Ιωάννα Μπουραζοπούλου

Τρυπώνει με κάποιο τρόπο η ζωή σου στα βιβλία σου; Και τα βιβλία σου στη ζωή σου;

Πρόκειται για συγκοινωνούντα δοχεία, όταν ξεχειλίζει το ένα, το πλεόνασμα διοχετεύεται στο άλλο, ώστε η στάθμη της καθημερινής παράνοιας να διατηρείται σε ανεκτά επίπεδα. Συνήθως συνθέτω χαοτικούς κόσμους για να ταλαιπωρηθώ αρκετά να τους βάλω σε τάξη – ένα είδος εργασιοθεραπείας. Αντίθετα, το χάος της πραγματικότητας αδύνατο να τη βάλω σε τάξη.

Μια εικόνα που μου έμεινε από το βιβλίο: Ο διανοούμενος που βαδίζει πίσω από το σιωπηλό καλλιτέχνη γέρνοντας πάνω του. Υπαινίσσεσαι ότι η Διανόηση στηρίζεται παραπάνω ίσως απ’ ότι θα ‘θελε να ομολογήσει στην Τέχνη; Ακόμη κι ότι την καπηλεύεται;

Υπάρχουν δύο κατηγορίες δημιουργών : εκείνοι που εκφράζονται με δράσεις και εκείνοι που εκφράζονται με στοχασμούς∙ οι πρώτοι αισθάνονται και οι δεύτεροι κατανοούν. Θα μπορούσαν να είναι και δύο διαφορετικές ηλικίες ή χρονικές στιγμές του ίδιου ανθρώπου. Η διανόηση είναι το συντηρητικό κομμάτι της έκφρασης, η τέχνη το ριψοκίνδυνο, ως εκ τούτου η διανόηση οφείλει στην τέχνη όλες τις πρωτότυπες ιδέες της, για να μην πω όλη τη θεματολογία της. Η τέχνη θα κάνει την επανάσταση, αλλά η διανόηση θα την ορίσει ως τέτοια, μετατρέποντας την παρόρμηση σε ιδέα, και αναπόφευκτα θα μπει στον πειρασμό να την καπηλευτεί. Οι δύο δυνάμεις θα βρεθούν αντιμέτωπες, γιατί πάντα το όνειρο μισεί την επίγεια ενσάρκωσή του, όταν στην πραγματικότητα είναι συμπληρωματικές, γιατί τέχνη χωρίς πνεύμα είναι μόνο σπασμοί ενστίκτου και διανόηση χωρίς πάθος είναι μόνο στείρα θεωρία.

Η ενοχή της αθωότητας ισορροπεί ανάμεσα στο fantasy και το κοινωνικό μανιφέστο. Δεν είναι επικίνδυνο να προσπαθείς να χωρέσεις ένα παραμύθι σε ένα πολιτικό θρίλερ στη σκιά ενός υπαρξιακού δράματος;

Ενδιαφέρουσα η αλληγορία σου για την επικαιρότητα. Πράγματι, αποδείχτηκε ότι δεν είναι καθόλου ακίνδυνο να προσπαθούμε να χωρέσουμε το ρομαντικό μας παραμύθι στο πολιτικό θρίλερ που ζει η χώρα στη σκιά του υπαρξιακού μας δράματος.

Σε απασχολεί ο θάνατος; Γιατί αποφάσισες να του δώσεις ρόλο άτυπου πρωταγωνιστή;

Αναγνωρίζω την αναγκαιότητα που υπηρετεί, κατανοώ ότι όλα πρέπει να τελειώνουν κάποτε. Ο θάνατος αναδεικνύει την αξία της ζωής και τη σημασία της διάρκειας. Είναι φυσικό να προκαλεί την θλίψη του αποχωρισμού, αλλά όχι τον ανεξέλεγκτο τρόμο του αφανισμού. Η επικρατούσα δυτική αντίληψη για τον θάνατο, ως πηγή όλων των δυστυχιών, μου φαίνεται πολιτικά υστερόβουλη, κοινωνικά επιβλαβής και υπαρξιακά ανυπόφορη. Εξίσου καχύποπτη είμαι και απέναντι στην αντίθετη αντίληψη, που τον θεωρεί πηγή όλων των ανταμοιβών. Πιστεύω ότι ο θάνατος είναι μια χρήσιμη προοπτική, που αξίζει να περιμένουμε με συγκρατημένο ενδιαφέρον.

Ποια είναι η αγαπημένη σου από τις επαγγελματικές κάστες στην φανταστική σου Ευρώπη;

Καμία, είναι υπερβολικά μονοδιάστατες για να μου είναι συμπαθείς. Με ανησυχούν οι κοινωνικοί σχηματισμοί που ευαγγελίζονται οποιουδήποτε είδους «καθαρότητα», φυλετική, ιδεολογική, επαγγελματική ή άλλη, στηρίζουν απόλυτες θέσεις και έχουν φανατικά μέλη. Αγαπώ τις επιμειξίες, τις συνθέσεις, την αμφιβολία και τη μετριοπάθεια.

Από βιβλίο σε βιβλίο άλλοτε καταστρέφεις την Ευρώπη κι άλλοτε την αφήνεις να  παρελαύνει στις σελίδες σου ως δυστοπία. Γιατί διαλέγεις να την τσαλακώνεις έτσι;

Η Ευρώπη είναι το σπίτι και το πεπρωμένο μου, θα με υπομείνει και θα την υπομείνω. Δεν θα έλεγα ότι την τσαλακώνω, την αναπλάθω, της δίνω επιπλέον προοπτικές κρατώντας ανοιχτή την πιθανότητα να ανατραπούν τα πάντα. Έτσι διατηρώ την ψευδαίσθηση ότι η μοίρα της δεν είναι προδιαγεγραμμένη, άρα ούτε και η δική μου.

Σε έναν πόλεμο ανάμεσα στο ένστικτο (τέχνη) και τη γνώση (διανόηση) ποιον βλέπεις νικητή; Ποιον θα ‘θελες νικητή;

Τη λογοτεχνία, που είναι κατ’ εξοχήν το θέατρο αυτού του πολέμου. Συγγράφουμε σκισμένοι στη μέση, προσπαθώντας να νιώθουμε και να στοχαζόμαστε ταυτόχρονα, κάτι μάλλον αδύνατο, αφού για να κερδίσουμε έναν πύργο εδώ, πρέπει να παραδώσουμε ένα αγροτεμάχιο εκεί. Όσο πιο αδυσώπητος ο αγώνας, τόσο ποιητικότερο το αποτέλεσμα.

Σου παραθέτω αγαπημένο μου απόσπασμα για να μου διαψεύσεις κάθε ομοιότητα με αληθινούς χαρακτήρες και καταστάσεις ή να… ομολογήσεις ότι κλείνεις το μάτι στους δημοσιογράφους: «Οι δημοσιογράφοι είναι ανυπόφοροι», μουρμούρισε ο Ιωσήφ. «Ανήκουν στην κάστα των Εμπόρων, πουλούν ειδήσεις, έχουν εκπαιδευτεί στον εσωτερικό διχασμό», ανασήκωσε τους ώμους ο πρύτανης. «Συμβουλεύουν το κοινό να στρέψει την προσοχή του στο πολιτικό δίλημμα και όχι στο πρόσωπο του κρατούμενου και ταυτόχρονα οι ίδιοι αναζητούν με μανία την ταυτότητά του. Σχιζοφρενική συντεχνία». Τι γνώμη έχεις για τους δημοσιογράφους σήμερα;

Αυτή που είχα ανέκαθεν, ότι δεν είναι όλοι ίδιοι. Οι γενικεύσεις είναι επικίνδυνες, την ώρα που θα πούμε «όλοι οι δημοσιογράφοι είναι ίδιοι» σκοτώσαμε κάθε ελπίδα. Η πιο προκλητική κατηγορία, βέβαια, είναι οι σχολιαστές των τηλεοπτικών παραθύρων, που διαχειρίζονται την κρίσιμη ειδησιογραφία και λαϊκίζουν χειρότερα κι απ’ τους πολιτικούς. Δεν πιστεύω σε τηλεοπτικούς Ρομπέν των Δασών και σε μεγαλόστομες καταγγελίες που εκτοξεύονται κατόπιν εορτής, δεν πιστεύω στο θέατρο της «δίκαιης οργής» και στις παντομίμες της έκπληξης. Είναι ένα παιγνίδι ισορροπιών, που όλοι αποκωδικοποιούμε πλέον με ευκολία, οπότε οι αστέρες των μίντια θα έμοιαζαν λιγότερο κωμικοί αν περιορίζονταν να παρουσιάζονταν τα γεγονότα χωρίς συνοδευτικά σχόλια.

Η ονοματοδοσία μοιάζει να διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στα βιβλία σου. Γιατί νιώθεις την ανάγκη να χρησιμοποιείς ονόματα που βρίθουν συμβολισμών; Παιχνίδι κι αυτό με τον αναγνώστη;

Η ονοματοδοσία γίνεται όταν το έργο βρίσκεται στην έναρξή του και οι χαρακτήρες ακόμη πλάθονται. Το όνομα κρύβει τις προθέσεις μου για τον ήρωα και με βοηθά να τον χειριστώ με μεγαλύτερη ευχέρεια, οπότε εξυπηρετεί περισσότερο εμένα παρά τον αναγνώστη. Μερικές φορές φανερώνει την πορεία που ακολούθησε η σκέψη μου, γιατί ο χαρακτήρας εξελίσσεται και το όνομα διατηρείται, ως μακρινή ηχώ της αρχικής μου σύλληψης. Είναι η πρώτη φορά που ακούω ότι κάποιος απασχολείται με το πώς ονομάζω τους ήρωες μου και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό.

Το ικρίωμα, η κρεμάλα, τι συμβολισμούς κουβαλάει για σένα;

Του συλλογικού ασυνείδητου. Το βιβλίο ακολουθεί τη λογική του παιδικού παιγνιδιού «κρεμάλα» (hangman) με την κρυμμένη λέξη και τις δέκα ευκαιρίες για την ανακάλυψή της – όσες και οι πόλεις του οδοιπορικού των πρωταγωνιστών. Η ταυτότητα του κρατούμενου παραμένει άγνωστη, σαν μια σειρά από παύλες χωρίς γράμματα. Σε κάθε προσπάθεια να εμφανιστούν γράμματα ή να δοκιμαστούν ονόματα προστίθεται μια παραπάνω πινελιά στο σκίτσο, φέροντας τον κρατούμενο πιο κοντά στο θάνατο. Τα παιδιά παίζουν ανατριχιαστικά παιγνίδια, δεν συμφωνείς;

«Να αλλάξουμε τους κανόνες». Θα μπορούσε να είναι αυτή η ουσία του βιβλίου;

Γιατί όχι; Βέβαια είναι πιο εύκολο να το λέμε παρά να το κάνουμε, αλλά διανύουμε μια ενδιαφέρουσα εποχή, στην οποία μπορούν να συμβούν τα χειρότερα και τα καλύτερα. Η φαντασία αναζητά το δρόμο της προς την εξουσία και η λογοτεχνία μοιάζει να πλησιάζει περισσότερο τη ζωή. Ας είμαστε λοιπόν αισιόδοξοι, αν όχι για την έκβαση των οικονομικών προγραμμάτων, τουλάχιστον για εκείνη των πολιτικών ζυμώσεων.