ho_metaxas3

Της Εύας Στάμου

«Αν θέλετε να γράψετε έργα βιώσιμα, πηγαίνετε κατ’ ευθείαν ν’ αντλήσετε τις εμπνεύσεις σας από την μεγάλη την αστείρευτη πηγή που λέγεται λαϊκή ψυχή. Τα πρότυπά σας δεν πρέπει να είναι τύποι ξενίζοντες, που δεν έχουν αυθύπαρκτον ζωή και η ζωή τους είναι μίμησις, αλλά πρέπει να είναι τύποι και μορφές γνησίως ελληνικές.» 

Η προτροπή αυτή υπέρ της ελληνικότητας δεν προέρχεται από τον πρόσφατο λόγο του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη ΔΕΘ, αλλά από την ομιλία του Ιωάννη Μεταξά κατά την απονομή των λογοτεχνικών βραβείων του 1940. Αν και το ακροατήριο του δικτάτορα σε κείνη την περίσταση αποτελείτο κυρίως από πνευματικούς άνδρες κι όχι από δημοσιογράφους, τραπεζίτες, κι εκπροσώπους των παραγωγικών φορέων, το μήνυμά του εκκινά από τον ίδιο ρητορικό τόπο με τον λόγο του Αντώνη Σαμαρά: την επίκληση της “ελληνικότητας”.

Η «ελληνικότητα» αποτελεί έναν από τους πιο δυσερμήνευτους όρους για τον λόγο ότι διαφορετικοί άνθρωποι, ξεκινώντας από πολύ διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες, του προσδίδουν διαφορετικές σημασίες. Αποτέλεσμα αυτής της πολυσημίας είναι ότι το καίρια ζητήματα της ιστορίας, της φιλοσοφίας, των τεχνών, ή της λογοτεχνίας προβάλλονται κάποιες φορές με τρόπο υπεραπλουστευτικό, ωθώντας στην άκριτη αποδοχή ή αντίθετα στην ισοπεδωτική απόρριψη οποιασδήποτε αναφοράς σε ζητήματα ελληνικότητας. Μια ιδιαίτερα περίπλοκη και σημαντική συζήτηση που συστηματοποιήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, κορυφώθηκε με την λεγόμενη γενιά του ’30, και συνεχίζεται υπό διαφορετικές μορφές ως τις μέρες μας, συχνά αγνοείται για χάρη μιας διανοητικά ρηχής αλλά εύκολα εξαργυρώσιμης -με ποικίλα “συντηρητικά” ή “μετανεωτερικά” ιδεολογικά πρόσημα- ρητορική της “ελληνικότητας”.

Ίσως ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσει κανείς τον επίμαχο όρο «ελληνικότητα», είναι να προσέξει πώς ακριβώς λειτουργεί σε συγκεκριμένα πολιτισμικά, κοινωνικά, πολιτικά πλαίσια. Αντί ν’ αναζητούμε δηλαδή, την άυλη ουσία του, μάλλον είναι γονιμότερο να δούμε πώς, πότε κι από ποιους χρησιμοποιείται, και για να καλύψει ποιες επικοινωνιακές ανάγκες. Η πλήρης ανάλυση όλων αυτών των παραμέτρων είναι έργο τεράστιο, αφού εμπλέκει όλες σχεδόν τις ανθρωπιστικές επιστήμες - από την γλωσσολογία και τις πολιτισμικές σπουδές, ως την ιστορία της λογοτεχνίας και την κριτική της ιδεολογίας. Εδώ θα περιοριστώ σε λίγες μόνο παρατηρήσεις.

Ο Αντώνης Σαμαράς μίλησε περί ελληνικότητας σαν να πρόκειται για μία εσκεμμένα παραγκωνισμένη ποιότητα, της οποίας η επαναφορά στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής θα λύσει από μόνη της τα τεράστια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που ταλανίζουν τη χώρα. Για να λειτουργήσει αυτή η υπόθεση χρειάζεται να ισχύουν τουλάχιστον δύο πράγματα: πρώτον, ότι η ελληνικότητα δεν είναι απλό χαρακτηριστικό, αλλά μια ποιότητα, κάτι δηλαδή με εγγενή αξία. Δεύτερον, πως ό,τι προκάλεσε τα προβλήματα δεν έχει σχέση με την ποιότητα της “ελληνικότητας”. Ισχύει όμως κάτι από αυτά τα δύο;

metaxasΌσον αφορά το πρώτο “δεδομένο” οι πολιτικοί συνήθως ακολουθούν μία από τις παρακάτω συνταγές: η πρώτη είναι να αφήνουν τον όρο ανεξήγητο ώστε το κάθε μέλος του ακροατηρίου να προβάλει σε αυτόν ό,τι επιθυμεί: με τον τρόπο αυτό ο ομιλητής κερδίζει την ευρύτερη δυνατή αποδοχή για κάτι που δεν έχει πραγματική αξία, εφόσον στερείται περιεχομένου. Η δεύτερη είναι να παρουσιάζει την ελληνικότητα με βάση όχι το τι σημαίνει, αλλά με βάση το τι δεν είναι: το ξένο, το αλλότριο, το διαφορετικό, κ.ο.κ. Η τακτική αυτή πετυχαίνει στο μέτρο που το ακροατήριο είναι ήδη πεπεισμένο πως οτιδήποτε ξένο ισοδυναμεί με το κακό, και πως καθετί ελληνικό είναι οπωσδήποτε καλό. Η τρίτη συνταγή είναι να ταυτίζουν την ελληνικότητα με την αρετή (εντιμότητα, καλοσύνη, αξιοπρέπεια, εργατικότητα, αυτοθυσία, γενναιότητα) με τρόπο που να υπονοεί ότι αν κάποιος δεν διαθέτει ελληνικότητα δεν μπορεί να διαθέτει τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Ένα παρεπόμενο αυτού του συλλογισμού είναι ότι οποιαδήποτε άλλη κοινωνία, λαός ή οργανισμός που συναλλάσσεται με τη χώρα μας δεν μπορεί να κινείται από αγαθές προθέσεις εφόσον δεν διαθέτει αυτές τις αρετές όπως οι γνήσιοι Έλληνες. Εννοείται ότι την ίδια ρητορική περί “Ιταλικότητας” ακολουθούν οι Ιταλοί από τον καιρό του Μουσολίνι έως τον Μπερλουσκόνι, οι Βρετανοί όταν μιλούν για “Βρετανικότητα” από τον Λόυντ-Τζορτζ ως τον Ντέιβιντ Κάμερον, κ.ο.κ.

Κυριολεκτικά μιλώντας, το δεύτερο “δεδομένο” της ρητορικής της ελληνικότητας συνεπάγεται πως αν κάτι είναι ελληνικό τότε δεν παράγει προβλήματα αλλά τα λύνει - αφού με τόσες αρετές οι κάτοχοι της ελληνικότητας δεν θα μπορούσαν να ευθύνονται για τα δεινά τους. Προφανώς, κάθε καταπατητής δασικών εκτάσεων, κάθε φοροφυγάς με καταθέσεις στο εξωτερικό, κάθε αθλητικός παράγοντας που στήνει αγώνες, και κάθε μιζαδόρος δημοσίων έργων, εφόσον έχει το ίδιον της ελληνικότητας, δεν φέρει ευθύνες για όλα αυτά που αντιμετωπίζουμε - αντιθέτως, προβλήματα δημιουργούν μόνο οι αρνητές της ελληνικότητας.

Είναι πιθανώς καθησυχαστικό για ένα εθνικό ακροατήριο να ακούει πως για ό,τι πήγε στραβά φταίνε βασικά “οι άλλοι”. Αλλά είναι εξίσου βέβαιο ότι αυτού του είδους η ρητορική δεν μπορεί να αποτελεί τη βάση μιας ρεαλιστικής πρότασης ούτε σε επίπεδο έλλογης πολιτικής, ούτε σε επίπεδο πολιτισμού.

http://evastamou.blogspot.com/

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τέλεια Ομορφιά

Τέλεια Ομορφιά

Της Εύας Στάμου

Η Τέλεια Ομορφιά είναι η πρόσφατη ταινία του Πάολο Σορεντίνο που εντυπωσίασε στο Φεστιβάλ των Καννών και έκανε εισπρακτικά ρεκόρ στη Γερμανία...

Η Αφροδίτη με τη γούνα

Η Αφροδίτη με τη γούνα

Της Εύας Στάμου

Η πρόσφατη ταινία του Ρομάν Πολάνσκι, La Vénus à la Fourrure, που έκανε πρεμιέρα τον Μάιο στο Φεστιβάλ των Καννών, είναι βασισμένη στη μεγάλη θεατρική επιτυχία του Αμερικανού συγγραφέα Ντέιβιν...

Η ζωή της Αντέλ

Η ζωή της Αντέλ

Της Εύας Στάμου

Η σεξουαλικότητα αποτελεί αναπόσπαστο και καθοριστικό τμήμα της προσωπικής μας ταυτότητας. Οι περισσότεροι αρχίζουμε να διερευνούμε τις ερωτικές προτιμήσεις και φαντασιώσεις μας κατά τη διάρκεια της εφηβείας, κ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κ.Π. Καβάφης: 162 χρόνια από τη γέννησή του – 7 ταινίες και ένα ντοκιμαντέρ από το Ίδρυμα Ωνάση

Κ.Π. Καβάφης: 162 χρόνια από τη γέννησή του – 7 ταινίες και ένα ντοκιμαντέρ από το Ίδρυμα Ωνάση

Με αφορμή την επέτειο γέννησης και θανάτου του Κ.Π. Καβάφη, επτά ταινίες μικρού μήκους και ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του κάνουν πρεμιέρα στο Onassis Channel στο YouTube και στο onassis.org. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία της Εύης Καλογηροπούλου, «Αλεξάνδρεια».  ...

«Η επιρροή της Κίνας σε Αφρική και Ασία είναι ήδη μεγάλη και δεν μπορεί να ανασχεθεί»

«Η επιρροή της Κίνας σε Αφρική και Ασία είναι ήδη μεγάλη και δεν μπορεί να ανασχεθεί»

Συνέντευξη της Ελένης Σαββάκη με αφορμή την κυκλοφορία του δοκιμίου της «Η δύση της Δύσης και η ανατολή της Ανατολής» (εκδ. Παπαζήση). 

Στον Κ.Β. Κατσουλάρη 

Στο βιβλίο φαίνεται να θεωρείτε πως η Ρωσία δικ...

«Τροχιές» της Σαμάνθα Χάρβεϊ (κριτική) – Η Γη μας μέσα από «το μάτι του θεού»

«Τροχιές» της Σαμάνθα Χάρβεϊ (κριτική) – Η Γη μας μέσα από «το μάτι του θεού»

Για το μυθιστόρημα της Σαμάνθα Χάρβεϊ (Samantha Harvey) «Τροχιές», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Γιώργου Κυριαζή. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Gravity» (2013) του σκηνοθέτη Αλφόνσο Κουαρόν.

Γράφει ο Σόλωνας ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» του Χάρολντ Κούσνερ (προδημοσίευση)

«Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» του Χάρολντ Κούσνερ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Χάρολντ Κούσνερ [Harold Kushner] «Όταν συμβαίνουν κακά πράγματα σε καλούς ανθρώπους» (μτφρ. Βασίλης Πουλάκος), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 2 Μαΐου από τις εκδόσεις KeyBooks.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

«Αμνοί και Λέοντες» του Γιάννη Μόσχου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιάννη Μόσχου «Αμνοί και Λέοντες», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 29 Απριλίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Καλώς τα παλικάρια! Τι κάνετε, ωρέ λεβέντες;» έτριξε το μοναστήρι η...

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

«Θα πέσει η νύχτα» του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωσταντίνου Τζαμιώτη «Θα πέσει η νύχτα», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Ποδηλατούσε πάνω από ώρα, όταν έφτασαν επιτέλους στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ