
Σύντομη συζήτηση με τον Φώτο Λαμπρινό με αφορμή το πρόσφατο αυτοβιογραφικό βιβλίο του «Παλαμηδίου 10» (εκδ. Καστανιώτη).
Της Σώτης Τριανταφύλλου
Φώτο, είσαι ένας σκηνοθέτης που αξιοποιεί και αναδεικνύει τεκμήρια: το μεγαλύτερο μέρος του έργου σου είναι ντοκυμαντέρ. Από αυτή την ιδιότητά σου γνωριστήκαμε: μας ενώνει η ιστορία και ο κινηματογράφος. Κι από τότε που γνωριστήκαμε τσακωνόμαστε σαν τον σκύλο με τη γάτα για την πολιτική. Μια φορά μου έκλεισες το τηλέφωνο, αλλά με ξαναπήρες αμέσως προκειμένου να με βρίσεις λίγο περισσότερο. Το βιβλίο σου Παλαμηδίου 10 είναι επίσης ένα τεκμήριο: διαβάζοντάς το έβλεπα εικόνες από τη ζωή της οικογένειάς σου σε εποχές πιο ταραγμένες από τη δική μας. Αναρωτιόμουν αν σκέφτεσαι να το κάνεις ταινία...
Δεν είσαι η πρώτη που το ρωτάει... Ναι, θα μπορούσα να σκεφτώ αυτή την κάπως αυτοματοποιημένη εκδοχή, αλλά δεν τη σκέφτομαι. Δεν βοηθάνε πολλές παράμετροι, όπως η εποχή, η εικόνα μιας Αθήνας χτισμένης σε ανθρώπινα μέτρα όπως ήταν εκείνη την εποχή, τα πολλά έως πάρα πολλά πρόσωπα που εμφανίζονται στη ροή της αφήγησης. Παραείναι εύκολη και κοινότοπη λύση να διατυπωθεί μια κινηματογραφική αφήγηση βασισμένη στο βιβλίο... Θα κατέληγε σε «εικο-νογράφηση», κάτι που ποτέ δεν επεδίωξα στη δουλειά μου ως σκηνοθέτης. Ωστόσο, πιστεύω πως αποκαλώντας το βιβλίο «ντοκυμαντέρ» είναι σαν να έχω κάνει ήδη την ταινία.
Για τους κακομαθημένους ανθρώπους του σήμερα, οι αφηγήσεις σαν αυτή του βιβλίου σου, δίνουν μια εικόνα του τι σημαίνουν πραγματικές κακουχίες, αβεβαιότητα, απώλεια. Κι όμως, άνθρωποι σαν τους γονείς σου, που πέρασαν μέσα από πόλεμο, στρατόπεδα, κι άλλο πόλεμο, δεν έχασαν τη χαρά της ζωής.
Έχεις δίκιο... δεν ξέρω όμως αν αυτό λέγεται «χαρά της ζωής» ή πίστη στο όραμα. Ίσως και τα δύο. Η Κατοχή, για παράδειγμα, με όλα όσα έφερε στη δική μου οικογένεια, και σε πολλές άλλες, δεν δημιούργησε την αίσθηση του αδιεξόδου, της απελπισίας, της ήττας. Αντιθέτως. Ενίσχυσε την ελπίδα για την πραγματοποίηση των οραμάτων στα οποία πίστευαν χιλιάδες άνθρωποι σε ολόκληρη τη χώρα. Με τον εμφύλιο τα πράγματα άλλαξαν. Η ήττα έφερε απογοήτευση και θλίψη στους αριστερούς της εξορίας, των φυλακών. Δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στις πόλεις και τα χωριά. Γέννησε την πρώτη σοβαρή αμφισβήτηση, τις ενστάσεις. Κάτι σαν το «σαράκι της αμφιβολίας» για το οποίο μιλάω στο βιβλίο μου.
Η αμφιβολία είναι που μας κάνει δημοκρατικούς ανθρώπους, που μας απομακρύνει από τα δόγματα. Αλλά, Φώτο, Φωτάκι, μην αρχίσουμε πάλι τα ίδια! Είσαι ογδόντα ετών, ζωή να 'χεις! Στο βιβλίο σου περιγράφεις μια γειτονιά –τον Κολωνό–, μια Αθήνα και μια Ελλάδα που δεν υπάρχουν πια. Τι απ' αυτά που χάσαμε θα ήταν ωραίο να ξαναβρούμε;
Δεν θα μιλήσω για «συντροφικότητα» και κοινούς στόχους... Ούτε για ιδεολογίες.
«Δεν θα μιλήσω», αλλά μιλάς!
Μη με διακόπτεις, παιδάκι μου. Λοιπόν, τι έλεγα; Τα ευγενή μέταλλα του 19ου αιώνα (μαρξισμός, κοινωνικά κινήματα, επαναστάσεις) δυστυχώς σκούριασαν στον εικοστό και στον εικοστό πρώτο, ίσως και να βρίσκονται κάπου ξεχασμένα... Άλλωστε, τα σημάδια κατάρρευσης των πρώην αυτοκρατοριών, όπως η Ευρώπη για παράδειγμα, είναι περισσότερο από εμφανή. Η τεχνολογία, η νέα γενιά με μοναδικό όπλο την ικανότητά της, ονειρεύεται έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό από αυτόν που γνωρίσαμε, στον οποίο θα επικρατήσουν οι καινοτόμες ιδέες. Ένας εντελώς καινούργιος πλανήτης χωρίς σύνορα και διακρίσεις...
Τα σημάδια κατάρρευσης των πρώην αυτοκρατοριών, όπως η Ευρώπη για παράδειγμα, είναι περισσότερο από εμφανή.
Δεν είναι αυτό το κεντρικό ζήτημα στο βιβλίο σου. Νομίζω πως είναι η μνήμη, η ανάγκη να κρατάμε ζωντανούς τους νεκρούς, κυρίως όταν μας έχουν προσφέρει πρότυπα ήθους. Κάτι παρόμοιο έκανες και στα Λευκά σοσόνια πριν από μερικά χρόνια που νομίζω ότι ήταν πρόπλασμα ενός κινηματογραφικού σχεδίου.
Που δυστυχώς δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Ποιο είναι το επόμενο σχέδιό σου; Νομίζω ότι ζούμε στην εποχή της εκδίκησης των ογδοντάρηδων: ο Κάρλος Σάουρα έχει δύο ταινίες στα σκαριά, αυτές τις μέρες προβάλλεται το «Ενήλικοι στην αίθουσα» του φίλου σου Κώστα Γαβρά, καθώς και η καινούργια ταινία του Πολάνσκι...
Καλά να είναι οι άνθρωποι να κάνουν ταινίες. Φυσικά, κι εγώ έχω κάτι στο μυαλό μου και δουλεύω πάνω σ' αυτό. Αν τα καταφέρω, θα είναι μια εντελώς διαφορετική ματιά γύρω από τη μικρασιατική εκστρατεία.
Προβλέπονται διαμάχες και πολλά σαράκια της αμφιβολίας.
Ευτυχώς δεν είναι ο τομέας της ειδίκευσής σου και γλιτώνω τουλάχιστον από σένα.
* Η ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ είναι συγγραφέας, μεταφράστρια και ιστορικός.
Τελευταίο βιβλίο της, το δοκίμιο «Μόνοι στον κόσμο – Ευρωπαίοι συγγραφείς, αντιαμερικανισμός και αμερικανική μοναξιά» (εκδ. Πατάκη).