Μια συνομιλία με τον ιατρό Λουκά Κονανδρέα, κάτοικο Ηνωμένων Πολιτειών εδώ και πολλά χρόνια, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση στα ελληνικά του ήδη επιτυχημένου στην Αμερική βιβλίου του Καλύτερα σκοτωμένη παρά χωρισμένη - Αληθινή ιστορία του φόνου της Παναγιώτας.
Του Λεωνίδα Καλούση
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Θέλετε να μας πείτε, με δυο λόγια, κάπως «στεγνά», για να καταλάβουν οι αναγνώστες μας, ποιο είναι το γεγονός που πυροδότησε τη συγγραφή του βιβλίου σας;
Το 1953 ο Γιώργος Νίτσος σκηνοθέτησε τη δολοφονία της γυναίκας του Παναγιώτας, πρωτοξαδέρφης του πατέρα μου Θανάση Κονανδρέα, πείθοντας το φίλο και κουμπάρο του Καραΐσκο να την τουφεκίσει καθώς επέστρεφαν ένα βράδυ σπίτι τους μετά από γλέντι. Το ζευγάρι είχε παντρευτεί υπό την πίεση των συγγενών, επειδή είχε συνάψει ερωτικές σχέσεις. Στα 13 χρόνια του γάμου τους ο Νίτσος κακοποιούσε την Παναγιώτα, είχε εξωσυζυγικές σχέσεις και επεξεργαζόταν διαρκώς την ιδέα να την ξεφορτωθεί, αναζητώντας να πείσει κάποιον (ξέρουμε τουλάχιστον 11 περιπτώσεις ανθρώπων που είχε προσεγγίσει) να την σκοτώσει. Η ίδια το είχε αντιληφθεί, όπως και οι δικοί της, οι οποίοι την παρότρυναν να τον αφήσει, επειδή όμως τον αγαπούσε κι επειδή δεν ήθελε το στίγμα της πρώτης και μοναδικής διαζευγμένης στο χωριό, απαντούσε σταθερά κι επίμονα «Καλύτερα σκοτωμένη, παρά χωρισμένη».
Μετά τη δολοφονία της ξαδέρφης και προστατευόμενής του επειδή ήταν ορφανή, ο πατέρας μου, που γνώριζε ποιος ήταν ο ηθικός αυτουργός του εγκλήματος, κινητοποίησε την αστυνομία και τη δικαιοσύνη κι έτσι η υπόθεση έφτασε στο δικαστήριο. Χρειάστηκαν όμως δύο δίκες ώσπου να καταδικαστούν οι ένοχοι. Βλέπετε, τα χρήματα και οι πολιτικές διασυνδέσεις του Νίτσου επηρέασαν την πλειοψηφία των ενόρκων του πρώτου δικαστηρίου. Το γεγονός ότι μπόρεσε να ασκηθεί έφεση και να γίνει δεύτερο δικαστήριο οφείλεται σε έναν μόνο ένορκο από τους δέκα, που κράτησε αδέκαστη στάση έναντι των υπολοίπων εννέα.
Εξήντα χρόνια μετά, δεν είναι πολλά για να «σκαλίσει» κανείς μια οικογενειακή ιστορία; Ποια ήταν η ψυχολογική διαδρομή που ακολουθήσατε μέχρι να καταφέρετε τελικά να γράψετε αυτό το βιβλίο με τον τρόπο που το κάνατε;
Η αλήθεια είναι ότι για πολλά χρόνια περνούσε από το μυαλό μου η ιδέα να γράψω για την υπόθεση, που είχε ταλανίσει την οικογένειά μας πολύ και καθοριστικά. Όμως η επιβίωση, οι σπουδές, το στρατιωτικό, η μετανάστευση, η δημιουργία οικογένειας, οι επαγγελματικές ασχολίες και οι καθημερινές έννοιες την άφηναν διαρκώς στην άκρη. Ακούγοντας βέβαια τον πατέρα μου να μιλάει συχνά και με λεπτομέρειες για την υπόθεση όσο ζούσε, κρατούσα ζωντανή την ανάμνησή της και με τον καιρό αισθανόμουν όλο και περισσότερο ότι πρέπει κάποια στιγμή να γραφτεί η ιστορία όπως έγινε, να μην περάσουν στη λήθη η Παναγιώτα, ο πατέρας μου, ο ένορκος Δημοσθένης Δαπόντες. Ήταν και ο γεμάτος περιέργεια φιλικός και συγγενικός περίγυρος, που ενδιαφερόταν να μάθει περισσότερα για την παλιά οικογενειακή ιστορία και έδωσε μια ακόμα ώθηση. Έτσι, με το ξεκίνημα του νέου αιώνα, το όνειρο άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά.
Τότε όμως ήρθαν και οι δισταγμοί και οι αμφιβολίες για το αν έχω την απαραίτητη συγγραφική ικανότητα. Καθώς και ο φόβος και η αγωνία για το αν διαθέτω τις ακριβείς και πλήρεις πληροφορίες για την ανασύνθεση της υπόθεσης. Η ηθική στήριξη της γυναίκας μου, που σαν ψυχολόγος ήταν και ο πιο κατάλληλος άνθρωπος για να με ενθαρρύνει, και η επίμονη έρευνα και συλλογή μαρτυριών για όσα συνέβησαν, οδήγησαν τελικά στην ολοκλήρωση του βιβλίου. Η συγγραφή του κράτησε δώδεκα χρόνια και σε όλη τη διάρκειά της, δε σας κρύβω ότι έπεφτα συχνά και πάλι σε αμφιβολίες και δισταγμούς για το αν κάνω καλά που καταπιάνομαι μ’ αυτή την ιστορία. Όμως η ανασύσταση των χαρακτήρων των προσώπων, η συγγραφική αναψηλάφηση της υπόθεσης, η ανάδυση όλης εκείνης της εποχής και των ανθρώπων από το παρελθόν, μου προξενούσε ικανοποίηση και ανακούφιση, έτσι ώστε να συνεχίσω ώς το τέλος.
Το βιβλίο σας είχε, αναπάντεχη θα έλεγε κανείς, επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρότι αναφέρεται σε γεγονότα που έλαβαν χώρα σε ένα χωριό της Ελλάδος, πολλές δεκαετίες πριν...
Χρωστώ ευγνωμοσύνη στον Γουίλιαμ Γκρίνλιφ, τον Αμερικανό συγγραφέα που επιμελήθηκε το βιβλίο μου στα αγγλικά (το βιβλίο το έγραψα στα αγγλικά, γιατί αυτή είναι πια η πρώτη μου γλώσσα) και με προέτρεψε να το υποβάλω και σε διαγωνισμούς βιβλίων, υποστηρίζοντας ότι αξίζει να διαβαστεί.
Όταν κέρδισα το βραβείο Nonfiction Authors Association, ειλικρινά δεν μπορούσα να το πιστέψω. Όμως στη συνέχεια το βιβλίο απέσπασε κι άλλα βραβεία, που με έχουν οπωσδήποτε κάνει περήφανο, αλλά καθόλου επηρμένο.
Η επιτυχία του βιβλίου έχει δημιουργήσει και αρκετές υποχρεώσεις, που δεν τις είχα αναλογιστεί καθόλου και οι οποίες συχνά αισθάνομαι ότι μου στερούν τόσο την προσωπική μου ηρεμία όσο και τον χρόνο για προσωπικές ειρηνικές ασχολίες. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ψυχολογική διαδρομή.
Πώς εξηγείτε αυτή την επιτυχία;
Είναι κατά γενική ομολογία μια καλογραμμένη και ενδιαφέρουσα ιστορία. Έχει δηλαδή τα δυο πιο σημαντικά συστατικά ενός καλού βιβλίου. Είναι επίσης μια αληθινή ιστορία, κάτι που μετράει πολύ. Είναι μια αντικειμενική καταγραφή όσων συνέβησαν, χωρίς να ωραιοποιεί πρόσωπα και καταστάσεις. Είναι ιστορία ζωής, όπως επανειλημμένα την έχουν χαρακτηρίσει οι Αμερικανοί αναγνώστες, «true to life insights». Πολλά από όσα αναφέρει τα έχουμε όλοι λιγότερο ή περισσότερο αντιμετωπίσει.
Πιστεύω επίσης ότι το γυναικείο κοινό, που διαβάζει περισσότερο, ταυτίζεται με την Παναγιώτα και τα προβλήματά της.
Οι φωτογραφίες του βιβλίου μεταφέρουν τον αναγνώστη σ’ ένα κόσμο μακρινό, σχεδόν εξωτικό κι αυτό για τους Αμερικανούς είναι ελκυστικό. Τέλος, η ιστορία των κατοίκων ενός μικρού χωριού, που γίνονται μαλλιά κουβάρια, γοητεύει τον αναγνώστη, ο οποίος συνήθως παίρνει το μέρος του δικαίου.
Καταλαβαίνουμε ότι αυτή η ιστορία ήταν σημαντική για την προσωπική σας ιστορία, μια ιστορία φόνου μέσα στην οικογένεια δεν είναι μικρό πράγμα. Γιατί όμως να ενδιαφερθούν οι σύγχρονοι Έλληνες αναγνώστες γι’ αυτή; Εγκλήματα τιμής γίνονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, τα παρακολουθούν από τις εφημερίδες και την τηλεόραση. Τι περισσότερο έχει να προσφέρει το βιβλίο σας;
Εύλογη ερώτηση! Νομίζω καταρχάς πως η χρονική διαδρομή του εγκλήματος και της εξιχνίασής του είναι αρκετά μεγάλη για να προκαλεί το ενδιαφέρον. Είκοσι χρόνια. Από το 1935 ως το 1955. Επίσης ο αριθμός των ανθρώπων που ανακατεύτηκε στην υπόθεση είναι εντυπωσιακός. Δεν πιστεύω να υπάρχουν πολλές παρόμοιες αληθινές ιστορίες, με τόσους υποψήφιους δολοφόνους και τρόπους δολοφονίας. Οι έντεκα δυνάμει δολοφόνοι αντέδρασαν ο καθένας με διαφορετικό τρόπο, κάτι που φανερώνει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Τα δικαστήρια εξάλλου που έγιναν ξεδιπλώνουν κοινωνικές, δικαστικές και πολιτικές καταστάσεις της εποχής εκείνης. Ο αναγνώστης μέσω του βιβλίου έχει τη δυνατότητα να αντιπαραβάλει το παρόν με το παρελθόν.
Η ιστορία δεν σταματά σ’ ένα φόνο ή σ’ ένα δικαστήριο. Επειδή δεν πρόκειται για μυθιστόρημα, αλλά για πραγματική ιστορία, παρακολουθεί μέχρι το τέλος όλους τους πρωταγωνιστές, ικανοποιώντας την περιέργεια του αναγνώστη για το τι απέγινε ο καθένας στη συνέχεια. Υπάρχουν, επίσης, πολλά ενδιαφέροντα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία.
Η τηλεόραση, που την αναφέρετε στην ερώτησή σας, δεν εμβαθύνει. Δεν αναλύεις χαρακτήρες παρακολουθώντας εγκλήματα στη μικρή οθόνη. Κι είναι επίσης η αίσθησή της φευγαλέα. Το βιβλίο σου κρατάει συντροφιά όσο καιρό το διαβάζεις.
Και, τέλος, επειδή έζησα ο ίδιος την ιστορία, υπάρχει και ο συναισθηματικός παράγοντας. Είναι γραμμένη με την καρδιά κι αυτό της δίνει μια διάσταση αυθορμητισμού, όπως έγραψε και κάποιος στις κριτικές του amazon.
Πώς έχουν αντιδράσει άτομα της ευρύτερης οικογένειά σας στην έκδοση του βιβλίου σας; Πώς σας επηρέασε η σκέψη τους κατά τη συγγραφή του βιβλίου;
Υπήρξαν πολλές και διαφορετικές αντιδράσεις. Είναι σίγουρο ότι αν ζούσε ο πατέρας μου θα ευχαριστιόταν και θα ξημεροβραδιαζόταν με το βιβλίο στα χέρια. Κάτι που σχεδόν έκανε ο μεγάλος μου αδερφός, ειδικά όταν πρωτοκυκλοφόρησε το βιβλίο. «Όταν είμαι ζοχαδιασμένος, διαβάζω ένα κεφάλαιο και ηρεμώ», μου λέει ακόμα.
Ας είναι καλά η γυναίκα μου, που κατάφερνε να της εκμαιεύει ό,τι μου χρειαζόταν, βάζοντας να δούνε μαζί τη Γκόλφω στο βίντεο και πίνοντας παρέα αμέτρητα τσάγια του βουνού.
Η μητέρα μου, που γενικά απέφευγε να μιλάει για την ιστορία αυτή, ήταν μαζί μου στην Αμερική όταν η συγγραφή του βιβλίου είχε φτάσει στην κορύφωσή της. Επέστρεφα από το ιατρείο μου και μετά το φαγητό καθόμουν να γράψω. Ήξερε τι έγραφα και δεν μπορούσε να χωνέψει ότι εκείνη η ιστορία θα γινόταν βιβλίο. Αρνιόταν κατηγορηματικά να μου δώσει οποιαδήποτε πληροφορία ή λεπτομέρεια προσπαθούσα να της αποσπάσω. «Έχω τους πόνους στο πλευρό και στη μέση από τα αρθριτικά μου και τόσο καιρό κι εσύ και οι άλλοι γιατροί σου δεν έχετε κάνει τίποτα. Και θέλεις να γράψεις και βιβλίο για μια παλιοϊστορία! Και στα εγγλέζικα κιόλας. Όχι, δε σου λέω τίποτα!!». Ανένδοτη. Ας είναι καλά η γυναίκα μου, που κατάφερνε να της εκμαιεύει ό,τι μου χρειαζόταν, βάζοντας να δούνε μαζί τη Γκόλφω στο βίντεο και πίνοντας παρέα αμέτρητα τσάγια του βουνού.
Σε γενικές γραμμές οι οικογενειακές αντιδράσεις ήταν όλες καλοπροαίρετες. Επειδή όμως ο καθένας από όσους είχαμε ζήσει τα γεγονότα εξελίχθηκε με τα χρόνια διαφορετικά, άλλοι υποστήριξαν με θέρμη το συγγραφικό εγχείρημά μου, ενώ κάποιοι άλλοι ήταν επιφυλακτικοί για το αν είναι ανάγκη να αναμοχλεύεις παλιές δυσάρεστες ιστορίες που είχαν διχάσει ένα ολόκληρο χωριό.
Υπήρξε και ο ενδοιασμός μερικών ότι πολλά προσωπικά μας θέματα βγαίνουν στην επιφάνεια. Προσωπικά πίστευα και πιστεύω πως έπρεπε να ειπωθούν τα πράγματα με το όνομά τους, αφού αποτελούσαν κομμάτι της ιστορίας, που είχε συζητηθεί εκτενώς στα δικαστήρια. Πίστευα πως αυτή είναι η ομορφιά της Ιστορίας. Η προσωπική ψυχολογική διαδρομή του καθενός από τους εμπλεκόμενους. Ακόμα κι αν κάποιος είχε αρχικά πάρει το μέρος του άδικου και αργότερα μετάνιωσε, είναι μια ανθρώπινη πραγματικότητα. Το να κάνουμε λάθη και να μετανοούμε και να μαθαίνουμε από αυτά είναι θεμιτό.
Είμαι ευτυχής που με τη γυναίκα μου σύμμαχο αντιστάθηκα σε οποιαδήποτε πίεση απόκρυψης ή ωραιοποίησης γεγονότων. Αντιλαμβάνομαι ότι κάποιους δυσαρέστησα και λυπάμαι, αλλά όταν λες αλήθειες αυτά συμβαίνουν.
Ή συγγραφή και έκδοση αυτού του βιβλίου ήταν η αρχή και το τέλος ταυτόχρονα της συγγραφικής σας καριέρας; Είπατε αυτά που θέλατε και, τρόπον τινά, εξιλεωθήκατε; Ή μήπως ταυτόχρονα ανακαλύψατε ότι έχετε μια «φλέβα» που δεν την είχατε ίσως υποψιαστεί;
Δεν προτίθεμαι να σταματήσω να γράφω. Έχω ιστορίες που θέλω να διηγηθώ. Ιστορίες ζωής. Ιστορίες που έζησα ο ίδιος στην Ελλάδα ή στα 43 χρόνια που ζω στις ΗΠΑ. Έχω μάλιστα ήδη ετοιμάσει ένα σκελετό μίας από αυτές, αλλά προτιμώ να καταλαγιάσουν κάπως οι υποχρεώσεις που δημιουργήθηκαν με αυτό το βιβλίο και που έχουν να κάνουν κυρίως με θέματα προβολής του, για να μπορέσω να ασχοληθώ περισσότερο με το νέο γράψιμο.
Όσο για «φλέβα», ειλικρινά δεν με έχει απασχολήσει. Ούτε και υπάρχει τρόπος να ψαχτώ για να τη διαγνώσω. Οι αναγνώστες είναι πιο κατάλληλοι να απαντήσουν σ’ αυτό το ερώτημα, των οποίων μέχρι στιγμής η αντίδραση ομολογώ με ενθαρρύνει.
Βραβεία και διακρίσεις
Βραβείο Nonfiction Authors Association, 2014, Η.Π.Α.
Χρυσό Βραβείο Beverly Hills Book Award, στην κατηγορία True Crime, 2016, Η.Π.Α.
eLit Book Awards, Χρυσό βραβείο στην κατηγορία True Crime 2016
Glogal Book Awards, Χρυσό βραβείο στην κατηγορία True Crime 2016
Readers Favorite Book Award, Ασημένιο βραβείο στην κατηγορία Nonfiction Cultural 2016
