Είμαστε όλοι στερεότυπα;

Της Εύας Στάμου

Οι Βασιλικοί γάμοι που τελέστηκαν πρόσφατα τόσο στη Βρετανία ανάμεσα στον διάδοχο του θρόνου και την κοινή θνητή Κέιτ Μίντλετον όσο και στο Πριγκιπάτο του Μονακό ανάμεσα στον Πρίγκιπα Αλβέρτο και την εκλεκτή του, έφεραν, μεταξύ άλλων, ακόμα μία φορά στην επικαιρότητα το ζήτημα της κομψής γυναικείας συμπεριφοράς και της “αλληλένδετης” με αυτή ποιότητας της θηλυκότητας.

Τηλεοπτικά κανάλια, εφημερίδες, περιοδικά, και βιβλία που αποτελούν μέρος της λαϊκής κουλτούρας όχι μόνο της Αγγλίας και της Γαλλίας, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης, ασχολήθηκαν με την εμφάνιση, την ενδυμασία, την συμπεριφορά, τις αντιδράσεις των γυναικών που βρίσκονταν στο επίκεντρο της προσοχής, άλλοτε επικροτώντας κι άλλοτε επικρίνοντας τις δύο κυρίες των κυρίων για τις επιλογές και την στάση τους. Επειδή ως γνωστόν οι γυναίκες αυτές (που για πολλούς αποτελούν πρότυπα συμπεριφοράς) σπάνια μιλούν εκτός πρωτοκόλλου, πολύ λίγα σχόλια του τύπου αφορούσαν κάτι που δήλωσαν – η πλειοψηφία των σχολίων ήταν επικεντρωμένη στις ενδυματολογικές επιλογές και στην συμπεριφορά τους. Η χάρη, η ηρεμία, η ευγένεια, η κομψότητα, η σεμνότητα και φυσικά η θηλυκότητα, όχι μόνο των δύο πρωταγωνιστριών αλλά και όλων των καλεσμένων γένους θηλυκού των γαμήλιων τελετών, ήταν χαρακτηριστικά που συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον των απανταχού σχολιαστών.

royal Οι περισσότερες φεμινίστριες θεωρούν τη θηλυκότητα μια εκδήλωση υποταγής στην αντρική κυριαρχία που έχει σαν κύριο στόχο τη διατήρηση από τη μια του σεξουαλικού παιχνιδιού που στηρίζεται στην διαφορετικότητα των φύλων και από την άλλη της πολιτικής επικυριαρχίας της κοινωνικής ομάδας των αντρών πάνω στην υποτιθέμενα κατώτερη κοινωνική ομάδα των γυναικών.* Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό η θηλυκότητα δεν είναι μία έμφυτη, βιολογική συμπεριφορά αλλά ένας όρος που περικλείει μια σειρά από κοινωνικά (και πολιτικά) συγκροτημένα γνωρίσματα. Μερικά από αυτά τα γνωρίσματα είναι η καλοσύνη, η υποχωρητικότητα, η υπομονή, η ταπεινοφροσύνη, η ευαισθησία και η ευγένεια. Στον αντίποδα των στερεοτυπικών αυτών θηλυκών συμπεριφορών βρίσκονται οι θετικές αρρενωπές συμπεριφορές της αμεσότητας, της ευθύτητας, της ανταγωνιστικότητας και οι αρνητικές της επιθετικότητας, του δογματισμού και της αγένειας -κάτι που φαίνεται να επιβεβαιώνεται πρόσφατα και από τις εκτενείς έρευνες που διεξήγαγαν κοινωνικοί επιστήμονες του Βρετανικού πανεπιστημίου του Sheffield.

Τα αποτελέσματα των ερευνών παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, και ιδιαίτερα το γεγονός ότι στερεοτυπικά η ευγένεια εκλαμβάνεται ως ειδοποιό χαρακτηριστικό της γυναικείας συμπεριφοράς. Το σημαντικότερο στοιχείο όμως, από πολιτική άποψη, είναι ότι η πρόσληψη και επικράτηση των στερεοτύπων αφορά συμπεριφορές που παραδοσιακά χαρακτηρίζουν τις λευκές γυναίκες της μεσαίας τάξης και τους λευκούς άνδρες της εργατικής τάξης, και όχι όλες τις ομάδες γυναικών και όλες τις ομάδες ανδρών αδιακρίτως. Το στερεότυπο δηλαδή της αρρενωπότητας που τείνει σήμερα να επικρατήσει σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, αντικατοπτρίζει συμπεριφορές που έχουν παραδοσιακά συνδεθεί με τους άντρες της εργατικής τάξης και το αντίστοιχο ισχύει και για το στερεότυπο -το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα και ιδεώδες της θηλυκότητας- που κάποτε αφορούσε αποκλειστικά τις γυναίκες της μεσαίας τάξης.

Χωρίς αμφιβολία η Βρετανική και η Ελληνική κοινωνία παρουσιάζουν έντονες δομικές διαφορές κι ως εκ τούτου μια μηχανιστική μεταφορά Βρετανικών κανόνων, προτύπων και στερεοτύπων στην Ελληνική πραγματικότητα θα ήταν άστοχη. Παρ' όλα αυτά δεν γίνεται να μη μας απασχολεί κατά πόσον τα ερωτήματα και τ' αποτελέσματα των συγκεκριμένων ερευνών αφορούν και την δική μας κοινωνία. Αν και η κοινωνική διαστρωμάτωση στην Ελλάδα και στην Αγγλία εμφανίζουν έντονες διαφοροποιήσεις, πρέπει νομίζω να δεχτούμε ότι κάποια από αυτά τα θηλυκά και αρρενωπά στερεότυπα επικρατούν και στη χώρα μας, όπως άλλωστε και στις υπόλοιπες Δυτικές κοινωνίες.

Η ευθύτητα, η ειλικρίνεια, η αμεσότητα, η ανταγωνιστικότητα, η επιμονή και η επιθετικότητα είναι στο μυαλό μας γνωρίσματα συνδεδεμένα με την έννοια της αρρενωπότητας. Ακόμα κι όταν οι παραπάνω ποιότητες χαρακτηρίζουν τον τρόπο που κάποια γυναίκα επικοινωνεί με τους άλλους τείνουμε να μιλάμε για ‘αντρική συμπεριφορά’. Επιπλέον με ευκολία βάζουμε σε κάποιον άντρα την ταμπέλα της ‘γυναικούλας’ όταν θεωρούμε ότι αναπαράγει συμπεριφορές που έχουν χρηστεί ως θηλυκές: όταν διστάζει για παράδειγμα να πάρει αποφάσεις, να πει ανοιχτά τη γνώμη του, ή να υποστηρίξει με τρόπο απόλυτο και επιθετικό τα πιστεύω του. Η υποχωρητικότητα, η δυσκολία λήψης αποφάσεων, ο δισταγμός μπροστά στον κίνδυνο, η ευαισθησία και η ανασφάλεια είναι καταχωρημένα στο υποσυνείδητό μας ως γυναικεία χαρακτηριστικά.

gender Οι άντρες και οι γυναίκες της ελληνικής κοινωνίας φαίνεται να είναι παγιδευμένοι στην αναπαραγωγή των στερεοτυπικών αυτών ρόλων. Το ψυχικό κόστος της εσωτερίκευσης τέτοιων στερεοτύπων μπορεί να είναι μεγάλο και για τα δύο φύλα. Οι άντρες πιέζονται ν' αναπαράγουν συμπεριφορές που δεν τους ταιριάζουν απαραίτητα, ιδίως όταν έρχονται σε σύγκρουση με τις ανθρώπινες ανάγκες κι επιθυμίες τους, όπως: το να σέβονται τα συναισθήματα των άλλων, να ζητούν τη συμβουλή και την υποστήριξη των συνεργατών ή των συντρόφων τους χωρίς να αισθάνονται ότι αυτό υπονομεύει την ταυτότητά τους, να εκφράζουν με ειλικρίνεια τυχόν φόβους ή αμφιβολίες χωρίς ν’ ανησυχούν ότι αυτό βάλλει την αρρενωπότητά τους. Οι γυναίκες βρίσκονται σε σύγχυση όταν από τη μια καλούνται να διατηρήσουν το μύθο της θηλυκότητας και από την άλλη να σταθούν ισότιμα δίπλα στους άντρες και ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις που θέτουν οι σύγχρονες διαπροσωπικές και επαγγελματικές σχέσεις. Πώς είναι δυνατόν να περιμένουμε μια γυναίκα να είναι πάντα καλοσυνάτη, γλυκιά, υποχωρητική και ταυτόχρονα να μιλά με αμεσότητα και αυθορμητισμό, να λαμβάνει σημαντικές αποφάσεις παρά το όποιο κόστος τους, να υποστηρίζει ανοικτά τους συναδέλφους της, να κρατάει το λόγο της, να εμπνέει εμπιστοσύνη;

Οι Πριγκίπισσες της Βρετανίας και του Μονακό είναι γυναίκες που δεν έχουν επάγγελμα, μόνο ρόλο. Δεν τις απασχολεί να προβάλλουν ή να προστατέψουν την προσωπικότητά τους, μόνο την εικόνα τους. Είναι μάλιστα χάρη σε αυτή την εικόνα που δέχονται να καταπιέσουν, να ‘εξαλείψουν’ τα ιδιαίτερα εκείνα γνωρίσματα της προσωπικότητάς τους που θα τις έκανε να μοιάζουν με αληθινές, μάχιμες γυναίκες του 21ου αιώνα. Φαίνεται παράλογο να προσπαθούμε να συνδέσουμε την δική τους καθημερινότητα, όπως επιχειρούν κάποια περιοδικά και τηλεοπτικά προγράμματα στη χώρα μας, με αυτή των εκατομμυρίων γυναικών ανά την υφήλιο που για να πετύχουν τους στόχους τους είναι απαραίτητο πολύ συχνά ν’ αφήσουν στην άκρη την αβρότητα, την κομψότητα και τη χάρη. Οι κυρίες της αριστοκρατίας δεν μπορεί ν’ αποτελούν σήμερα τίποτα περισσότερο από απομεινάρια μιας εποχής που έχει ξεφτίσει, αφήνοντας πίσω της καλοχτενισμένα σινιόν, μεταξωτά ταγιέρ, παγωμένα χαμόγελα και κωμικά καπέλα.

http://evastamou.blogspot.com/

alt