
Ημερίδα στις 8 Μαρτίου, στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, στις 17:00, για την Τέχνη, την Ελευθερία και τη Λογοκρισία.
Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός
Για άλλη μία φορά σε όλο τον κόσμο, αλλά και στην Ευρώπη, γινόμαστε μάρτυρες μιας «σκλήρυνσης» της στάσης απέναντι στην καλλιτεχνική ελευθερία. Άλλοτε αφορμή είναι ένα «άσεμνο» ή «βλάσφημο» έργο, άλλοτε αφορά το πολιτικό περιεχόμενο παραστάσεων, ταινιών ή άλλων έργων τέχνης. Μήπως η πολιτική ορθότητα έχει φτάσει να οδηγεί σε αυτο-λογοκρισία; Είναι επικίνδυνο να ενσωματώνονται ακραίες ιδέες ή δηλώσεις σε ταινίες, θεατρικά έργα και εικαστικές εγκαταστάσεις; Μήπως κάποιοι ταυτίζουν καταχρηστικά το έργο τέχνης με τις ιδέες ή τις εικόνες που ενσωματώνει ως υλικό; Μήπως αδυνατούν να κατανοήσουν την απόσταση που χωρίζει το έργο τέχνης από τη δήλωση ιδεολογικής τοποθέτησης; Μήπως η διαρκής επίκληση της ατομικής ευθύνης του καλλιτέχνη μπορεί να οδηγεί σε αυτο-λογοκρισία; Πώς και από ποιον τίθενται εντέλει τα όρια στην ελευθερία της έκφρασης;
Μήπως κάποιοι ταυτίζουν καταχρηστικά το έργο τέχνης με τις ιδέες ή τις εικόνες που ενσωματώνει ως υλικό; Μήπως αδυνατούν να κατανοήσουν την απόσταση που χωρίζει το έργο τέχνης από τη δήλωση ιδεολογικής τοποθέτησης;
Τα ζητήματα αυτά έχουν έρθει (ξανά) στο προσκήνιο πρόσφατα, τόσο στην Ελλάδα όσο και αλλού. Γι’ αυτό, στις 8 Μαρτίου, σας προσκαλούμε σε μια δημόσια συζήτηση με θέμα «Τέχνη, Ελευθερία, Λογοκρισία», στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Εκεί θα προσεγγίσουμε αυτά τα ζητήματα σε εθνικό επίπεδο, αλλά και μέσα από μια διεθνή οπτική.
Τη συζήτηση συνδιοργανώνουν η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και η Γενική Γραμματεία Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Ζητήσαμε από ορισμένους από τους συμμετέχοντες να μας απαντήσουν στην ερώτηση: Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από μια ημερίδα για την Τέχνη, την Ελευθερία και τη Λογοκρισία;
Ηλίας Κανέλλης: Δημοσιογράφος, εκδότης του περιοδικού The Books’ Journal
Από την ημερίδα, συνολικά, δεν ξέρω. Από τη μεριά μου, πάντως, έχω να συνεισφέρω τρία πράγματα:
1. Χρειάζεται να ξεκαθαριστεί η έννοια της λογοκρισίας. Εσείς θα δημοσιεύατε ποτέ ένα κείμενο, γνωστού ή αγνώστου, που κάνει προπαγάνδα υπέρ του τζιχαντισμού; Ή υπέρ της εξόντωσης όσων διαφωνούν; Νομίζω, ποτέ. Γιατί σέβεστε το κύρος του Μέσου το οποίο διευθύνετε. Κατά τη γνώμη μου, το Εθνικό Θέατρο, δίνοντας βήμα στον τρομοκράτη και κατά συρροήν δολοφόνο Ξηρό της 17 Νοέμβρη, σε μια παράσταση που επί της ουσίας παραδίδεται στον μονόλογο του Ξηρού, δεν προφυλάσσει το κύρος του, επιλέγοντας να δώσει το λόγο σε εξτρεμιστές που εχθρεύονται την ελευθερία του λόγου σε βάρος της πλειονότητας των πολιτών χάρη και στο φόρο των οποίων το θέατρο επιβιώνει. Προφανώς, κάθε καλλιτεχνική έκφραση μπορεί να ακουστεί στη δημοκρατία, και η πιο ακραία – αλλά όταν το Εθνικό φιλοξενεί μια τέτοια άποψη πρέπει να δέχεται και την κριτική στην επιλογή του, όπως εσείς θα δεχόσαστε την κριτική στην επιλογή σας να δημοσιεύσετε (αν το είχατε κάνει) την προπαγάνδα των τζιχαντιστών.
2. Η ελευθερία δεν είναι αλά καρτ. Και δεν εκτείνεται παντού. Αν, ας πούμε, ένας καλλιτέχνης παραβιάζει τους νόμους ή το κοινό περί δικαίου αίσθημα, το να διωχθεί βάσει του νομικού πλαισίου είναι αυτονόητο για κάθε κράτος δικαίου – και αυτό δεν είναι λογοκρισία. Αν, π.χ., μια ηθοποιός πνίγει σε κάθε παράσταση ένα πουλί, αυτό είναι πρωτίστως αδίκημα, ακόμα κι αν θεωρείται τέχνη. Αν διωχθεί η ηθοποιός (ή και ο σκηνοθέτης), θα είναι για το αδίκημα, όχι για τη συγκεκριμένη έκφραση.
3. Η ελευθερία και η λογοκρισία δεν εκτείνονται μόνο στην τέχνη και στην έκφραση. Όποιος έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος, θα ξέρει καλά ότι, παρά τα μεγάλα λόγια, το πρώτο πράγμα με το οποίο πρέπει να εξοικειωθεί είναι οι περιορισμοί που τίθενται από το νόμο, από τους κανόνες του Μέσου στο οποίο εργάζεται, από τις ενδεχόμενες δεσμεύσεις του Μέσου έναντι της αγοράς, της πολιτικής ή συγκεκριμένων προσώπων και, ασφαλώς, κάποιες φορές, από τις ειδικές συνθήκες τις οποίες ορίζει η πολιτεία, δηλαδή οι κυβερνήσεις. Εν προκειμένω, π.χ., πολύ πιο σοβαρή για την ελευθερία στη χώρα μας είναι η διάταξη του νόμου εμπνεύσεως του υπουργού Επικρατείας Νίκου Παππά που νομοθετεί περιορισμούς στα ηλεκτρονικά Μέσα Ενημέρωσης, στο όνομα δήθεν ενός πολέμου κατά της διαπλοκής. Εξίσου σοβαρή είναι η απαγόρευση κάλυψης από τα ΜΜΕ των συνθηκών φιλοξενίας προσφύγων στους ειδικούς χώρους – την ίδια στιγμή που για την κυβέρνηση δεν υπάρχει θέμα να δίνει τις δικές του φωτογραφίες ο υπουργός Αμύνης Πάνος Καμμένος, πλαισιωμένος από παιδιά που φιλοξενούνται στο στρατόπεδο (είναι αυτό που ο Κούντερα έχει αποκαλέσει ολοκληρωτικό κιτς). Πρόβλημα για την ελευθερία είναι και η δίωξη επιστημόνων για τις επιστημονικές απόψεις τους (περίπτωση Ρίχτερ) ή για την κριτική που άσκησαν σε ανώτατα στελέχη της δικαστικής πυραμίδας (περίπτωση Θάνου_Τσακυράκη). Τέλος, μνημείο λογοκρισίας, μάλιστα ολοκληρωτικού τύπου, συνιστά η μεθόδευση του υπουργού Τύπου, Νίκου Παππά, η στηριγμένη στην παρ. 5 του άρθρου μόνου του Ν. 1178/81, όπως αντικαταστάθηκε με την παρ. 2 του άρθρ. 37 του Ν. 4356/2015, που διεκδικεί την αποκατάσταση της τρωθείσας τιμής του, θεωρεί, από δημοσιεύματα, και δίνει αυτός το κείμενο με το οποίο θα αισθανόταν ικανοποιημένος.
Κατά τα άλλα, είναι πολύ ενδιαφέρον να συζητάς για ελευθερίες και λογοκρισία σε ένα κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον που ανέχεται την περιστολή ελευθεριών, αρκεί να βολεύει τις ιδέες μας. Ή τις ιδεοληψίες μας.
Χρήστος Γραμματίδης: Δικηγόρος
Η μεγαλύτερη προσδοκία μου είναι να μην καταλήξει μια βαρετή συνάντηση ομοϊδεατών. Συνήθως σε αυτού του είδους τις εκδηλώσεις όλοι οι ομιλητές και όσοι μιλάνε από το κοινό λένε τα ίδια: "ζήτω η ελεύθερη τέχνη, ζήτω η ελεύθερη έκφραση, κάτω η λογοκρισία". Αυτοεπιβεβαιωνόμαστε και γυρίζουμε σπίτι σίγουροι για το πόσο δίκιο έχουμε. Η μεγαλύτερη προσδοκία μου θα ήταν να επιχειρηματολογήσει κάποιος για την αντίθετη γνώμη, για το πόσο σημαντικά είναι τα "δημόσια ήθη", να μας πει κάποιος γιατί θεωρεί ότι μια κοινωνία έχει δικαίωμα να λογοκρίνει και τα συναφή. Αλλά κάποιος που τα πιστεύει αυτά (και υπάρχουν πολλοί) συνήθως δεν έρχεται σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Δυστυχώς.
