Συνέντευξη στον Δημήτρη Αργασταρά
Ο Μιχάλης Μανωλιός είναι ένας από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας στην Ελλάδα σήμερα. Το πρώτο του βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων ‘‘Σάρκινο Φρούτο’’ (Τρίτων, 1999), προκάλεσε πολύ θετικές εντυπώσεις και χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο πρωτότυπο βιβλίο μιας σύγχρονης ελληνικής Ε.Φ.». Η δεύτερη συλλογή διηγημάτων ‘‘...και το τέρας’’ (Τρίτων, 2004) είναι χαρακτηριστική της συγγραφικής του εξέλιξης, ενώ περιλαμβάνει και την ιστορία ‘‘Αίθρα’’ που πρόσφατα βραβεύτηκε από το 5o Διεθνές Διαγωνισμό AEON AWARD. Είναι μέλος της Αθηναϊκής Λέσχης Επιστημονικής Φαντασίας (ΑΛΕΦ) και συμμετέχει ενεργά σε εκδηλώσεις της ελληνικής κοινότητας του Sci-Fi, όπως τα ετήσια SFF-rated και Φεστιβάλ Ερμούπολης (ΦΕΦΕ).
Στο βιογραφικό σας βλέπω ότι έχετε σπουδάσει Μηχανολόγος Μηχανικός. Οπότε δεν θα σας ρωτήσω γιατί επιστημονική φαντασία, αλλά θα σας ρωτήσω γιατί γράφετε: Πώς ξεκίνησε και διατηρήθηκε η σχέση σας με την γραφή;
Το «γιατί γράφεις;» παραμένει για μένα σταθερά η πιο δύσκολη ερώτηση. Μετά από τόσα χρόνια έχω καταλήξει στην απάντηση του Thomas Berger «Γιατί δεν είναι εκεί». Κάτι μου λείπει. Κάτι δεν υπάρχει. Μια πιθανότητα, ένας χαρακτήρας, μια κατάσταση. Προφανώς κάτι θέλω να πω, κάτι που το ξέρω ή δεν το ξέρω πριν ξεκινήσω να γράφω, αλλά σίγουρα δεν είναι εκεί το περιβάλλον μυθοπλασίας το οποίο θα φιλοξενήσει και θα αναδείξει αυτό το κάτι. Η συγγραφή είναι για μένα η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για να εκφράσω, καμιά φορά και για να μάθω αυτό που θέλω να πω.
Η διαδικασία, αν και για μένα είναι εξαιρετικά επίπονη, γίνεται πολύ ανταποδοτική, όχι μόνο μετά την ολοκλήρωσή της, όταν αυτό το κάτι, σχεδόν δια μαγείας, έχει πάψει να μην υπάρχει, αλλά κυρίως όταν καμιά φορά μετά από πολύ καιρό, καταλαβαίνω ότι αυτό που ήθελα να πω έχει φτάσει κάπου έξω από μένα και συχνά έχει ξεκινήσει στο μυαλό άλλων ανθρώπων νοητικές διαδικασίες που εγώ δεν είχα φανταστεί ποτέ. Νομίζω αυτού του είδους η ιδιότυπη απόκριση είναι ένας από τους κυριότερους λόγους που συνεχίζω να γράφω.
Με το πρώτο σας βιβλίο εμφανιστήκατε ξαφνικά στην ελληνική Ε.Φ. Τι ανταπόκριση βρήκατε εκείνη την εποχή ; Ποια ήταν η πρόσληψη του πρώτου σας βιβλίου;
Η ανταπόκριση ήταν πολύ περιορισμένη. Το είδος της Επιστημονικής Φαντασίας ήταν και παραμένει πολύ παραγνωρισμένο στη χώρα μας. Φοβάμαι ότι ο κόσμος συγχέει την γραπτή μυθοπλασία Ε.Φ. με τη αντίστοιχη κινηματογραφική και, παρόλο που θα γεμίσει τις αίθουσες για να δει (ακόμα) ένα αναληθοφανές blockbuster με προσχηματική πλοκή, ασθενείς χαρακτήρες το οποίο στηρίζεται περισσότερο στον εντυπωσιασμό της εικόνας παρά σε ένα στιβαρό σενάριο (παρότι προφανώς υπάρχουν και εξαιρετικές ταινίες Ε.Φ.) πολύ δύσκολα θα πιάσει στα χέρια του ένα βιβλίο του είδους, ίσως επειδή νομίζει ότι θα διαβάσει κάτι αντίστοιχο, το οποίο θα βασίζεται κυρίως σε κάποια εντυπωσιακή ιδέα παραμελώντας την ίδια στιγμή σημαντικούς πυλώνες της λογοτεχνίας, όπως η γλώσσα, οι χαρακτήρες, η θέση, όλα αυτά που κάνουν ένα βιβλίο άξιο ανάγνωσης.
Καταλαβαίνετε ότι όταν πρόκειται για ελληνική Ε.Φ., τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πείσεις τον αναγνώστη να επενδύσει χρόνο και χρήμα σε έναν άγνωστο Έλληνα συγγραφέα ο οποίος γράφει ένα είδος χωρίς καμία παράδοση στη χώρα και για το οποίο υπάρχει εξ αρχής μια γενικότερη εντύπωση ότι δεν φτάνει σε υψηλά επίπεδα ποιότητας.
Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Σαν είδος, η μοντέρνα Επιστημονική Φαντασία έχει προ πολλού ξεπεράσει την παιδική της ηλικία, όταν επικεντρωνόταν στην εφεύρεση ή την τεχνολογία γενικότερα. Σήμερα κεντρικό θέμα της είναι ο άνθρωπος και η κοινωνία. Όχημα και εργαλείο της παραμένει βέβαια η τεχνολογία, αλλά πάντα αναφορικά με την επίδραση που αυτή έχει στις ανθρώπινες σχέσεις.
Παρόλα αυτά η πρώτη μου συλλογή διηγημάτων («Σάρκινο Φρούτο», Τρίτων 1999) έτυχε πολύ καλής υποδοχής από τον αναγνωστικό πυρήνα της Επιστημονικής Φαντασίας στην Ελλάδα, ο οποίος υπήρχε ακόμη και τότε, και έχω την εικόνα ότι έφτασε και σε αναγνώστες έξω από αυτόν βοηθώντας, θα ήθελα να πιστεύω, να καταδειχτούν τα παραπάνω.
Μέχρι στιγμής έχετε εκδώσει δύο συλλογές διηγημάτων σε διάστημα 12 ετών. Είστε ολιγογράφος ή τελειομανής;
Είμαι σίγουρα ολιγογράφος, κάτι που επιδεινώνεται από το ότι είμαι επίσης εξαιρετικά δύσκολος, στριφνός θα έλεγα, αναγνώστης. Ο τελευταίος δημιουργεί μέσα μου μεγάλες απαιτήσεις σε σχέση με τις περιορισμένες δυνατότητες του συγγραφέα και το ζήτημα είναι ακριβώς το ότι θέλω αυτά που γράφω να αρέσουν πρώτα σε μένα, ακόμα κι αν περάσει πολύς καιρός. Έτσι, επειδή δύσκολα μπορώ να με ικανοποιήσω, καταλήγω να μην γράφω τόσο συχνά. Δεν θα το έλεγα τελειομανία. Προτιμώ τον βαρύγδουπο όρο υψηλή αυτοαναγνωστική απαίτηση.
Ποιο είναι το περιβάλλον που συναντά ένας Έλληνας συγγραφέας που γράφει Επιστημονική Φαντασία ή γενικότερα Φανταστικό; Πιστεύετε ότι σήμερα είναι καλύτερα ή χειρότερα απ’ ότι στο παρελθόν;
Όπως όλοι ξέρουμε, η κατάσταση στην αγορά είναι πολύ δύσκολη. Ένας συγγραφέας του Φανταστικού έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που ανέφερα και πιο πάνω. Γενικότερα υπάρχει ένας φαύλος κύκλος «δυσπιστίας» εκδοτών και αναγνωστών προς τους Έλληνες συγγραφείς Φανταστικού. Οι εκδότες δεν τους εμπιστεύονται αρκετά επειδή φοβούνται ότι δεν θα πουλήσουν, οι αναγνώστες, όταν τελικά τους βλέπουν στα ράφια, δεν τους στηρίζουν αρκετά επειδή φοβούνται ότι η περιορισμένη παρουσία τους εκεί σημαίνει και χαμηλότερη ποιότητα, οπότε οι πωλήσεις μοιραία δεν εκτινάσσονται, κάτι που εντείνει την απροθυμία των εκδοτών. Φυσικά σ’ έναν φαύλο κύκλο ευθύνονται όλοι για τη συνέχισή του, των συγγραφέων συμπεριλαμβανομένων. Φοβάμαι επίσης ότι, έχουν υπάρξει κάποια λίγα βιβλία του είδους τα οποία μάλλον κακό έκαναν στην εικόνα του στο ευρύ κοινό με αποτέλεσμα κάποιες, καλοπροαίρετες σίγουρα, προσπάθειες να δυσκολέψουν τα πράγματα αντί να βοηθήσουν.
Σήμερα πάντως, τα πράγματα είναι οπωσδήποτε καλύτερα απ’ ό,τι στο παρελθόν. Βλέπουμε τίτλους ελληνικού Φανταστικού από αρκετούς οίκους, μερικοί από τους οποίους είναι οι μεγαλύτεροι στη χώρα. Νομίζω ότι αυτό που χρειάζεται είναι ανοιχτότερο μυαλό από εκδότες και αναγνώστες από τη μία μεριά και, φυσικά, ανταγωνιστικό αναγνωστικά αποτέλεσμα από τους συγγραφείς από την άλλη.
Το διήγημά σας ‘‘Αίθρα’’ βραβεύτηκε πρόσφατα από το Διεθνή Διαγωνισμό Διηγήματος AEON AWARD. Πείτε μας λίγο πώς προέκυψε η συμμετοχή σας σε αυτόν τον διαγωνισμό και πόσο σημαντική είναι η βράβευση για σας;
Ήθελα να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου στο εξωτερικό, στη αγγλική, τη γλώσσα με την πολύ μεγάλη παράδοση στο Φανταστικό. Τη μετάφραση της «Αίθρας» έκανε η Θάλεια Μπίστικα και αυτό που κάνει σημαντική τη νίκη ενός ελληνικού διηγήματος σ’ έναν τέτοιο διαγωνισμό είναι ο παγκόσμιος χαρακτήρας του, οι αναγνωρισμένοι συγγραφείς που αποτελούν την κριτική επιτροπή, και το ότι η Επιστημονική Φαντασία είναι ένα είδος στο οποίο παραδοσιακά οι Αγγλοσάξονες κρατούν τα πρωτεία. Είναι η πρώτη φορά που βραβεύεται μεταφρασμένο (δηλαδή μη αγγλόφωνο) διήγημα και η πρώτη φορά που ελληνικό έργο Επιστημονικής Φαντασίας βραβεύεται στο εξωτερικό. Σίγουρα η προσωπική ικανοποίηση είναι μεγάλη αλλά, ακόμα καλύτερα, επισκιάζεται από τη συλλογική ικανοποίηση της οποίας γίνομαι αυτό τον καιρό αποδέκτης, την αίσθηση ότι, έστω και αργά, η Ελλάδα αρχίζει να μπαίνει στον παγκόσμιο χάρτη της σύγχρονης λογοτεχνίας του Φανταστικού.
Η ‘‘Αίθρα’’ ασχολείται με την κλωνοποίηση και τη χρησιμοποίηση ανθρώπινων σωμάτων ως έργων τέχνης, επίπλωσης και διακόσμησης. Γενικά, ποια θέματα σας απασχολούν;
Η «Αίθρα» περιλαμβάνεται στη δεύτερη συλλογή διηγημάτων μου με τίτλο «…και το τέρας» (Τρίτων, 2009). Βασικό χαρακτηριστικό των ιστοριών και των δύο βιβλίων είναι οι δύσκολες ανθρώπινες αποφάσεις. Χωρίς ν’ απουσιάζει το χιούμορ, τα θέματα είναι συχνά κοινωνικά με πολιτική υφή και προεκτάσεις σε προσωπικό επίπεδο, γιατί αυτό που με ενδιαφέρει είναι οι ψυχολογικές αντιδράσεις των χαρακτήρων σε ακραίες ή ασυνήθιστες καταστάσεις, αφού τότε βγαίνουν στην επιφάνεια τα πιο ενδιαφέροντα ανθρώπινα στοιχεία.
Το θέμα της ταυτότητας και του ορισμού του εαυτού, είναι κάτι στο οποίο έχω επιστρέψει αρκετές φορές και αποτελεί και έναν από τους άξονες του βραβευμένου διηγήματος, στο οποίο μια καλλιτέχνις έχει επιπλώσει και διακοσμήσει το σπίτι της με ζωντανούς κλώνους του εαυτού της, κάποιοι από τους οποίους πιστεύουν ότι είναι η πρωτότυπη Αίθρα.
Επίσης, η χρήση των νέων τεχνολογιών με σκοπό τη διατήρηση και τη διαχείριση της εξουσίας είναι ένα θέμα που με φοβίζει αρκετά ώστε να με υποχρεώνει να το σκαλίζω ξανά και ξανά.
Αυτές τις μέρες διεξάγεται το SFF-rated στην Αθήνα, ενώ κάθε χρόνο διεξάγεται και το Φεστιβάλ Επιστημονικής Φαντασίας Ερμούπολης. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτές τις εκδηλώσεις.
Η πολύ δραστήρια Αθηναϊκή Λέσχη Επιστημονικής Φαντασίας (ΑΛΕΦ, alef-gr.blogspot.com) διοργανώνει αυτές τις μέρες (10-16 Μαρτίου) το 6o Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Φανταστικού SFF-Rated στον κινηματογράφο «ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟ» (sffrated.wordpress.com), με προβολή πάνω από 70 ταινιών μικρού και μεγάλου μήκους, μεταξύ των οποίων μία μεγάλου μήκους σε παγκόσμια πρεμιέρα, παρουσίες ξένων σκηνοθετών και βραβεία κοινού και στις δύο κατηγορίες. Οι ταινίες ανήκουν σε όλες τις κατηγορίες του Φανταστικού, δηλαδή Φαντασίας, Επιστημονικής Φαντασίας και Τρόμου.
Τα Φεστιβάλ Επιστημονικής Φαντασίας Ερμούπολης ήταν για πέντε χρόνια κάτι πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα, με δεκάδες εκδηλώσεις, όπως αναγνώσεις διηγημάτων, προβολές ταινιών, εικαστικές εκθέσεις και διαγωνισμούς flash fiction σε ένα πολύ γεμάτο Σαββατοκύριακο, κάθε Μάιο. Με αγωνία περιμένουμε να μάθουμε την τύχη του έκτου.