39+1 βιβλία για την Άνοιξη

Τρεις ποιητικές ανθολογίες

Η συγκεντρωτική επανέκδοση των ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη, υπό τον τίτλο Ποιήματα (εκδ. Ίκαρος) αποτελεί αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός. Η προσεγμένη έκδοση, σε επιμέλεια Δημήτρη Δασκαλόπουλου, περιλαμβάνει την κύρια ποιητική παραγωγή του Σεφέρη, καθώς και το «Τετράδιο γυμνασμάτων Β'». Ο τόμος κυκλοφορεί σε χαρτόδετη και σε βιβλιοδετημένη έκδοση.

Συγκεντρωτική έκδοση, Τα Ποιήματα, με όλα τα ποιήματα της Μαρίας Πολυδούρη, σε επιμέλεια της Χριστίνας Ντουνιά, μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εστία. Η μελέτη «Μαρία Πολυδούρη ή "τα ρόδα του αίματος"», που περιλαμβάνεται στο επίμετρο του τόμου αναδεικνύει τους βασικούς άξονες του έργου της Πολυδούρη, τη σχέση με την ευρωπαϊκή και την ελληνική λογοτεχνική παράδοση, καθώς και τις περιπέτειες της πρόσληψής του. Ο τόμος ολοκληρώνεται με τα «Στοιχεία βιογραφίας», όπου ανακοινώνονται νέα ευρήματα για τη ζωή και την καλλιτεχνική διαδρομή της ποιήτριας.

Το σπουδαίο ποιητικό έργο του Γιάννη Βαρβέρη συγκεντρώθηκε από τις εκδόσεις Κέδρος σε δύο τόμους, με τίτλο Ποιήματα. Η πυκνότητα και η λιτότητα που χαρακτηρίζουν την ποίηση του Βαρβέρη αναδεικνύονται στο έπακρο στα ποιήματα των δύο αυτών τόμων. Μια καλή αφορμή, για όσους δεν έχουν συναντηθεί με το έργο του, να το κάνουν ολοκληρωμένα τώρα.

Τρεις συγκεντρωτικές συλλογές σύγχρονων ποιητών

Είναι σημαντική στιγμή για έναν ποιητή να βλέπει το σύνολο του έργου του συγκεντρωμένο σε έναν τόμο. Αυτό συνέβη και με την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, άπαντα τα ποιήματα της οποίας μόλις κυκλοφόρησαν με τον τίτλο Ποίηση 1963-2011 (εκδ. Καστανιώτη). Συγκεντρώνονται εδώ όλες οι ποιητικές της συλλογές, από την πρώτη με τίτλο Λύκοι και σύννεφα (1963) μέχρι το πρόσφατο Η ανορεξία της ύπαρξης (2011).

Κάτι ελαφρώς διαφορετικό συνέβη με τα ποιήματα του Γιώργου Μαρκόπουλου. Στη συλλογή Ποιήματα 1968-2010 (εκδ. Κέδρος), ο συγγραφέας, εκτός από τις συλλογές Μη σκεπάζεις το ποτάμι και Κρυφός κυνηγός, που παρέμειναν όπως είχαν τυπωθεί αρχικά, έκανε μια πάρα πολύ αυστηρή επιλογή, ενώ αρκετά από τα ποιήματα έχουν υποστεί από απλές μέχρι και δομικές αλλαγές γι' αυτή την έκδοση.

Κάτω από τον επίσης λιτό τίτλο Τα ποιήματα 1970-2010 (εκδ. Τόπος) ο Γιάννης Κοντός συγκέντρωσε σε έναν τόμο και τις δεκατέσσερις ποιητικές του συλλογές. Ο Κοντός κατέχει εξέχουσα θέση ανάμεσα στους ποιητές της γενιάς του. Με όπλο τον αυτοσαρκασμό και χρησιμοποιώντας γλώσσα κρυπτική, αιχμηρή, εκ προθέσεως αντιποιητική και εντυπωσιακά παραστατική, έχει διαμορφώσει μια ιδιότυπη φωνή.

Τρεις επανεκδόσεις ελληνικών μυθιστορημάτων

Ενδιαφέρουσα αφορμή για συνάντηση με το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου Κερένια Κούκλα αποτελεί η φροντισμένη και καλόγουστη έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Η έκδοση συμπληρώνεται από την εκτενή μελέτη της Αγγέλας Καστρινάκη: «Σαν τις μυγδαλιές: Ιδέες και σύμβολα στην Κερένια Κούκλα». Η μελέτη της Καστρινάκη αναζητά στο μυθιστόρημα τα λανθάνοντα νοήματά του, τα σύμβολα, τις υπόγειες αναφορές σε αρχαία μυστήρια του θανάτου και της αναγέννησης - όλα όσα κρύβονται αριστοτεχνικά κάτω από την επιφάνεια μιας αθηναϊκής ηθογραφίας.

Επανέκδοση είχαμε και για το πρώτο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού, με τίτλο Θύματα ειρήνης (εκδ. Γκοβόστη). Ο Βασιλικός σε αυτό το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία μιας παρέας φίλων στη Θεσσαλονίκη οι οποίοι φιλοδοξούν να φέρουν εις πέρας ένα τολμηρό σχέδιο. Η γραφή του Βασιλικού χαρακτηρίζεται από νεανική ορμή, αυθορμητισμό και παιγνιώδη διάθεση. Η έκδοση συνοδεύεται από κατατοπιστικό επίμετρο του Θανάση Αγάθου.

Άλλη μια επανέκδοση, αυτή τη φορά για το μυθιστόρημα του Ασημάκη Πανσέληνου Τότε που ζούσαμε (εκδ. Μεταίχμιο). Γραμμένο μες στη δικτατορία, το Τότε που ζούσαμε αποτελεί μια πράξη αντίστασης και μαζί μιαν απολογία της γενιάς του Ασημάκη Πανσέληνου. Ο Πανσέληνος αναθυμάται τη ζωή του γνωρίζοντας πως ζει κανείς την εποχή κατά την οποία αγωνίζεται για κάτι καλύτερο. Οι αναμνήσεις του είναι η τελευταία του προσπάθεια να αγωνιστεί ξανά. Ένα βιβλίο αναμνήσεων με συγκλονιστικές μαρτυρίες, με γοητευτική ατμόσφαιρα και με ιδέες τολμηρές και ανατρεπτικές. 

Τρία σύγχρονα ελληνικά μυθιστορήματα

Νέο χορταστικό μυθιστόρημα έχουμε από τον Ισίδωρο Ζουργό, με τίτλο Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο (εκδ. Πατάκη). Το μυθιστόρημα εξιστορεί τη ζωή ενός προικισμένου ανθρώπου, γιατρού και πολυπράγμονα στοχαστή, που δρασκελίζει χώρες, γλώσσες, πολιτισμούς, περιπλανιέται σε ανθρώπους και ιδέες. Ένα βιβλίο για την ιστορία της Ιατρικής και της Ευρώπης, ένα χρονικό της νοσταλγίας του Θεού και της συνάντησης των θρησκειών, ένα οδοιπορικό στη μελαγχολία, στην αναζήτηση της φιλοσοφικής καταφυγής στο πρόσωπο του συνανθρώπου.

Με το πολυφωνικό μυθιστόρημα Καιροί τέσσερεις (εκδ. Πόλις) συστήνεται η πρωτοεμφανιζόμενη Χριστίνα Καράμπελα. Σε αυτό παρακολουθούμε την ιστορία τεσσάρων γυναικών και ενός άνδρα που γίνεται μέλος της οικογένειάς τους παίζοντας καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Ένα γαϊτανάκι σε τέσσερεις πράξεις για τη διεκδίκηση της κόρης από τη μάνα, τον έρωτα του αρσενικού για το θηλυκό, την αέναη αλλαγή των εποχών, τη φύση μέσα στην πόλη, τα περίκλειστα οικογενειακά άφατα και άρρητα που κληροδοτεί η μια γενιά στην άλλη. Ρεαλισμός και μαγεία, εύπλαστο γλωσσικό ιδίωμα, ένταση, χρώματα, γεύσεις και μυρωδιές.

Το Φως της Φονιάς (εκδ. Άγρα) είναι το τελευταίο μέρος της τριλογίας του Γιάννη Ατζακά. Μια επική αφήγηση που αποτυπώνει την ελληνική κοινωνία κάτω από τον βαρύ ίσκιο του Εμφυλίου. Οι σκληροτράχηλοι άνθρωποι μιας μυθικής πια εποχής μοιάζει να αποδοκιμάζουν σιωπηρά την απληστία και την πλησμονή, τη μαλθακότητα και την αφροσύνη των επιγόνων τους. Ο Γιάννης Αρχοντής -το ατίθασο αγόρι πουγνωρίσαμε στα Διπλωμένα Φτερά, το υποταγμένο παιδί του Θολού βυθού-, μετά την περιπλάνηση οκτώ χρόνων, επιστρέφει ως ξένος στο νησί του. Τελειώνει, έτσι, η μικρή «Οδύσσεια» στον έξω κόσμο, για να αρχίσει η οδυνηρή οδοιπορία του στους δικούς του λαβυρίνθους, καθώς πρέπει τώρα να μεταμορφωθεί από «παιδί της βασίλισσας» και πάλι σε γιο του αντάρτη. Όσο ο μοναχικός έφηβος αγωνίζεται να γνωρίσει τον εαυτό του και να ορίσει τη μοίρα του, τον στοιχειώνουν η αμφίθυμη σχέση με τον πατέρα και το κρυφό σαράκι ενός ανεκπλήρωτου έρωτα πάνω στον βράχο μιας θρυλούμενης κουρσάρικης σφαγής, τον κάβο της Φονιάς. 

Τρεις συλλογές διηγημάτων

Η Βάσια Τζανακάρη μόλις εξέδωσε τη νέα της συλλογή διηγημάτων Η καρέκλα του κυρίου Έκτορα (εκδ. Μεταίχμιο). Ιστορίες για ανθρώπους της πόλης με βαθιές ρίζες στην επαρχία και τα οικογενειακά τους βιώματα. Οι ήρωες των διηγημάτων αυτού του βιβλίου ζουν στα χαλάσματα ενός κόσμου που δεν υπάρχει πια και πασχίζουν, ενάντια στον χρόνο και τη μοίρα, να σβήσουν τις ιστορίες τους και να γράψουν καινούργιες. Ανάμεσά τους και ο κύριος Έκτορας που βλέπει τα πάντα και ρίχνεται μαζί τους στο κυνήγι της ευτυχίας.

Πρωτοεμφανιζόμενος με διηγήματα ο Νίκος Κουφάκης. Η συλλογή του Οικογενειακή πορσελάνη (εκδ. Κέδρος). Πώς φαίνεται, άραγε, ο κόσμος σε ένα παιδί κρυμμένο κάτω από το τραπέζι της κουζίνας, όσο η μητέρα του τακτοποιεί τον νεροχύτη και ο πατέρας του διαβάζει εφημερίδα; Δεκαέξι διηγήματα-σερβίτσια όπου το τράβηγμα μιας κλωστής DMC από το κέντημα της μητέρας οδηγεί στην παραλία των παιδικών μας χρόνων, σε πυργοδέσποινες που αναπαύονται κάτω από τις λεύκες της Ζισόρ έξω από το Παρίσι, στις «Γυμνοπαιδιές» του Ερίκ Σατί.

Με συμμετοχές, έως τώρα, στους συλλογικούς τόμους των «Hotel - Ένοικοι γραφής» (Είμαστε όλοι μετανάστες και Χαμένοι στο διαδίκτυο) ο Χρίστος Κυθρεώτης μόλις κυκλοφόρησε την πρώτη του συλλογή διηγημάτων, Μια χαρά (εκδ. Πατάκη). Έξι άνθρωποι, για κάποιον λόγο, αποφασίζουν να τα βάλουν με τον εαυτό τους την εποχή που όλα μοιάζουν να πηγαίνουν μια χαρά. Ένας νεαρός οπαδός της ΑΕΚ δεν θέλει να είναι Αλβανός. Ένας έφηβος δεν διαχειρίζεται και πολύ ψύχραιμα αυτό που βλέπει στον καθρέφτη. Μια σπουδάστρια κάνει όσες παρακάμψεις χρειάζονται προκειμένου να αποφύγει τη λύπη της. Ένας Ελληνοκύπριος αδυνατεί να ξεφορτωθεί τα απομεινάρια της μνήμης. Ένας τριαντάχρονος συνειδητοποιεί πως όσα έχει είναι μια χαρά - ωστόσο εκείνος δεν τα θέλει. Και μια γυναίκα σε πρόωρη κλιμακτήριο κάνει ξαφνικά όλα όσα μέχρι τότε απεχθανόταν.

Τρία αυτοβιογραφικά πεζογραφήματα

Σπονδυλωτό μυθιστόρημα σε σαράντα πέντε πράξεις χαρακτηρίζει ο ποιητής Χάρης Βλαβιανός το πρώτο πεζό του κείμενο με τίτλο Το αίμα νερό (εκδ. Πατάκη). Η ιστορία της οδυνηρής του σχέσης με τον αδιάφορο πατέρα του και την sui generis μητέρα του ειπωμένη μέσα από σαράντα πέντε σκληρά, εξομολογητικά, ειρωνικά, τραυματικά και απολύτως καθοριστικά για τον ίδιο στιγμιότυπα ζωής. Ο συγγραφέας καταφέρνει, στα περισσότερα από αυτά, να παράγει ενδιαφέρον πεζογραφικό αποτέλεσμα αποφεύγοντας τον σκόπελο της μελό καταγγελίας.

Διακόσιες εβδομήντα φωτογραφίες από οικογενειακά λευκώματα και άλλες πηγές χρησιμοποίησε ο κύπριος συγγραφέας Αντώνης Γεωργίου για να συνθέσει την ιστορία του βιβλίου Ένα αλπούμ ιστορίες (εκδ. Ροδακιό). Ένα πολυφωνικό αφήγημα, ένα ψηφιδωτό μετα-μυθιστόρημα για έναν ολόκληρο τόπο και τους ανθρώπους του. Με αφορμή μια γιαγιά που μόλις έχει πεθάνει ξετυλίγεται ένα κουβάρι ιστορίες. Παλιές και καινούργιες, στην κοινή ελληνική αλλά και στην κυπριακή διάλεκτο. Μαζί με αυτές παραθέματα από εφημερίδες, πραγματικά και φτιαχτά, συνταγές, σχέδια, παιδικά, δημοτικά τραγούδια, μοιρολόγια, ποιήματα και φωτογραφίες.

Αυτοβιολογία χαρακτηρίζει το μικρό αυτό βιβλίο ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης και του δίνει τον τίτλο Ιστορία των παθών (εκδ. Γαβριηλίδης). Μια αλληλουχία από καρτ ποστάλ που λένε τηλεγραφικά στους φίλους ποια μέρη, ποιες γαίες επισκέφτηκε ο συγγραφέας, τόσο μέσα από τη γραφή όσο και μέσα από τη ζωή.

Τρεις νουβέλες ρωσικής πεζογραφίας

Η ρωσική λογοτεχνία κατέχει υψηλή θέση στις προτιμήσεις των περισσότερων βιβλιόφιλων αναγνωστών. Και όχι άδικα. Κλασικά αριστουργήματα μαζί με λιγότερο γνωστά κείμενα ενισχύουν την παραπάνω θέση και προσφέρουν ώρες απαράμιλλης αναγνωστικής απόλαυσης. Αυτό συμβαίνει και με τη νουβέλα του Alexander Grin, Τα πορφυρά πανιά (μτφρ. Ιοκάστη Καμμένου, εκδ. Κίχλη). Η ιστορία του Grin, γραμμένη με αριστοτεχνικό τρόπο και με δάνεια από τις αφηγηματικές τεχνικές των παραμυθιών, αποτελεί έναν ύμνο στον έρωτα, την ελπίδα και την πίστη. Η ερωτική αφύπνιση των δύο νεαρών ηρώων, της Ασσόλ και του Γκρέυ, και η πορεία προς την εκπλήρωση του έρωτά τους δίνονται μέσα από λαμπρές περιγραφές της φύσης και αρχετυπικούς συμβολισμούς.

Εξαιρετική είναι και η νουβέλα του Vsevolod Garshin, Το κόκκινο λουλούδι (μτφρ. Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, εκδ. Πόλις). Ο ήρωας του διηγήματος του Γκάρσιν κλείνεται σε ένα ψυχιατρικό άσυλο και ανακαλύπτει πως το Απόλυτο Κακό βρίσκεται εκεί με τη μορφή τριών κατακόκκινων λουλουδιών που έχουν φυτρώσει στην άκρη του κήπου και μοιάζουν με παπαρούνες. Eκείνος δεν θα σταματήσει, είναι διατεθειμένος να θυσιάσει ακόμη και την ίδια του τη ζωή για να τα κόψει και να σκοτώσει, έτσι, το Κακό. Με σπάνιας έντασης λιτότητα, το διήγημα αυτό στοιχειώνει όσους το διαβάζουν, καθώς προσεγγίζει με μοναδικό τρόπο το μυστήριο και την ομορφιά της τρέλας, κατάσταση την οποία ο συγγραφέας βίωσε ώς τα άκρα, βάζοντας τέρμα στη ζωή του στα τριάντα τρία του χρόνια.

Η νουβέλα του Fyodor Dostoyefsky Το Όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου (μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου, εκδ. Ροές) είναι ίσως το πιο φωτεινό κι αισιόδοξο αφήγημα του μεγάλου ρώσου κλασικού. Μέσα από μια συνύπαρξη αντιθέσεων -φως και σκοτάδι, πραγματικό και φανταστικό, το χθες και το αύριο- ο συγγραφέας μάς ξεναγεί στην ομιχλώδη Πετρούπολη της εποχής του, για να μας μεταφέρει στη συνέχεια σ' ένα ηλιόλουστο, ειδυλλιακό ελληνικό νησί του μακρινού παρελθόντος και συνάμα του απώτερου μέλλοντος.

Τρία μυθιστορήματα κλασικής ξένης πεζογραφίας

Το ιδιαιτέρως γνωστό μυθιστόρημα του Guy De Maupassant Ο φιλαράκος (μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Γκοβόστη) γράφτηκε όταν ο συγγραφέας βρισκόταν στο απόγειο της συγγραφικής του τέχνης. Είναι ένα μυθιστόρημα αποπλάνησης, ίντριγκας και αθέμιτης κοινωνικής αναρρίχησης την περίοδο της Belle Epoque του Παρισιού. Ο Ζωρζ Ντυρουά, ο ήρωας του βιβλίου, είναι ένας ξοφλημένος δημοσιογράφος και πρώην υπαξιωματικός των Ουσσάρων με ταπεινή καταγωγή, ο οποίος με δόλια μέσα και συνάπτοντας σχέσεις με ισχυρές και ευκατάστατες γυναίκες καταφέρνει να αναρριχηθεί στην κορυφή της παριζιάνικης κοινωνίας. Με τη γοητεία και τους αβρούς τρόπους του εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες των άλλων προς ίδιον όφελος - προδίδοντας ακόμη και τη γυναίκα που στάθηκε δίπλα του με αυταπάρνηση.

Το μυθιστόρημα Ο ξένος στο χώμα (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Καστανιώτη) του William Faulkner μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Δημοσιευμένο το 1948, μια χρονιά πριν του απονεμηθεί το Νόμπελ, διαδραματίζεται στη δικής του επινόησης κομητεία Γιοκναπατάουφα -τόπο δράσης πολλών έργων του-, και συνδυάζει το αστυνομικό μυθιστόρημα με την εμβριθή εξερεύνηση των φυλετικών σχέσεων στον Αμερικανικό Νότο. Γραμμένο με το πυκνό, πολυεπίπεδο ιδίωμά του, που συνδυάζει τη συνειδησιακή ροή με τις ντοπιολαλιές του Νότου, ο Ξένος στο χώμα είναι, περισσότερο ίσως από κάθε άλλο βιβλίο του Faulkner, μια βαθιά και σοφή ανατομία του ανθρώπινου ψυχισμού όταν αυτός έρχεται αντιμέτωπος με το θηρίο του τυφλού ρατσιστικού μίσους.

Τα Σταφύλια της οργής (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Παπαδόπουλος) είναι ίσως το πιο γνωστό και πιο διαβασμένο μυθιστόρημα του John Steinbeck. Ένας ύμνος στον άνθρωπο και στην ανθρωπιά, στη δύναμη της οικογένειας, στη μάχη για τον επιούσιο, στις μικρές πράξεις καλοσύνης. Η ιστορία της οικογένειας Τζόουντ, που ξεριζώνεται από τον τόπο της και μεταναστεύει, δίνεται με λογοτεχνική αμεσότητα που καθηλώνει.

Τρία μυθιστορήματα σύγχρονης ξένης πεζογραφίας

Ο Νοτιοαφρικανός J.M. Coetzee είναι από τους σημαντικούς συγγραφείς που ακόμη δεν έχουν βρει το κοινό τους στη χώρα μας. Η συγκέντρωση των βιβλίων του στις εκδόσεις Μεταίχμιο ίσως βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Στο μυθιστόρημα Τα χρόνια του σιδήρου (μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) παρακολουθούμε μια γυναίκα στο τέλος της ζωής της. Μια λευκή Νοτιοαφρικανή αντιμέτωπη με τη σιδερένια οργή που έχει σφυρηλατήσει η βία του απαρτχάιντ, αντιμέτωπη με το τέλος μιας εποχής, αντιμέτωπη με το θάνατο.

Για πολλούς, το ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα του Ιρλανδού Colm Toibin Η Διαθήκη της Μαρίας (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Ίκαρος) αποτελεί ένα προκλητικό και ασεβές κείμενο. Η αλήθεια είναι ότι ο Colm έχει διαχειριστεί τη Μαρία, την μητέρα του Ιησού, με τρυφερότητα και πραγματική αγάπη βάζοντάς την να καταθέτει τη δική της εκδοχή του συγκλονιστικού γεγονότος που υπήρξε καθοριστικό τόσο για την ίδια όσο και για την ανθρωπότητα. Γερασμένη, καταπονημένη και εξόριστη, η Μαρία αγνοεί την παράμετρο «ανθρωπότητα». Για κείνη μετράει ότι το παιδί της πέθανε με τρόπο σκληρό και απάνθρωπο για έναν απροσδιόριστο σκοπό, σε μια εποχή αλλαγών και ανακατατάξεων. Καθώς η ζωή της έχει αρχίσει να παίρνει μυθικές διαστάσεις, η Μαρία αποφασίζει να μιλήσει. Μέσα από τη σπαρακτική αφήγηση των γεγονότων αναδύεται όχι μόνον η τραγική μορφή της μητέρας αλλά και η μορφή της γυναίκας που ασκεί με το ίδιο ήθος και αυστηρότητα την κριτική και την αυτοκριτική.

Ο Χιλιιανός Roberto Bolano έχει βρει και στη χώρα μας ένα σημαντικό σε μέγεθος και ιδιαίτερα πιστό κοινό. Στο Φυλαχτό (μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδ. Άγρα), η κεντρική ηρωίδα, η Αουξίλιο Λακουτύρ, βρίσκεται παγιδευμένη: Επί δώδεκα μέρες κρύβεται στις γυναικείες τουαλέτες της Σχολής Φιλοσοφίας και Φιλολογίας όταν η Αστυνομία καταλαμβάνει το Πανεπιστήμιο, στο Μεξικό, τον Σεπτέμβριο του 1968. Σ΄αυτό το διάστημα οι τουαλέτες θα μετατραπούν σε τούνελ στο χρόνο, μέσα από το οποίο θα δει τα χρόνια που έζησε στο Μεξικό αλλά και τα χρόνια που μέλλεται να έρθουν. Ένα παραληρηματικό παραμύθι με φιλοσοφικές προεκτάσεις.

Τρία έργα κλασικής γραμματείας

Οι ιστορίες του Καντέρμπερυ (μτφρ. Δημοσθένης Κορδοπάτης, εκδ. Μελάνι) του Geoffrey Chaucer (1340-1400) καταλέγεται ανάμεσα στα 100 σημαντικότερα βιβλία όλων των εποχών. Παρ' ότι θεωρείται ο ακρογωνιαίος λίθος της αγγλικής λογοτεχνίας κι ένα από τα έργα που επηρέασαν όσο κανένα τους μετέπειτα συγγραφείς, δεν είχε μεταφραστεί ολόκληρο ως τώρα στα ελληνικά. Η ιδέα του προσκυνήματος στο Καντέρμπερυ, όπου μια ομάδα από τριάντα περίπου άντρες και γυναίκες, για να απαλύνουν τη μονοτονία και την πλήξη της οδοιπορίας τους, λένε ιστορίες μεταξύ τους, είναι κάτι περισσότερο από μια πρόφαση για να τυλιχθεί γύρω της μια ποικιλία διηγήσεων: γιατί, στο σύνολό τους, οι ιστορίες αυτές συγκροτούν ένα πανόραμα των συνθηκών της ζωής κατά τον 14ο αιώνα στην Αγγλία, και του χαρακτήρα, της νοοτροπίας και των ηθών της κοινωνίας της εποχής αυτής. Είναι το πρώτο μεγάλο λογοτεχνικό έργο που γράφτηκε στα κοινά αγγλικά και όχι στα λατινικά ή στα γαλλικά που κυριαρχούσαν εκείνη την εποχή ως γλώσσα της λογοτεχνίας και της διανόησης, και κατάφερε να αναδείξει τις δυνατότητες της αγγλικής γλώσσας.

Η Παλατινή Ανθολογία (μτφρ. Γιώργος Κεντρωτής, εκδ. Gutenberg) είναι το δημοφιλέστερο ποιητικό ανάγνωσμα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, από τον 7ο π.Χ. έως τον 7ο μ.Χ. αιώνα. Το συντριπτικώς δημοφιλέστερο τμήμα της είναι το Πέμπτο Βιβλίο, αυτό που περιλαμβάνει ερωτικά επιγράμματα διακρινόμενα για την κομψότητα του λυρικού ύφους και την αγέραστη επικαιρότητά τους. Ο κόσμος του έρωτα -από την απλή εξομολόγηση ως τη σοφιστευμένη απιστία, από τα συνήθη παράπονα και τα χαριεντίσματα ως τα αφάνταστα καρδιοχτυπήματα και τα βάσανα, από τη συγκρατημένη σεμνότητα ως τη απερίφραστη χυδαιότητα- παρουσιάζεται ανάγλυφα και με χαριτωμένη βραχύτητα στα μάτια του αναγνώστη.

Το σημαντικό κείμενο του Διονυσίου Σολωμού Ο Κρητικός σε επιμέλεια Στυλιανού Αλεξίου κυκλοφόρησε σε υποδειγματική έκδοση από την Κίχλη. Για να σωθούν από την προέλαση των τουρκικών δυνάμεων, αγωνιστές και άμαχοι επιχειρούν να φυγαδευτούν από τις δυτικές ακτές του νησιού με προορισμό τα αγγλοκρατούμενα Κύθηρα και την Πελοπόννησο. Πάνω σ' αυτό το θέμα, ο Σολωμός κεντά αριστουργηματικά την ιστορία ενός νέου Κρητικού και της μνηστής του: το ναυάγιό τους κοντά στην ακτή της Πελοποννήσου, μέσα σε θύελλα και βροντές, την πάλη τους με τα κύματα, την εμφάνιση στην κρίσιμη ώρα μιας γυναικείας δραματικής μορφής (της ψυχής της νέας), τέλος τη σωτηρία του ήρωα αλλά και τον θάνατο της κοπέλας. Ο χρόνος της σολωμικής αφήγησης δεν είναι ευθύγραμμος. Πάνω στη μάχη του με τα στοιχεία της φύσης, ο ήρωας ανακαλεί διαρκώς το παρελθόν αλλά και προβλέπει το μέλλον, τη συνάντησή τους την ημέρα της Ανάστασης των νεκρών. Έργο της κερκυραϊκής περιόδου του ποιητή, γραμμένο τα χρόνια 1833 - 1834, ο Κρητικός έφτασε ως εμάς σχεδόν ακέραιος. Οι μουσικοί ζευγαρωτοί δεκαπεντασύλλαβοι του ποιήματος συνδέουν τον Σολωμό με την παράδοση του Βιτσέντζου Κορνάρου, ενώ με τη σειρά τους αποτελούν τη γέφυρα προς σημαντικά μεταγενέστερα έργα της λογοτεχνίας μας.

Τρία θεατρικά κείμενα

Ο Αρχιμάστορας Σόλνες (εκδ. Gutenberg) σε μετάφραση του Θεοδόση Α. Παπαδημητρόπουλου είναι από τα σημαντικότερα θεατρικά κείμενα του Ibsen, από τα όψιμα έργα του. Έγραφε ο Νίκος Ξένιος σε πρόσφατο κριτικό του σημείωμα: «Ο διακεκριμένος εργολάβος Σόλνες έχει οικοδομήσει την καριέρα του πάνω στην κατεστραμμένη καριέρα του βοηθού του και στην κατεστραμμένη ευτυχία της συζύγου του. Αυτή η δαιμόνια προσωπικότητα τρέμει μήπως η «εισβολή» της απειλητικής νεότητας του αφαιρέσει τα πρωτεία και τις διακρίσεις. Ωστόσο, η άφιξη της κατά πολύ νεώτερής του Χίλντε κομίζει όλα τα σαγηνευτικά γνωρίσματα μιας αδελφής ψυχής που θα του εξασφαλίσει την ψυχική ανάταση που χρειάζεται, εμπλέκοντάς τον σε θανατερή παγίδα».

Ο Georg Büchner πρόλαβε να γράψει τρία μόνο θεατρικά (Ο Θάνατος του Νταντόν - 1835, Λεόντιος και Λένα - 1836 και Βόυστεκ - 1836) και πέθανε από τύφο στα 24 χρόνια του. Ενώ το Λεόντιος και Λένα είναι μία σε πρώτο επίπεδο κλασική ιστορία, που θα μπορούσε να έχει γραφτεί στην αρχή του Ρομαντισμού, τα άλλα δύο θεατρικά του, και ειδικά ο ημιτελής Βόυτσεκ (μτφρ. Ερρίκος Μπελιές, εκδ. Ηριδανός), τονίζουν τις κοινωνικές αδικίες που αποθηριώνουν την ψυχή του ανθρώπου σε εποχές γεμάτες πολέμους και άδικα χυμένο αίμα.

Το πασίγνωστο κείμενο του Edmond Rostand Συρανό ντε Μπερζεράκ (μτφρ. Λουίζα Μητσάκου, εκδ. Νεφέλη) έχει ανέβει πολλές φορές στο θέατρο και έχει διασκευαστεί στον κινηματογράφο και έτσι οι περισσότεροι είναι εξοικιωμένοι με την ιστορία. Με το μειονέκτημα μιας μεγάλης μύτης, ο Συρανό αδυνατεί να εκφράσει τα αληθινά αισθήματα αγάπης που τρέφει για την όμορφη ξαδέλφη του Ρωξάνη. Όταν η Ρωξάνη τον συναντά για να του εξομολογηθεί τον ερωτά της, για έναν άλλο άντρα, τον όμορφο Κριστιάν, ο Σιρανό γίνεται η σκιά που κινεί τα αόρατα νήματα που να τη φέρουν κοντά στον αγαπημένο της. Παντρεύοντας την ομορφιά με το πνεύμα, ο Σιρανό ντε Μπερζεράκ ντύνει το αγγελικό πρόσωπο του Κριστιάν με την ομορφιά της δικής του ψυχής. Στη μετάφραση της Μητσάκου ανέβηκε προ τριετίας το έργο στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου αλλά και πολύ πρόσφατα από τον Γιάννη Κακλέα. 

Τρία δοκίμια

Την Κατερίνα Σχινά τη γνωρίζουμε μέσα από τις μεταφράσεις της, τα κριτικά της σημειώματα γύρω από βιβλία και συγγραφείς και παλαιότερα από τα κείμενά της για τη μουσική. Με το πρώτο της δοκίμιο Καλή και ανάποδη. Ο πολιτισμός του πλεκτού (εκδ. Κίχλη) μας αποκαλύπτει και ένα ακόμη πάθος της: Το πλέξιμο και όσα σχετίζονται με αυτό. Μαθηματική εξίσωση, μουσική παρτιτούρα, εικαστικός καμβάς, ποιητικό εργαλείο, όπλο αντίστασης, μέσο κοινωνικοποίησης, πεδίο φεμινιστικής διερεύνησης, αφετηρία στοχασμού, το πλέξιμο δεν είναι απλώς μια μοναχική δραστηριότητα, μια τεχνική αναδημιουργίας. Πίσω από τη χειροτεχνία λανθάνει ένας ολόκληρος πολιτισμός. Η συγγραφέας, επίμονη πλέκτρια παιδιόθεν, αποτυπώνει τα πολλά πρόσωπα του πλεκτού ανατρέχοντας στην ποίηση και την πεζογραφία, την Ανθρωπολογία, τις κοινωνικές επιστήμες, τις εικαστικές τέχνες, τα Μαθηματικά και τα κινήματα αμφισβήτησης.

Στο βιβλίο του Mikhail Bakhtin Δοκίμια ποιητικής (μτφρ. Γιώργος Πινακούλας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) περιλαμβάνονται πέντε δοκίμια του σημαντικότερου Ρώσου θεωρητικού της λογοτεχνίας, του Μιχαήλ Μπαχτίν, που αφορούν ζητήματα ποιητικής. Τα δοκίμια βρέθηκαν στα συρτάρια του συγγραφέα και εκδόθηκαν το 1979, τέσσερα χρόνια μετά το θάνατό του. Στην πραγματικότητα, δεν είναι ολοκληρωμένα δοκίμια αλλά σημειώσεις που κρατούσε κατά τη διάρκεια πολλών ετών. Παρ' όλα αυτά, έχουν ιδιαίτερη αξία για τη θεωρία της λογοτεχνίας. Εδώ ο Μπαχτίν αναπτύσσει τη θεωρία του για τη σταδιακή διαμόρφωση του μυθιστορήματος μαθητείας· παρουσιάζει τις απόψεις του για τα είδη λόγου, επιμένοντας στην επικοινωνιακή λειτουργία της γλώσσας· εκθέτει την αντίληψή του για το κείμενο και για τη σχέση του με τον συγγραφέα και τον αναγνώστη· διευκρινίζει έννοιες που εισήγαγε σε άλλα έργα του, όπως η διαλογικότητα, η εξωτοπία, ο μεγάλος χρόνος, η σχέση μεταξύ του εγώ και του άλλου· επεκτείνει, τέλος, τη θεωρία του για το γέλιο, το καρναβάλι και τη μυθιστορηματική πολυφωνία. Στα Δοκίμια ποιητικής, ο Μπαχτίν συνδυάζει τη φιλοσοφία με τη λογοτεχνική κριτική και προτείνει μια νέα μέθοδο για τη μελέτη της λογοτεχνίας, τη διαλογική μέθοδο, που διαφέρει τόσο από τη μαρξιστική όσο και απ' τη μέθοδο των φυσικών επιστημών.

Ενδιαφέροντα ερωτήματα θέτει και το βιβλίο του Δημήτρη Τζιόβα Κουλτούρα και Λογοτεχνία (εκδ. Πόλις) φιλοδοξώντας να συνταιριάσει τον επιφυλλιδογραφικό με τον θεωρητικό λόγο. Πως και γιατί ταυτίζεται κάποιος με μια εθνότητα ή ομάδα; Μήπως η έννοια της ταύτισης τείνει να υποκαταστήσει την έννοια της ταυτότητας, ιδιαίτερα στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες; Ως ποιο βαθμό η κουλτούρα μπορεί να θεωρηθεί πρωτεϊκή έννοια; Πότε και πώς αλλάζουν οι εικόνες της Ελλάδας; Τι εννοούμε μιλώντας για νεοτερικότητα στην ελληνική λογοτεχνία; Γράφονται δοκίμια στις μέρες μας ή σε τι παραπέμπουν οι όροι παράδοση και κανόνας; Μέσω βασικών εννοιών, θεωρητικών τάσεων ή ειδών γραφής επιδιώκεται να σκιαγραφηθεί το πώς ιδέες, πολιτισμικές πρακτικές και λογοτεχνικοί τρόποι εμφανίζονται, εξελίσσονται και μετασχηματίζονται μέσα στο χρόνο και τον τόπο.

Τρεις μελέτες

Το βιβλίο του Παναγιώτη Τσακόπουλου Αναγνώσεις της Νεοελληνικής Μεταπολεμικής Αρχιτεκτονικής (εκδ. Καλειδοσκόπιο), με αφετηρία το έργο 18 αρχιτεκτόνων και αρχιτεκτονικών γραφείων αποπειράται μια συνολική τοποθέτηση απέναντι στο μεταπολεμικό αρχιτεκτονικό φαινόμενο στην Ελλάδα. Η επιλογή των 18 έγινε με δύο βασικά κριτήρια που είτε το ένα είτε το άλλο, είτε κάποτε και τα δύο, χαρακτηρίζουν την πορεία τους. Το πρώτο είναι το ιδιόρρυθμο στίγμα τους στην ελληνική μεταπολεμική αρχιτεκτονική, η μικρότερη ή μεγαλύτερη απόκλισή τους από τα κυρίαρχα ρεύματά της. Το δεύτερο είναι η περιορισμένη προβολή τους στην κριτική ιστοριογραφία, ή και η έλλειψη συνθετικής προσέγγισης του έργου τους. Το βιβλίο δομείται σε αλληλοτεμνόμενες περιοχές-κύκλους, όπου εντάσσονται αρχιτέκτονες και γραφεία με συγκρίσιμα χαρακτηριστικά. Η τελική του δομή σε δύο μέρη αντιστρέφει τη διαδικασία ανάλυσης-σύνθεσης της μελέτης. Η αναλυτική προσέγγιση οδηγεί σε μια πρώτη κωδικοποίηση του συνολικού έργου ενός δημιουργού ή ενός γραφείου (Δεύτερο Μέρος), προκειμένου να επιχειρηθεί κατόπιν μια "ολιστική" ανάγνωση περιόδων βασισμένη σε κύκλους (Πρώτο Μέρος).

Εκατό χρόνια συσμπληρώνονται φέτος από την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, μια περίοδος που παραμένει πρόσφορη για μελέτη και έρευνα. Το βιβλίο του Hew Strachan, Ά Παγκόσμιος Πόλεμος (μτφρ. Νικόλαος Λαζαρίδης, εκδ. Γκοβόστη) το καταδεικνύει περίτρανα. Ο Hew Strachan επιχειρεί μια εντυπωσιακή, νέα καταγραφή των εχθροπραξιών, με πολλές νέες ερμηνείες και αποκαλύψεις για την πιο καθοριστική ιστορική περίοδο του 20ού αιώνα. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, που συχνά χαρακτηρίζεται εσφαλμένα απλώς ως μια παρατεταμένη αντιπαράθεση στο Δυτικό Μέτωπο, εξετάζεται πρώτη φορά υπό το πρίσμα των παγκόσμιων εξελίξεων. Ο Strachan υποστηρίζει με πειστικό τρόπο ότι η εν λόγω σύρραξη είχε λάβει τις διαστάσεις ενός παγκοσμίου πολέμου πολύ πριν από τη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών και τη Ρωσική Επανάσταση του 1917. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, που κάθε άλλο παρά μια ευρωπαϊκή υπόθεση ήταν, αφορούσε στις αποικιακές κτήσεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων, αλλά και απόμακρες περιοχές που χαρακτηρίζονταν από έλλειψη σταθερότητας και ισορροπίας, όπως τα Βαλκάνια, η Αφρική και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτά καθεαυτά τα εδάφη καθιστούν κατανοητούς τους λόγους για τους οποίους ο πόλεμος δεν φαινόταν μάταιος εκείνη τη χρονική περίοδο. Προσιτό στον μέσο αναγνώστη, συναρπαστικό, άκρως αξιόπιστο και εμπλουτισμένο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, μεγάλο μέρος του οποίου δεν έχει δημοσιευτεί κατά το παρελθόν, το βιβλίο αποτελεί μια υποδειγματική καταγραφή των ιστορικών γεγονότων που καθόρισαν τον περασμένο αιώνα, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην καταγραφή των μεγάλων μαχών που καθόρισαν την πορεία του πολέμου. 

Το παρελθόν και το μέλλον της μετανάστευσης διαπραγματεύεται το βιβλίο των Ian Goldin, Geoffrey Cameron, Meera Balarajan Αυτοί δεν είναι σαν εμάς (μτφρ. Ελένη Αστερίου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) θέτοντας το ζήτημα με αρκετά διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι συνηθίζεται. Πολλοί πιστεύουν ότι η μετανάστευση είναι ένα φαινόμενο κυρίως των ημερών μας. Κι όμως, είναι παλιό όσο η ίδια η ανθρωπότητα. Η μετανάστευση είναι συνυφασμένη με την ανάδυση του πολιτισμού. Οι ανθρώπινες κοινωνίες, ωστόσο, αντιδρούσαν συνήθως αρνητικά στους νεοφερμένους. Ίσως ήταν ο αρχέγονος φόβος για τον «βάρβαρο», τον απολίτιστο κι απειλητικό ξένο. Σήμερα ζούμε μια εποχή ταχύτατων αλλαγών: την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Και η μετανάστευση παραμένει ένας από τους βασικούς μηχανισμούς της ανθρώπινης προόδου. Αλλά ο φόβος για τον «βάρβαρο» ζει και σήμερα, το ίδιο όπως παλιά. Στον δημόσιο διάλογο συνήθως παραβλέπεται πως κάθε επιστημονική ανάλυση του φαινομένου της μετανάστευσης καταλήγει -σχεδόν μονότονα- στο ίδιο συμπέρασμα: Η διεθνής μετανάστευση ωφελεί τους πάντες: τις χώρες προέλευσης, τις χώρες προορισμού, τους ίδιους τους μετανάστες. Οι εκκλήσεις για περιορισμό της μοιάζει να προδίδουν άγνοια συνδυασμένη με φόβο.

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο: στις πλούσιες χώρες οι πολίτες κάνουν λίγα παιδιά και ζουν πολλά χρόνια. Ο πληθυσμός τους γερνάει και σύντομα θ΄αρχίσει να συρρικνώνεται. Την ίδια στιγμή, η δεξαμενή των μεταναστών, που ακόμα φαντάζει ανεξάντλητη, θ' αρχίσει γρήγορα να στερεύει. Η έλευση μεταναστών σήμερα αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα. Αύριο θα γίνει το ζητούμενο. Και, ως συνήθως, κερδισμένες θα βγουν οι κοινωνίες που ήξεραν να προνοούν.

Κι ένα λεύκωμα... 

Σχετικά άγνωστη στο ευρύ κοινό, η Νέλλη Ανδρικοπούλου αποτελεί μία από τις πλέον ξεχωριστές καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Γεννήθηκε το 1921 στην Κωνσταντινούπολη, και το 1936 η οικογένειά της μετακόμισε στην Ελλάδα. Το λέυκωμα Η ζαλάδα των χρωμάτων, η σαγήνη της γραμμής (Μ.Ι.Ε.Τ.) συγκεντρώνει για πρώτη φορά τη δουλειά της.

Τα έργα της είναι σχέδια και υδατογραφίες, και δευτερευόντως ελαιογραφίες και τέμπερες από τα χρόνια των σπουδών της στην Αθήνα και στο Παρίσι, από την εποχή που βρισκόταν σε στενή επαφή με τους καλλιτέχνες του «Αρμού» (τον Γιάννη Μόραλη, τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Νικόλαο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Νίκο Νικολάου, τη Ναταλία Μελά, τον Μίνω Αργυράκη κ.ά.), από την περίοδο του γάμου της με τον Εγγονόπουλο, αλλά και αργότερα, από τα ταξίδια της ανά την Ελλάδα (ιδίως στα νησιά του Αιγαίου). Μέσα από τα έργα αυτά ανασυντίθεται το κλίμα της δεκαετίας του '40 και του '50, φωτίζονται τα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια αλλά και η σχέση της Ανδρικοπούλου με τον Εγγονόπουλο, ενώ στα σχέδια των επόμενων δεκαετιών αναπαρίσταται η Ελλάδα καθώς αλλάζει δραματικά κάτω από την καταιγιστική επίδραση του τουρισμού.

ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ