
Μια συζήτηση με τη Μαρίλλη Μαστραντώνη, σκηνοθέτιδα της παράστασης Manifesto 2083, η οποία ανεβαίνει στο θέατρο Σημείο από τις 19 Ιανουαρίου. Το έργο είναι εμπνευσμένο από την προσωπικότητα του Anders Breivik και την τραγωδία της Ουτόγια.
Του Κώστα Αγοραστού
Με ποια κριτήρια επιλέξατε να σκηνοθετήσετε το εν λόγω έργο;
Η επιλογή έγινε με βάση την παγιωμένη μου άποψη ότι η πραγματικότητα είναι το πιο εξωφρενικό πράγμα που υπάρχει, συνεπώς και το πιο ενδιαφέρον, καθώς και το ενδιαφέρον μου για επίκαιρα –με την έννοια της επείγουσας διερεύνησης– ζητήματα με πολιτικές και κοινωνικές υποδηλώσεις, για τα οποία το θέατρο μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός διεύρυνσης ενός δυναμικού δημόσιου διαλόγου. Το «Manifesto 2083» λοιπόν πληρούσε αυτά τα κριτήρια.
Μετά και τα γεγονότα της Γαλλίας, το «Manifesto 2083» αποτελεί ένα ιδιαιτέρως επίκαιρο κείμενο. Πώς αντιμετωπίσατε τη διάσταση της επικαιρότητας; Κάνατε προσαρμογές της τελευταίας στιγμής ή θεωρείτε ότι οι δυο περιπτώσεις δεν έχουν ομοιότητες;
Δυστυχώς υπάρχουν πολλές ομοιότητες. Δεν χρειάστηκε να γίνουν προσαρμογές, επειδή στο κείμενο αναφέρεται ήδη η άποψη του Breivik για τη σύγκρουση μεταξύ Δύσης και Ισλάμ, την οποία αναλύει διεξοδικώς στα γραπτά του. Το 2083 μάλιστα είναι το έτος στο οποίο πιστεύει πως η ιδεολογία του θα θριαμβεύσει μετά από αυτήν τη γενικευμένη πολύχρονη σύρραξη. Όλα αυτά υπάρχουν στο κείμενο της παράστασης και το καθιστούν τραγικά επίκαιρο.
Πρόκειται για θέατρο-ντοκουμέντο, κι όχι την ταύτιση ενός ηθοποιού με έναν ρόλο ή μια περσόνα. Στην παράσταση δεν αναπαριστούμε τον Breivik.
Ο ήρωας είναι ένας από τους μεγαλύτερους μαζικούς δολοφόνους, που έκανε ό,τι έκανε επικαλούμενος ιδεολογικούς σκοπούς. Πώς προσεγγίσατε έναν τέτοιον χαρακτήρα;
Πρόκειται για θέατρο-ντοκουμέντο, κι όχι για ταύτιση ενός ηθοποιού με έναν ρόλο ή μια περσόνα. Στην παράσταση δεν αναπαριστούμε τον Breivik. Υπάρχει ένας ηθοποιός, ο Δημήτρης Αλεξανδρής, ο οποίος ως ο εαυτός του και ως περφόρμερ, προσπαθεί να εκθέσει τα δεδομένα που έχουμε, και παράλληλα να «εκτεθεί» στη σκέψη του Breivik, επιχειρώντας να διαφωτίσει στοιχεία της προσωπικότητάς του, να αντιληφθεί ποιες είναι οι απόψεις του για την κοινωνία στην οποία ο ίδιος και εμείς διαβιούμε, και ποιοι υπήρξαν οι καθοριστικοί παράγοντες που τον ώθησαν σε μια τόσο ακραία ενέργεια.
Είχατε καθόλου την έγνοια ότι θα μπορούσε να κάνετε έναν μαζικό δολοφόνο συμπαθή στα μάτια του κόσμου, και ιδιαίτερα κάποιων νέων που μπορεί να μην βρίσκουν κι εντελώς «τρελές» τις ιδέες του;
Σε καμία περίπτωση δεν είμαστε απολογητές του Breivik. Αυτό που επιχειρούμε είναι να αναδείξουμε τα αίτια αυτής της τρομερής τραγωδίας και το σκεπτικό που υποκίνησε τον δράστη και να εκθέσουμε αυτά τα δεδομένα στο βλέμμα του θεατή, στοχεύοντας στην ενεργοποίηση της κριτικής του σκέψης. Το να καταδικάσουμε τις ενέργειές του ή το να τον χαρακτηρίσουμε απλώς «παράφρονα», δεν είναι αρκετό. Υποτιμά κατά τη γνώμη μου το μέγεθος του προβλήματος και δεν συμβάλλει επί της ουσίας στη συζήτηση για τους πιθανούς τρόπους που μπορούμε να θωρακιστούμε κοινωνικά από ανάλογες ενέργειες στο μέλλον.
Η Τέχνη προσφέρει μια σημαντική φωνή, μια διαφορετική οπτική στην αποκρυπτογράφηση της προβληματικής που τίθεται πίσω από τέτοιες επιθέσεις.
Η παράσταση στις χώρες της Σκανδιναβίας σημείωσε πολύ μεγάλη επιτυχία. Τι πιστεύετε ότι θα συγκινήσει το ελληνικό κοινό;
Η δική μας παράσταση είναι η ελληνική εκδοχή ενός έργου που αρχικά εμπνεύστηκαν και δούλεψαν ο Christian Lollike και ο Δανός πρωταγωνιστής του Olaf Højgaard. Βεβαίως υπήρξαν επεμβάσεις για να προσαρμόσουμε αυτό το ιδιαίτερο κείμενο στις παραστατικές μας ανάγκες, διατηρώντας ωστόσο στο ακέραιο τη δομή, τη γλωσσική οξύτητα και τη φόρμα. Πιστεύω ότι τα θέματα που θίγει μας αφορούν όλους και η συγκινησιακή φόρτιση του κειμένου μπορεί να λειτουργήσει σε κάθε κοινό.
Ακροδεξιός εξτρεμισμός και φανατικό Ισλάμ. Τι θεωρείτε ότι μπορεί να αναχαιτίσει αυτά τα δύο ακραία ρεύματα;
Με δεδομένη τη σημερινή Ευρωπαϊκή κατάσταση και την παγκόσμια συγκυρία, είναι σημαντικό να διερευνηθεί ανυπόκριτα και σε βάθος το πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο αυτών των φαινομένων. Χρειάζεται νηφαλιότητα και εξάλειψη των αιτίων που τα προκαλούν. Στόχος καθόλου εύκολος μέσα στο δυναμικό, ρευστό τοπίο μιας σύνθετης πραγματικότητας, απ’ την οποία απορρέει η τάση και η νοσταλγία του Απόλυτου, με άλλα λόγια η ανακουφιστική προσφυγή σε ανορθολογικές, «καθαρές» και ακραίες λύσεις. Θεωρώ πως η Τέχνη προσφέρει μια σημαντική φωνή, μια διαφορετική οπτική στην αποκρυπτογράφηση της προβληματικής που τίθεται πίσω από τέτοιες επιθέσεις.
* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.