Ο σάκος του επίμονου αναγνώστη: Κινηματογράφος & Ποίηση

Όλοι το λέμε: ο πήχυς στην ποιότητα (αλλά και την ποσότητα) της βιβλιοπαραγωγής στη χώρα μας έχει τεθεί ψηλά, ιδίως την τελευταία δεκαετία, πάει να πει σε συνθήκες πίεσης και κρίσης. Γραφίστες, μεταφραστές, γραφιάδες, και εκδότες φροντίζουν να φτάνουν στο αναγνωστικό κοινό βιβλία ολοένα και πιο θελκτικά, πολύτιμα, σοβαρά. Ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη είναι φορτωμένος αυτό τον καιρό με νέες κυκλοφορίες που έχουν πολλά να πουν και θα κοσμήσουν τα ράφια εκλεκτών βιβλιοθηκών. Τα περιεχόμενα του Σάκου θα τα απλώσουμε σε δύο ενότητες: 1. Κινηματογράφος και Ποίηση, 2. Μελέτες, Δοκίμια, και Μαρτυρίες. Σήμερα, η πρώτη ενότητα με τα βιβλία του Κώστα Γαβρά, του Θωμά Λιναρά, του Michel Foucault, της Χριστίνας Ντούβρη, της Άννας Βουλούδη, και του Χρήστου Σιορίκη. Στη δεύτερη ενότητα, βιβλία της Φαίης Ζήκα, του Φίλιππου Δρακονταειδή, της Κατερίνας Γώγου, του Gregory Claeys (για τον Μαρξ), και του James R. Hansen (για τον αστροναύτη Νιλ Άρμστρονγκ). 

Κινηματογράφος 

Σημαντικότατος, και πλούσιος σε πληροφορίες και συγκίνηση, ο τόμος Αυτοβιογραφία – Πήγαινε εκεί όπου είναι αδύνατον να πας (μτφρ. Ωρίων Αρκομάνης, εκδ. Gutenberg) του σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά. Ο σκηνοθέτης του Ζ,  της Ομολογίας, της Κατάστασης Πολιορκίας, του Αγνοούμενου, του Μουσικού Κουτιού, του Τσεκουριού, ταινιών πάντα προσεκτικά, τεκμηριωμένα, και διεισδυτικά πολιτικών/κοινωνικών, ξεδιπλώνει τις στιγμές που τον καθόρισαν, τις φιλίες και τις περιπέτειές του στο σύμπαν του σελιλόιντ. Θρυλικές πλέον προσωπικότητες (Υβ Μοντάν, Σιμόν Σινιορέ, Κρις Μαρκέρ, Ζαν-Πολ Μπελμοντό, Χόρχε Σεμπρούν, Τζόνι Χαλιντέι, Ζεράρ Λεμποβισί) παρελαύνουν στις πεντακόσιες και βάλε σελίδες του βιβλίου, που διαβάζεται σαν μυθιστόρημα και, συνάμα, σαν ντοκιμαντέρ εποχής με θέμα κομβικές στιγμές της μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην σ. 80, συναντάμε και μιαν ιδιότυπη, έως και ιδιόρρυθμη, εξήγηση που δίνει ο Γαβράς σχετικά με τη δολοφονία (το 1984) του περιλάλητου παραγωγού, εκδότη, και φίλου του Γκυ Ντεμπόρ, του Ζεράρ Λεμποβισί. 

Ο Θωμάς Λιναράς υπογράφει το κομψό τομίδιο Stalker: Το Μεγάλο Πουθενά (εκδ. Σαιξπηρικόν), μια μεστή, πυκνή, καλογραμμένη μελέτη για το σπουδαίο, ίσως το πιο καθοριστικό και λατρεμένο των σινεφίλ από τα επτά όλα κι όλα, φιλμ του Αντρέι Ταρκόφσκι. Ο Στάλκερ είναι, μας λέει ο Λιναράς, ένας ιχνηλάτης του μεταίχμιου, ένας σαλός, «πυρπολημένος από την ιερή φλόγα». Είναι «ένας άγρυπνος φύλακας στο πέρασμα ανάμεσα στον αισθητό και υπεραισθητό κόσμο, στο ορατό και στο αόρατο, έκπτωτος του Παραδείσου, που έρχεται απευθείας από το έργο του Ντοστογιέφσκι». Ο Λιναράς εξετάζει την κινηματογραφική μέθοδο του μύστη Αντρέι, εικάζει τι είναι η «Ζώνη», όπου εισέρχονται οι άνθρωποι χωρίς ιδιότητες αναζητώντας ένα νόημα και ένα νήμα προκειμένου να συνεχίσουν να υπάρχουν. Το βλέμμα του Ταρκόφσκι πηγαίνει στην καρδιά των πραγμάτων, και μας δωρίζει τα όσα ατενίζει στοχαστικά. Ο Λιναράς, με τη σειρά του, μας δωρίζει το δέος του απέναντι στο έργο του Ρώσου ποιητή των εικόνων. Και μας θυμίζει τα λόγια του αείμνηστου φίλου μας, του Χρήστου Βακαλόπουλου: «Οι μεγάλες ταινίες είναι φορείς ενός δέους».

Και μια πρόσφατη λαμπρή κυκλοφορία: τα κείμενα του Michel Foucault για τον κινηματογράφο συνάχθηκαν και στεγάστηκαν από τους Patrice Maniglier και Dork Zabunyan στο Foucault at the Movies (εκδ. Columbia University Press). Ελπίζουμε και σε μια ελληνική μετάφραση και έκδοση.

Ποίηση 

Η Χριστίνα Ντούβρη, με την πρώτη της ποιητική συλλογή Συμφωνία Κολάσεων (εκδ. Γαβριηλίδης) προτείνει έναν τσαλακωμένο, σπαραγμένο και σπαρακτικό λυρισμό. Όπου η Αίγινα έγινε γιάφκα. Στην Αίγινα, η Ντούβρη ακούει όχι θροΐσματα, τιτιβίσματα, αρπίσματα, αλλά ακούει «την οιμωγή της πατρίδας της». Ανθίσταται ακόπαστα και ακάματα η Ντούβρη. Αρνείται τον ζόφο. Ανθίσταται στον παραλογισμό. Ναι, είναι σπασμένοι οι ήλιοι, αλλά πασχίζει έστω μ᾽ αυτούς, να φωτίσει «ομίχλες αμετακίνητες». Είναι «πάσχον και αδέξιο» το «παιχνίδι της ύπαρξης», αλλά, διάβολε, αξίζει τον κόπο να το παίξουμε, αξίζει να ρίξουμε κι εμείς τη ζαριά μας, αξίζει να μετακινήσουμε, με σοφία, με νουνέχεια σ᾽ ένα σύμπαν που χαρτοπαίζει σουρωμένο σαν τραχύς ήρωας του Ντοστογιέφσκι, ναι, να μετακινήσουμε τους πεσσούς μας στην σκακιέρα των ημερών και, ιδίως, των νυχτών, να συνεχίσουμε την παρτίδα ελισσόμενοι, οπλισμένοι με «λαμπερές δυνάμεις φωνηέντων», αποφεύγοντας διαρκώς και διηνεκώς το ολέθριο φινάλε. Βαδίζει στο σύμπαν η ποιήτρια, σε ένα σύμπαν που πάσχει, δεκαετίες τώρα, από «τη μόλυνση του νοήματος». Βαστάει στα χέρια μια παλέτα χρώματα που κατατείνουν στο κίτρινο, και στους ώμους κουβαλάει «ένα σακίδιο ερωτηματικά», όπως εκείνοι οι κολασμένοι νόες, εκείνοι οι πυρπολημένοι ήρωές μας, η Τζάνις, ο Τζίμι, και ο Τζιμ, που έζησαν σαν πυραυλοκίνητα προσωκρατικά τσογλάνια κι αγγελούδια. Στο ποίημα «Κολασμένα Μυαλά», η Τζάνις Τζόπλιν, ο Τζίμι Χέντριξ, και ο Τζιμ Μόρισον, σμίγουν με τον Τζακ Κέρουακ, άλλον έναν κρυφό πρωταγωνιστή της ποίησης της Ντούβρη, ναι, η Τζόπλιν, ο Χέντριξ, και ο Μόρισον περιφρονούν τις κοινωνικές εξισώσεις, ακροβατούν στην κόψη της αλήθειας, λιώνουν χορδές στον πάγκο της απελπισίας, μας θυμίζουν να μην λησμονούμε ότι μονάχα τεμαχίζοντας το ωραίο μπορούμε, ίσως, να περάσουμε στην επικράτεια της αληθείας. 

Δύο σφριγηλές νέες φωνές από τις δυναμικές εκδόσεις Αντίποδες: Η Άνια Βουλούδη (Θεσσαλονίκη, 1987) με τη συλλογή Η πλατεία ως μια βέβαιη κατάληξη διακονεί μιαν ανθρωποκεντρική ποίηση όπου συναντάμε τον Ρίλκε, τον Ραμόν, τη Σούζη, τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, τον Μήτσο, την Κατερίνα, και τον αναπάντεχο «βρώμικο Χάρυ», και όπου ακούμε ήχους μακρινούς από την ποιητική του Βασίλη Στεριάδη, της Κατερίνας Γώγου, και του Τάσου Δενέγρη. Επιλέγω το ποίημα της Βουλούδη για την πρώτη γυναίκα αρχιτεκτόνισα της Αυστρίας, την υπέροχη κομμουνίστρια Σύττε Λιχότσκυ (1897-2000): «Ἕνα στρατό/ από κουζίνες Φραγκφούρτης/ κι ένα πλοίο/ με βάζα περιωπής στον ύπνο μου είδα/ μαγείρευαν οι γυναίκες/ σιδέρωναν οι γυναίκες/ ζούσαν οι γυναίκες περιωπής/ στις λειτουργικές κουζίνες τους/ κι είχαν νέους/ αντικειμενικούς/ φούρνους/ έδιναν σπάνιες συνεντεύξεις/ πλάι/ στις πτυσσόμενες/ επιφάνειες εργασίας/ κοίταζαν απ᾽ το παράθυρο/ πού και πού/ καθώς ο αφαιρούμενος/ κάδος απορριμμάτων/ τους διευκόλυνε τη ζωή/ κι οι ετικέτες στα/ αλουμινένια συρτάρια/ δεν τους επέτρεπαν/ πια/ να απελπιστούν». Ο Χρήστος Σιορίκης (Αγρίνιο, 1989) με τη συλλογή Η πρώτη φορά επιβαίνει σ᾽ ένα τραίνο που μας ταξιδεύει στη Βαρσοβία, στο Ταλίν, στη Μαδρίτη, στα γερμανικά τοπία, στον κόσμο της Έμιλι Ντίκινσον και του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ποιήματα σαν μικρού μήκους ασπρόμαυρα ντοκιμαντέρ και σαν φιλοσοφικές σημειώσεις για το εφήμερο και το παροδικό που αιχμαλωτίζουν οι λέξεις. «Ένας ευσυγκίνητος πατέρας/ είναι δώρο για ένα κορίτσι// Κι όταν κλαίνε μαζί/ μπροστά στην τηλεόραση/ με τα τραγούδια/ το κορίτσι ξέρει/ ότι πριν απ᾽ την πόλη/ ο πατέρας έζησε καιρό/ σε μέρος με πολύ αέρα/ κάτω απ᾽ τα πεύκα», μας λέει το ποίημα «Για να τρέξει το ρετσίνι». 

Σήμερα, μια πρώτη μνεία, και θα ακολουθήσουν κείμενα: εκδοτικό γεγονός είναι η συγκέντρωση των τριών ποιητικών συλλογών του ατίθασου Μιχάλη Κατσαρού Μεσολόγγι, Κατά Σαδδουκαίων, και Οροπέδιο, μαζί με ανέκδοτα, αδημοσίευτα, και αθησαύριστα ποιήματά του στον τόμο Μείζονα Ποιητικά (εκδ. Τόπος). Επίσης, αίσθηση προκαλεί η επανεμφάνιση, ύστερα από ένα τέταρτο του αιώνα, του ποιητή Γιάννη Τζώρτζη, που αντλεί τόσο από τον Μίλτο Σαχτούρη όσο και από την Beat Generation, με την συλλογή Εκπρόθεσμα (εκδ. Γαβριηλίδης).

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πάρκο» (εκδ. Εστία).