«Η λογοτεχνία είναι τέχνη κι όχι φορέας ιδεών»

Το πρώτο σας βιβλίο Ή όλοι ή κανείς περιλαμβάνει πέντε διηγήματα με κοινό άξονα. Πείτε μου ποιος είναι αυτός και ποια ήταν η αφορμή για να γράψετε αυτά τα διηγήματα.

Πράγματι και τα πέντε διηγήματα μιλούν για την αυταπάρνηση. Οι ήρωες θέτουν το εγώ τους σε δεύτερη μοίρα προς όφελος ενός ξένου, της οικογένειάς τους ή μιας ευρύτερης κοινωνικής ομάδας αν τυχαίνει να διαθέτουν ισχύ. Όλοι όμως, ανεξαρτήτως της κοινωνικής ή πολιτικής τους θέσης, του μορφωτικού τους επιπέδου ή της καταγωγής τους, βρέθηκαν αντιμέτωποι με το ίδιο δίλλημα, το δίλλημα της θυσίας για χάρη του άλλου, αν θέλετε, διαμορφώνοντας μια κοινή στάση ζωής. Να προσθέσω ότι η απόφασή τους δεν ήταν ούτε εύκολη, ούτε αυτονόητη, τα δε κίνητρα τους ποικίλλουν και κάποιες φορές μένουν ανεξιχνίαστα, ωστόσο αυτό δεν αναιρεί, κατά τη γνώμη μου, το βάρος της τελικής τους επιλογής.

Οι ήρωες θέτουν το εγώ τους σε δεύτερη μοίρα προς όφελος ενός ξένου, της οικογένειάς τους ή μιας ευρύτερης κοινωνικής ομάδας. Όλοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με το ίδιο δίλλημα, το δίλλημα της θυσίας για χάρη του άλλου.

Το έναυσμα για να γράψω αυτά τα διηγήματα ήταν μάλλον μια προσωπική οικογενειακή ιστορία που σχετίζεται με τον πατέρα μου, ένα μυστήριο όσον αφορά στη στάση ζωής του, που με απασχολούσε ήδη από τα παιδικά μου χρόνια. Από εκεί και πέρα άρχισα να αναζητώ περιπτώσεις ανθρώπων που είχαν να επιδείξουν ανάλογη αυταπάρνηση ψάχνοντας να βρω από πού αυτή πηγάζει. Αποπειράθηκα δηλαδή μέσω της γραφής να ξεκλειδώσω το μυστήριο που ανέκαθεν με προβλημάτιζε. Βέβαια η περίοδος της κρίσης που διάγουμε ενέτεινε την αναζήτησή μου. Άρχισε να γίνεται όλο και πιο φανερή για μένα η επιτακτικότητα του ερωτήματος, πολύ περισσότερο επειδή διαπίστωνα ότι οι άνθρωποι πιεσμένοι και φοβισμένοι από την κρίση συρρικνώνονταν όλο και πιο πολύ στο εγώ τους αντί να βρουν στην υπέρβασή του μια κάποια διέξοδο. Διέξοδο σαν αυτή που βρήκαν οι κατά κανόνα καθημερινοί άνθρωποι των ιστοριών μου.

Από τα ζεύγη των ηρώων του κάθε διηγήματος ο ένας εκ των δύο είναι εμπνευσμένος από υπαρκτό πρόσωπο. Πόσο σας εγκλώβισε και πόσο σας απελευθέρωσε μια τέτοια επιλογη;

Οπωσδήποτε αρχικά μου φάνηκε μεγάλος ο περιορισμός. Ήταν μία πρόκληση να χειριστώ όλο αυτό το υλικό που είχε προκύψει από εξαντλητική έρευνα και να το μετατρέψω σε λογοτεχνία χωρίς να προδώσω την πραγματικότητα. Θεωρούσα όμως αναγκαίο, για να μην ξεπέσουν οι ιστορίες μου στον διδακτισμό και τη γραφικότητα, να πατούν όχι σε μια αληθοφανή βάση απλώς, αλλά στην ίδια την αλήθεια, όπως αυτή ορίζεται από συντελεσμένα γεγονότα.

Οι όποιοι περιορισμοί άρθηκαν όμως στη συνέχεια με την επινόηση ενός μυθιστορηματικού ήρωα που συνδιαλέγεται με το πραγματικό πρόσωπο. Ενός ήρωα που ελέγχω με την ιδιότητα της γράφουσας απόλυτα και είναι ελεύθερος να φωτίσει με τον τρόπο του όποια πτυχή του πραγματικού προσώπου επιθυμεί. Τελικά νιώθω ότι ο αρχικός περιορισμός μετατράπηκε σε βάση που με πήγε πιο μακριά από όσο θα με πήγαινε η φαντασία μου. Η πραγματικότητα είναι, νομίζω, πάντα πιο ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη από την φαντασία αυτή καθ’ εαυτή. Αρκεί να βρεθεί τρόπος να ζωντανέψει πειστικά στα μάτια μας. 

Ο τίτλος της συλλογής θυμίζει κάπως πολιτικό σύνθημα. Αισθάνεστε ότι οι σύγχρονες κοινωνίες προχωράνε αφήνοντας κάποιους πίσω τους;

O τίτλος δεν είναι παρά μια αυτούσια φράση του ήρωα του πρώτου στη σειρά διηγήματος, η οποία συμπυκνώνει παρά την σχετική απλοϊκότητα της, το θέμα του βιβλίου. Αυτό που φαίνεται αρχικά κοινότoπο ή χιλιοειπωμένο πολιτικό σύνθημα της σειράς, παύει να είναι τέτοιο όταν το έχει υποστηρίξει με τις πράξεις του ένας υπαρκτός άνθρωπος. Διάλεξα αυτόν τον τίτλο γιατί ένιωσα ότι αυτή η φράση επανακτά το κάπως φθαρμένο της περιεχόμενο, ακριβώς επειδή κάποιοι άνθρωποι μετέτρεψαν το σύνθημα σε πράξη.

Διάλεξα αυτόν τον τίτλο γιατί ένιωσα ότι αυτή η φράση επανακτά το κάπως φθαρμένο της περιεχόμενο, ακριβώς επειδή κάποιοι άνθρωποι μετέτρεψαν το σύνθημα σε πράξη.

Πέρα από αυτό έχω την αίσθηση ότι ανέκαθεν οι κοινωνίες και όχι μόνον η σύγχρονη ελληνική, έχουν να επιδείξουν λίγα σχετικά μέλη τους που στην καθημερινότητά τους λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τον άλλο. Ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικό ζώον, καμιά αμφιβολία για αυτό, αλλά επ’ ουδενί, έχω την εντύπωση, αυτό δεν σημαίνει ότι θα παραμερίσει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, για να κάνει χώρο για τους άλλους, οπισθοχωρώντας έστω και λίγο ο ίδιος από τα κεκτημένα. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως θα καταποντιστεί κι ο ίδιος μαζί με την κοινωνία στην οποία ανήκει.

Επεκτείνοντας κάπως την προβληματική μεταξύ πραγματικού προσώπου και μυθοπλαστικού, πώς φαντάζεστε τον ρόλο του συγγραφέα σήμερα; Κάποιος που παρεμβαίνει στα κοινά με τις απόψεις και τις θέσεις του ή μόνο με το έργο του;

Η γραφή, ή καλύτερα η δημοσιοποίηση κάποιου γραπτού υλικού είναι πολιτική πράξη και κατά συνέπεια ο συγγραφέας έχει πολιτικό ρόλο. Όχι όμως πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο επαγγελματία, ο οποίος με την επιλογή και παρουσίαση της δουλειάς του σαφώς επηρεάζει με τον ένα ή άλλο τρόπο την κοινωνία που ζει. Η λογοτεχνία ίσως βέβαια να κάνει κάπως πιο εμφανή τον πολιτικό ρόλο του συγγραφέα, με την ευρεία όμως έννοια. Έχω πάντως την εντύπωση πως οι καθημερινοί άνθρωποι, όπως είναι οι ήρωες των διηγημάτων μου, που ουδεμία σχέση διατηρούν με τη γραφή, έχουν εν δυνάμει πολύ πιο βαρύνοντα πολιτικό ρόλο από αυτόν του συγγραφέα, ακόμα κι ενός που μπορεί να επηρεάσει την κοινωνία – αν υποθέσουμε ότι τα βιβλία του θα φτάσουν σε ευρέα στρώματα.

Οι καθημερινοί άνθρωποι, όπως είναι οι ήρωες των διηγημάτων μου, έχουν εν δυνάμει πολύ πιο βαρύνοντα πολιτικό ρόλο από αυτόν του συγγραφέα.

Ο συγγραφέας λοιπόν μπορεί να επιλέξει να ασκήσει την αναπόφευκτη πολιτική του ιδιότητα μόνον μέσω της δουλειάς του, όπως συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους, ή να παρεμβαίνει στα κοινά, αρκεί αυτή η παρέμβασή του να μην γίνεται εις βάρος της τέχνης του, να μην καταλήγει η τέχνη του μονοδιάστατο εργαλείο της όποιας ιδεολογικής ή ηθικής στράτευσής του. Η λογοτεχνία, κατά τη γνώμη μου είναι τέχνη κι όχι φορέας ιδεών.

Πώς μοιράζετε τις αναγνώσεις σας μεταξύ μεταφρασμένης και ελληνικής πεζογραφίας; Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι επιρροές σας ή ποιες θα θέλατε να είναι;

Πέρα από την κοινή βάση όλων πιστεύω των νεοελλήνων συγγραφέων στον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό, προσπαθώ να παρακολουθώ την σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, είτε πρόκειται για ήδη γνωστούς και καταξιωμένους συγγραφείς είτε για πρωτοεμφανιζόμενους. Από τα βιβλία που διάβασα τελευταία και άφησαν πάνω μου το αποτύπωμά τους είναι ο Νοέμβριος του Γιώργου Σκαμπαρδώνη, Το σώμα του Τιρθανκάρα του Χρήστου Χρυσόπουλου και Η πόλη και η σιωπή του Κωνσταντίνου Τζαμιώτη. Βρήκα επίσης ενδιαφέρον το Ελενίτ της πρωτοεμφανιζόμενης Βίκυς Τσελεπίδου.

Από ξένη λογοτεχνία μου αρέσει ιδιαίτερα η Γιόκο Ογκάουα. Από το έργο της έχω ξεχωρίσει το Ο αγαπημένος μαθηματικός τύπος του καθηγητή. Το Κι άσε τον κόσμο το μεγάλο να γυρίζει του Κόλουμ ΜακΚαν ή Ο χάρτης και η επικράτεια του Ουελμπέκ ανήκουν επίσης στα βιβλία που έχω προκρίνει. Από ξένη κλασική λογοτεχνία, αυτό που φαίνεται πως με έχει σημαδέψει, αν κρίνω από το πόσο συχνά αναγκάζομαι να επιστρέφω σε αυτό, είναι Ο Πύργος του Κάφκα. Γενικά τα βιβλία που με επηρεάζουν με κάποιο τρόπο είναι αυτά που θυμάμαι και ανατρέχω αναπάντεχα κατά καιρούς. Κι αυτό είναι μια διαρκής διαδικασία που τροφοδοτείται από την συνεχή ανάγνωση. 

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.