«Η ταινία», εξηγεί ο Λάνθιμος, «έχει τη δομή μιας ερωτικής ιστορίας μέσα σε ένα δράμα φυλακής και μαζί στοιχεία επιστημονικής φαντασίας. Στο «The lobster» οι άνθρωποι που αποτυγχάνουν να ζήσουν σε ζευγάρια έχουν αποτύχει να ζήσουν σύμφωνα με τους κανόνες της κοινωνίας τους. Οπότε γίνονται ζώα. Χάνουν το δικαίωμά τους να είναι άνθρωποι». Στηλιτεύοντας την κουλτούρα του ίντερντετ και την αδυναμία σύναψης ουσιαστικών σχέσεων, η ταινία του Λάνθιμου δημιουργεί έναν παράλληλο, εντυπωσιακό κόσμο με θεσμούς παραπληρωματικούς των δικών μας, με κοινές ανθρώπινες εμπειρίες και ανάδειξη των βαθύτερων συναισθημάτων μας, «τραβηγμένων» στα ακραία όριά τους.

Συνώνυμα και αντώνυμα για την αγάπη

Ο Λάνθιμος έχει δηλώσει σε συνέντευξή του πως η ταινία του είναι μια αντισυμβατική ερωτική ιστορία[1] «για τα τρομακτικά αποτελέσματα της μοναξιάς, του φόβου να πεθάνεις μόνος, του φόβου ότι θα ζήσεις μόνος και, πάνω απ' όλα, του φόβου ότι θα ζήσεις με κάποιον άλλο. Το να πιέζουμε τον εαυτό μας να αγαπήσει κάποιον είναι ένα είδος βασανιστηρίου. Το να ψάχνουμε να βρούμε κάποιον να αγαπήσουμε είναι ένα διαφορετικό είδος βασανιστηρίου. Το "The lobster" προσπαθεί να ανακαλύψει συνώνυμα για την αγάπη σε λέξεις όπως φόβος, κανόνες, διορίες, ταίριασμα, αφέλεια, ευημερία, ψέματα».

Κατά τις ομαδικές «συναντήσεις» των τροφίμων του Ιδρύματος, αφελείς δραματοποιημένες περιστάσεις της καθημερινότητας λειτουργούν ως «υπόδειγμα» ιδεώδους συντροφικής συμπεριφοράς.

Άμα τη εντάξει του κεντρικού ήρωα, του Ντέιβιντ, στο Ίδρυμα τίθενται και οι κανόνες, οι περιορισμοί και το ποινικό πλαίσιο για πιθανή παράβασή τους: δικαιούται να είναι ετεροφυλόφιλος ή ομοφυλόφιλος, πρέπει όμως εξαρχής να τοποθετηθεί επ’ αυτού (να φορέσει «ετικέττα», δηλαδή) ώστε να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του Ιδρύματος. Όσοι δεν καταφέρουν να ζευγαρώσουν στον δεδομένο χρόνο των 45 ημερών διαμονής τους στο Ίδρυμα θα οδηγηθούν στο «Δωμάτιο Μεταμόρφωσης», όπου με επέμβαση θα μεταμορφωθούν στο ζώο της προτίμησής τους. Ένας αγνώριστος Κόλιν Φάρελ ερμηνεύει τον κεντρικό ρόλο: απογοητευμένος αρχιτέκτονας που τον άφησε η γυναίκα του και του οποίου ο αδελφός δεν κατόρθωσε, επίσης, να ζευγαρώσει και δεν είναι παρά ο σκύλος που κουβαλά μαζί του. Κατά τις ομαδικές «συναντήσεις» των τροφίμων του Ιδρύματος, αφελείς δραματοποιημένες περιστάσεις της καθημερινότητας λειτουργούν ως «υπόδειγμα» ιδεώδους συντροφικής συμπεριφοράς: όταν ένας άντρας τρώει μόνος, κινδυνεύει να του «κάτσει» η μπουκιά και να πνιγεί, ενώ μια σύζυγος θα έσπευδε να του κάνει την «κίνηση Χάιμλιχ» και να τον σώσει από βέβαιο θάνατο. Όταν μια γυναίκα περπατά μόνη κινδυνεύει να βιασθεί, και ούτω καθ’ εξής: με εξαιρετικές ερμηνείες, ο Τζων Ράιλι και ο Μπεν Γουίσο πλαισιώνουν ως χαρακτήρες τον κεντρικό ήρωα, αποδυόμενοι επίσης στον μάταιο αυτόν αγώνα εναρμόνισης με την κουλτούρα “dating” της άχαρης εποχής μας: με τις επιταγές της Εξουσίας, του Ελέγχου και της Συλλογικής ταυτότητας που επιβάλλεται.

Πρόκειται για μιαν αλληγορία πάνω στην έννοια της αγάπης στη σημερινή αποξενωμένη κοινωνία του 21ου αιώνα.

Η εκπληκτική Ολίβια Κόλμαν ερμηνεύει την Επικεφαλής του Ιδρύματος, που θέτει «ανοίκειες» εμπειρίες δίπλα στην εμπειρία της κανονικότητας, με αποτέλεσμα οι σκηνές να ακτινοβολούν το «παραξένισμά» τους. Εκπληκτικό χιούμορ του σεναρίου στο σημείο όπου η Επικεφαλής επαινεί την επιλογή του αστακού ως μορφής ζωής του αποτυχημένου, με το υπερρεαλιστικό επιχείρημα πως «Ένας λύκος κι ένας πιγκουίνος δεν θα μπορούσαν να ζευγαρώσουν, όπως ούτε και μια καμήλα με έναν ιπποπόταμο: αυτό», δηλώνει ανερυθρίαστα, «θα ήταν παράλογο»! Η Αριάν Λαμπέντ ερμηνεύει τη νοσοκόμα που με τίμημα τη ζωή της βοηθά τον ήρωα στη δραπέτευσή του. Η «γυναίκα χωρίς καρδιά» (Αγγελική Παπούλια) όπως και η Άσλεϊ Τζένσεν (η γυναίκα που «τρώει τα μπισκότα») δίνουν επιτυχημένα το στίγμα της απόλυτης περιθωριοποίησης στο πλαίσιο αυτού του «πειράματος ολοκληρωτισμού και αποτελεσματικότητας». Εφόσον πρόκειται για μιαν αλληγορία πάνω στην έννοια της αγάπης στη σημερινή αποξενωμένη κοινωνία του 21ου αιώνα, το μαύρο χιούμορ και το voice over συμβάλλουν στη συστηματική υπόσκαψη της σοβαρότητας των δρώμενων, προς την οποία η Παπούλια είναι απολύτως εναρμονισμένη και την οποία ο Γιώργος Λάνθιμος υπηρετεί ως πολιτική υπόθεση με μεγάλη σοβαρότητα.

Γυναίκες με καρδιά και γυναίκες χωρίς καρδιά: ερμηνευτικά κλειδιά και παρερμηνείες

Στο δεύτερο ήμισυ του φιλμ η δράση μεταφέρεται στο Δάσος και στην Πόλη. Στο δάσος ζουν οι «Loners»: η ηγέτιδά τους, ερμηνευμένη θαυμάσια από την Λεά Σεϊντού, έχει την αγριότητα της κακιάς βασίλισσας των σκανδιναβικών παραμυθιών. Οι ένοικοι του Ιδρύματος, για να εξασφαλίσουν και άλλες μέρες προθεσμίας στο επιδιωκόμενο «ζευγάρωμα», είναι αναγκασμένοι να ξαμολιούνται σε κυνήγι νυκτερινό, στη διάρκεια του οποίου χτυπούν τους «μοναχικούς» με αναισθητικά βέλη. Στην «αντίπαλη» αυτήν κοινότητα, των Loners, οι αισθηματικές σχέσεις απαγορεύονται ρητά, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός δεύτερου, εξίσου αυταρχικού περιβάλλοντος. Η αφηγήτρια Ρέιτσελ Βάις φονταμενταλίστρια εργένις των δασών και των λόγγων, θα συγκρουστεί ιδεολογικά με τον Ντέιβιντ, με αποτέλεσμα να ανατραπεί η ευταξία του «Ρόμπιν Χουντ» αυνανιστικού σύμπαντός της. 

Σε άλλη συνέντευξή του ο Λάνθιμος αναφέρεται στη φάση της παραγωγής της ταινίας: «Με τον συν-σεναριογράφο μου, τον Ευθύμη Φιλίππου, συζητάμε για πολλά πράγματα, κι εδώ ενδιαφερθήκαμε για τις ανθρώπινες σχέσεις, κάτι που έχουμε κάνει και στο παρελθόν βέβαια, αλλά ίσως αυτή την φορά με πιο ρομαντικό τρόπο... Προχωρώντας, χτίστηκε σιγά σιγά ο κόσμος του «Αστακού» και πήρε μορφή το σενάριο. Είναι βαρετό να αντιγράφεις την πραγματικότητα. Γιατί να προσπαθήσεις, αφού είναι εδώ, μπροστά σου; Από την άλλη, όταν μιλάς για ανθρώπινες σχέσεις, συναισθήματα και αξίες, και όχι για… εξωγήινους, δεν μπορείς να απομακρυνθείς από το πραγματικό. Οπότε έχουμε να κάνουμε με μια «πειραγμένη πραγματικότητα», η οποία είναι απλώς μια ματιά πάνω σ’ αυτό που ζούμε διαφορετική από αυτή που το αμερικανικό σινεμά, άκρως νατουραλιστικό, έχει επιβάλει ως την απόλυτα ρεαλιστική».

Η «αντιδραματική» σκηνοθετική προσέγγιση αποβλέπει στην ενίσχυση του συναισθήματος του θεατή.

Μετά αυτήν τη γλαφυρή τοποθέτηση του ίδιου του δημιουργού, δεν βλέπω γιατί θα έπρεπε κανείς ν’ αναζητά διαφορετικούς κώδικες προσέγγισης μιας τόσο σαφούς ως προς τις προθέσεις ταινίας. Κάποιες αρνητικές κριτικές, που στοχεύουν στην «ξηρότητα» της ερμηνείας των ηθοποιών, ίσως θα ’πρεπε να λάβουν υπ’ όψιν τους τον επιτηδευμένο, σκόπιμο χαρακτήρα της ισοπέδωσης του συναισθήματος, που υπηρετεί τον κεντρικό στόχο της ταινίας, δηλαδή μια παγερή κριτική στις μεθοδεύσεις αναπαραγωγής του ισχύοντος συστήματος αξιών. Υπό αυτό το πρίσμα, η «αντιδραματική» σκηνοθετική προσέγγιση είναι που αποβλέπει στην ενίσχυση του συναισθήματος του θεατή, και όχι η υποβολιμαία τροφοδότηση του θεατή με το συναίσθημα[2]. Θα προσέθετα δε μια προσωπική εκτίμηση: πως η δραματουργία του Γιώργου Λάνθιμου κλιμακούται στην οδό του παραλόγου κατ’ αντιστοιχίαν με το Σαλό του Πιέρ Πάολο Παζολίνι και το Μεγάλο Φαγοπότι του Φερρέρι, τα δύο έργα στα οποία, κατά τη γνώμη μου, χρωστά την έμπνευσή του και των οποίων είναι αντάξιος συνεχιστής.

Ο δημιουργός

Ο Γιώργος Λάνθιμος γεννήθηκε το 1973 στην Αθήνα και σπούδασε κινηματογραφική και τηλεοπτική σκηνοθεσία στην Σχολή Σταυράκου. Το 2001 σκηνοθετεί μαζί με το Λάκη Λαζόπουλο το φιλμ: «Ο Καλύτερός μου Φίλος». Το 2002, ο Λάνθιμος κυκλοφορεί την μικρού μήκους ταινία, «Uranisco Disco». Το 2004 συμμετέσχε στην τελετή έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας 2004.

Την επόμενη χρονιά, κυκλοφορεί την πρώτη μεγάλη μήκους ταινία του, που φέρει τον τίτλο «Κινέττα» και τέσσερα χρόνια μετά επιστρέφει με τον «Κυνόδοντα» (Dogtooth – 2009), που βραβεύτηκε στις Κάννες και κέρδισε Υποψηφιότητα για το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας του 2011. Δύο χρόνια μετά επιστρέφει με τη νέα του δημιουργία: «Άλπεις» - 2011 και τώρα προβλέπεται να θριαμβεύσει με τον Αστακό.

Τα μελλοντικά του σχέδια περιλαμβάνουν ένα ψυχολογικό θρίλερ και το The Favourite, μια ταινία εποχής για τη βασίλισσα Αννα της Αγγλίας, όπου θα πρωταγωνιστούν η Κέιτ Γουίνσλετ (ή ίσως η Ρέιτσελ Βάις), η Εμα Στόουν και η Ολίβια Κόλμαν.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.