των κατοπινών Δεκαοχτώ Κειμένων) αλλά διερμηνεύτηκε σ’ όλο το πανελλήνιο ως υποκινούμενη από τον Γιώργο Σεφέρη, η κίνηση θα ήταν απείρως πιο γόνιμη. Και τούτο πέρα από τις όποιες επιλογές του στρατιωτικού καθεστώτος, κατασταλτικές, καταδιωκτικές ή φαινομενικά ανεκτικές. Να θυμήσω επ’ αυτού τι είπε ο Κάρολος Κουν σε μια σχετική αναφορά του (Καλλιτεχνική Επιθεώρηση, τχ. 2, 1979), προσδιορίζοντας έτσι την πολιτική του Θεάτρου Τέχνης σ΄αυτά τα χρόνια; «Ο δημοκρατικός πνευματικός κόσμος άρχισε από την πρώτη στιγμή την ποικιλότροπη αντίσταση στο νέο καθεστώς. Μερικοί πίστεψαν ότι πρέπει να κηρυχτεί μια πνευματική απεργία διαρκείας με την αποχή των πνευματικών εργατών από τη δουλειά τους. Το Θέατρο Τέχνης δεν κράτησε μια τέτοια στάση, γιατί πίστευε πως δεν έπρεπε να νεκρωθεί η πνευματική ζωή του τόπου, θέση που ωστόσο αμφισβητήθηκε από ορισμένους. [...] Πάντως νομίζω ότι πολιτικά αυτή ήταν και η πιο σωστή απόφαση. Κι αυτό γιατί η πνευματική απεργία μόνο σε βάρος των πνευματικών ανθρώπων και της δημοκρατικής σκέψης είναι».

* O ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ είναι κριτικός λογοτεχνίας.

politeia link more 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ