Του Κώστα Αγοραστού
Μια θεατρική πρεμιέρα, σε λίγες μέρες στην Αθήνα κι άλλη μία τον Δεκέμβριο στη Ζυρίχη θα έχει ο Γιάννης Σκαραγκάς. Το καινούργιο του βιβλίο με το κείμενο του θεατρικού του Η Κυρά της Ρω αναμένεται κι αυτό πολύ σύντομα από τις εκδόσεις Κριτική. Με βήματα ήσυχα, σταθερά και ανοδικά ο Γιάννης Σκαραγκάς καταθέτει το προσωπικό του στίγμα σε θέατρο και πεζογραφία.
Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε στην προσωπικότητα της Δέσποινας Αχλαδιώτη (Κυρά της Ρω) και αποφασίσατε να τη μετατρέψετε σε θεατρική ηρωίδα;
Η έννοια της ανεκδιήγητης μοναξιάς. Το μέγεθος της μοναξιάς που παραβλέπουμε μετατρέποντας έναν άνθρωπο σε σύμβολο. Αυτόν τον κόσμο της απομόνωσης ήθελα να αφηγηθώ, και η Αχλαδιώτη ήταν η ιδανική ηρωίδα. Ήθελα μια ιστορία για τις ζωές της Δέσποινας πριν γίνει η Κυρά της Ρω. Αυτό μας εξοικείωσε αμέσως και με την Κατερίνα Μπερδέκα που το σκηνοθετεί, την οποία θεωρώ πλεονέκτημα για τη θεατρική μεταφορά αυτών των ζωών.
Δεν είναι η πρώτη φορά που αντλείτε το υλικό σας από υπαρκτά πρόσωπα. Ρούπερτ Μπρουκ, Σταματία Ρεβίθη και Πηνελόπη Δέλτα πρωταγωνιστούσαν στα προηγούμενα θεατρικά σας. Ποιες άγνωστες πτυχές τους σας ενδιαφέρει να αναδείξετε κάθε φορά;
Πρόκειται για μία από τις αγαπημένες μου συγγραφικές συνήθειες. Να αναδεικνύω στο ιστορικό, πραγματικό πρόσωπο την μυθιστορηματική του διάσταση. Είναι θέμα ανάγνωσης, όχι πραγματικότητας και υπέρβασης. Μιλάω για την επινόηση των μικροσκοπικών βιογραφιών του ίδιου ανθρώπου, που παίρνουν σάρκα και οστά επειδή κάποιος καταπιάστηκε μαζί τους με μια μεγαλύτερη περιέργεια. Το αγαπώ αυτό το κίνητρο — είναι η ασυγκράτητη αδιακρισία του εραστή ή του αρχαιολόγου. Το βρίσκω δίκαιο: Όπως οι πράξεις των ζωντανών αξίζουν αμέτρητες προσεγγίσεις, το ίδιο αξίζει και η μνήμη τους.
Κάποια στιγμή η ίδια η θλίψη θα σε κάνει κατά λάθος να κοιτάξεις τον εαυτό σου, και ο μόνος τρόπος να αντέξεις τη θέα του, είναι να τον σαρκάσεις. Όχι για να τον κακοποιήσεις, αλλά για να τον αποσπάσεις.
Τα έργα σας συχνά πραγματεύονται θέματα «βαριά» (όπως η κατάθλιψη στην Εποχή του Κυνηγιού), όμως το χιούμορ και η θετική αντιμετώπιση των καταστάσεων είναι κάτι παραπάνω από εμφανή. Πέρα από τη θεατρική συνθήκη, πόσο πιστεύετε στη δύναμη του χιούμορ και του αυτοσαρκασμού;
Έχω περάσει περιόδους στη ζωή μου που δεν μου ήταν εύκολο να δω τη θετική πλευρά της ζωής — ό,τι και αν σημαίνει αυτή η έκφραση. Ξέρω πώς γίνεται να σε συνθλίβουν οι πιο ασήμαντες μάχες, και η λύση δεν είναι ακριβώς το χιούμορ. Κάποια στιγμή η ίδια η θλίψη θα σε κάνει κατά λάθος να κοιτάξεις τον εαυτό σου, και ο μόνος τρόπος να αντέξεις τη θέα του, είναι να τον σαρκάσεις. Όχι για να τον κακοποιήσεις, αλλά για να τον αποσπάσεις. Όπως το παιδί που πέφτει και προσπαθείς επίτηδες να βάλεις τα γέλια για να μη συνδέσει τον πόνο του με τις δραματικές αντιδράσεις των τρίτων. Πιστεύω στον αυτοσαρκασμό. Δεν ξέρω αν μπορεί να σε μεταμορφώσει. Λέω μόνο ότι η δική μου κυκλοθυμία με έκανε να καταλάβω ότι δεν θα πήγαινα μακριά αν δεν επινοούσα μέσα μου έναν γελωτοποιό.
Η Κυρά της Ρω γράφτηκε έχοντας στο μυαλό σας τη Φωτεινή Μπαξεβάνη; Γενικότερα, σκέφτεστε τους ηθοποιούς την ώρα που γράφετε ένα έργο;
Το κάνω ορισμένες φορές, ιδίως αν επενδύω σε κάποιο κομμάτι της προσωπικότητάς τους που δεν γνωρίζουν όλοι, όπως στο παράδειγμα της Μπαξεβάνη. Στη δεύτερη πρεμιέρα που έχω φέτος τον Δεκέμβριο, στη Ζυρίχη, το κείμενο δεν γράφτηκε έχοντας κατά νου μου την Ρουτ Σβέγκλερ που θα το ερμηνεύσει, αν και είναι και μία ηθοποιός που θαυμάζω και από το θέατρο και από τον κινηματογράφο. Γράφοντας επαγγελματικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες σχεδόν, έχω καταλήξει σε ένα προσωπικό κριτήριο. Υπάρχει μια στιγμή που έχοντας διαβάσει και διαμορφώσει αμέτρητες φορές το ίδιο κείμενο, αυτό αρχίζει να αποκτά μια ακλόνητη σύσταση. Δεν αναφέρομαι στην προφορικότητα, αλλά στην ενηλικίωση του προσωπικού λόγου: στη στιγμή που καταλαβαίνεις ότι όλα είναι στη θέση που τους πρέπει. Ότι με την ίδια δύναμη με την οποία συνδέονται οι συγκεκριμένες προτάσεις μπορούν και να ερμηνευθούν από κάθε ικανό ηθοποιό — και ακόμα καλύτερα από ανθρώπους που θαυμάζεις.
Το να γράφεις σε μια άλλη γλώσσα χωρίς τη διαδικασία της μετάφρασης [...] φέρει τα χαρακτηριστικά της διαταραχής.
Τα τελευταία χρόνια έχετε μια αθόρυβη μεν, σημαντική δε, παρουσία με διηγήματά σας σε πολλά αγγλόφωνα περιοδικά (Copper Nickel, World Literature Today, Tower Journal, Crannog, Midnight Circus, Spilled Milk, American Chordata κ.ά.). Θέλετε να μας μιλήσετε γι' αυτό;
Αυτή η αθόρυβη παρουσία που αναφέρετε στην αμερικανική διηγηματογραφία την τελευταία δεκαετία με έκανε να δοκιμαστώ σε έναν χάρτη λογοτεχνικών παραδόσεων και δυνάμεων που μου άλλαξε τη ζωή. Θα σταθώ όμως σε ένα πιο προσωπικό στοιχείο που συζητάμε κατα καιρούς σε διάφορα πάνελ στο εξωτερικό με ορισμένους συγγραφείς που έχουν την ίδια εμπειρία. Το να γράφεις σε μια άλλη γλώσσα χωρίς τη διαδικασία της μετάφρασης, προϋποθέτει μια άλλη δομή σκέψης, μια τοποθέτηση εργαλείων και διεργασιών που δεν γίνεται ξανά, αλλά από το τίποτα. Φέρει τα χαρακτηριστικά της διαταραχής, με την έννοια ότι το ίδιο νόημα στη νέα του διατύπωση σε βάζει απέναντι σε κάποιον απαρατήρητο εαυτό. Αυτό το χάσμα δεν γεφυρώνεται, αλλά οξύνεται. Οφείλει να είναι σαφές, συγκρίσιμο. Δεν συμπληρώνει τις δύο πλευρές, αλλά τις απομακρύνει, ενισχύει δύο διαφορετικές εκφραστικές διαδρομές. Φυσικά αυτό που μετράει πάντα είναι η ποιότητα του αποτελέσματος. Δεν κρίνεσαι για μία δεύτερη μητρική γλώσσα αλλά για μια παράλληλη συγγραφική δεινότητα.
* Η παράσταση Η Κυρά της Ρω, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Μπερδέκα, με τη Φωτεινή Μπαξεβάνη ανεβαίνει από 5 μέχρι 22 Οκτωβρίου, στο θέατρο Σφενδόνη. Η ομώνυμη νουβέλα του Γιάννη Σκαραγκά θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία επίσης στις 5 Οκτωβρίου.
* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.
Η Κυρά της Ρω
Γιάννης Σκαραγκάς
Κριτική 2017
Σελ. 84
