Διαβάζοντας με τον Νίκο Βατόπουλο

/Ποιο βιβλίο διαβάζετε αυτόν τον καιρό;
Ένα αγγλικό μυθιστόρημα του 1971. Είναι το Mrs. Palfrey at the Claremont της Elizabeth Taylor (1912-1975), μίας όχι και τόσο γνωστής συγγραφέως στην Ελλάδα. Το διαβάζω στο πρωτότυπο στη σειρά Virago, που ανακαλύπτει ξεχασμένα ή όχι τόσο διαδεδομένα έργα γυναικών συγγραφέων. Είναι ένα απολύτως βρετανικό μυθιστόρημα που μιλάει κυρίως για την τρίτη ηλικία.
/Πώς ήρθε στα χέρια σας;
Το είχα αδιάβαστο πάνω από τρία χρόνια. Συμβαίνει συχνά. Είναι κανόνας η στοίβα με τα «προς ανάγνωση». Το είχα ανταλλάξει στο www.bookmooch.com, στο οποίο κάποτε ήμουν πολύ δραστήριος. Είναι κοινότητα ανθρώπων που ανταλλάσσουν μεταχειρισμένα βιβλία.
/Γενικά, πώς επιλέγετε βιβλία;
Μεγάλη ιστορία αυτό. Μου αρέσουν πολλά και διαφορετικά είδη και αυτό περιπλέκει την κατάσταση. Για τα νέα βιβλία ενημερώνομαι από πολλές πηγές, ελληνικές και ξένες. Τις στήλες βιβλίων των New York Times, του Guardian και των Financial Times. Για τα ελληνικά βιβλία, πάντα παρακολουθώ αναρτήσεις φίλων των οποίων εκτιμώ το κριτήριο, ή διαβάζω συνεντεύξεις συγγραφέων και αν με κεντρίσει η προσωπικότητά τους αναζητώ τα βιβλία τους. Επειδή, όμως, εργάζομαι σε εφημερίδα έχω το προνόμιο να δέχομαι πολλές από τις νέες εκδόσεις. Η αρνητική παράμετρος είναι ότι η υπερπληθώρα των τίτλων καθυστερεί, καμιά φορά, τη συνάντηση με αυτό που πραγματικά θέλεις.
/Έχετε βιβλίο στην τσάντα σας;
Το θεωρώ αυτονόητο. Έτσι ήμουν από παιδί. Επειδή μου αρέσει να πηγαίνω σινεμά (και) μόνος μου, παίρνω μαζί μου ένα βιβλίο και για το διάλειμμα. Είναι κομμάτι της ιεροτελεστίας.
/Διαβάζετε στο Μετρό, σε καφέ ή σε άλλους εξωτερικούς χώρους;
Ναι. Στο μετρό πάντα. Θεωρώ ότι η εικόνα των ανθρώπων που διαβάζουν στα ΜΜΜ, σε καφέ, σε πάρκα, κλπ, είναι κομμάτι μιας πολιτισμικής ταπετσαρίας της πόλης και επιδράει στο υποσυνείδητο. Δημιουργεί εικόνες ικανές για μίμηση και επίσης εξοικειώνει ένα ευρύτερο κοινό με την ομορφιά της εξωστρέφειας μιας εσωστρεφούς δραστηριότητας.
/Σε ποια στάση σας αρέσει να διαβάζετε; 
Έχω πρόγραμμα ανάγνωσης και διαβάζω μόλις ξυπνήσω και πριν κοιμηθώ. Αυτό εκτελείται όσο είμαι καθιστός στο κρεβάτι. Τις εργάσιμες, που λείπω όλη μέρα, έχω ένα βιβλίο στο γραφείο, που δεν είναι το «κανονικό» βιβλίο που διαβάζω εκείνη την περίοδο, αλλά ένα βιβλίο που το διαβάζω δοκιμαστικά και διερευνητικά, ακόμη και για ένα λεπτό, ώστε για να δω αν με ενδιαφέρει και αν με ελκύει.
/Αφού τα διαβάσετε φυλάτε τα βιβλία σας και τα μεταφέρετε από σπίτι σε σπίτι όταν μετακομίζετε;
Καλώς ή κακώς ανήκω σε αυτούς που έχουν φετίχ με το βιβλίο ως αντικείμενο. Τα φυλάω όλα όσα με ενδιαφέρουν αλλά η κτητικότητά μου με την πάροδο των ετών γίνεται πιο ελαστική. Λόγω χώρου κάνω κάθε τόσο εκκαθαρίσεις, διαδικασία ευεργετική από κάθε άποψη. Αν αγαπώ ή εκτιμώ έναν άνθρωπο και γνωρίζω το ειδικό του ενδιαφέρον, εύκολα θα του χαρίσω ένα αγαπημένο μου βιβλίο. Ο κύριος κορμός των βιβλίων μου περιλαμβάνει βιβλία που έχω αγοράσει ο ίδιος ακόμη και την εποχή που πήγαινα σχολείο.
/Πόσο οργανωμένη είναι η βιβλιοθήκη σας; Μπορείτε να βρείτε ένα βιβλίο άμα το ψάχνετε;
Χωρίς να ακολουθώ βιβλιοθηκονομικό σύστημα, θεωρώ ότι η βιβλιοθήκη μου είναι λίγο-πολύ οργανωμένη, ή τουλάχιστον έχω στο μυαλό μου ένα χάρτη. Συνήθως, όχι πάντα, βρίσκω γρήγορα αυτό που ψάχνω.
/Προσέχετε τα βιβλία σας ή τα τσακίζετε, τα υπογραμμίζετε και σημειώνετε επάνω σ΄αυτά;
Τα προσέχω χωρίς να είμαι ψυχαναγκαστικός. Δεν μπορώ να διανοηθώ να τσακίσω σελίδα. Αν σπάσει η ράχη, μου χαλάει την απόλαυση. Με ενδιαφέρει το βιβλίο να είναι καθαρό, να μην έχει άμμο, αντιηλιακό, στίγματα από δάχτυλα. Να είναι πολυδιαβασμένο και αυτό να φαίνεται, ναι, αυτό μου αρέσει. Οταν χρειαστεί να υπογραμμίσω, το κάνω με μολύβι. Αλλά όχι συχνά και σχεδόν πάντα αυτό το κάνω σε non-fiction βιβλία. Σπανίως έχω υπογραμμίσει κάτι σε λογοτεχνικό βιβλίο. Θυμάμαι όμως πού περίπου μπορώ να βρω κάτι σε ένα βιβλίο που έχω διαβάσει.
/Έχει τύχει να «κολλήσετε» με βιβλίο; Τι συνέβη;
Να «κολλήσω», όχι. Γενικά δεν «κολλάω» με πράγματα ή ιδέες. Αισθάνομαι θαυμασμό ή έλξη αλλά προχωράω, ανακαλώ, κατατάσσω, αλλά ως εκεί.
/Αφήνετε στη μέση βιβλία που σας κάνουν να βαριέστε; Πόσο συχνά;
Σαφώς. Δεν έχω καμία ενοχή να αφήσω ένα βιβλίο στη μέση. Του δίνω ευκαιρία, όμως. Οταν αναλογίζομαι ότι «εκεί έξω» υπάρχουν χιλιάδες βιβλία που μου ταιριάζουν αλλά εγώ αγνοώ την ύπαρξή τους, απλώς προχωράω ελπίζοντας να τα συναντήσω. Αν αφήσω στην μέση ένα βιβλίο, αυτό δεν σημαίνει ότι έχω αναγκαστικά κακή άποψη για το βιβλίο αυτό. Απλώς δεν μου «πάει». Είναι όπως με τους ανθρώπους. Μπορεί να εκτιμάς έναν άνθρωπο αλλά να μη μπορείς να κάνεις παρέα.

Θεωρώ ότι η εικόνα των ανθρώπων που διαβάζουν στα ΜΜΜ, σε καφέ, σε πάρκα, κλπ, είναι κομμάτι μιας πολιτισμικής ταπετσαρίας της πόλης και επιδράει στο υποσυνείδητο. Δημιουργεί εικόνες ικανές για μίμηση και επίσης εξοικειώνει ένα ευρύτερο κοινό με την ομορφιά της εξωστρέφειας μιας εσωστρεφούς δραστηριότητας.

/Έχει τύχει να σας συναρπάσει, μετά από χρόνια, βιβλίο που στην πρώτη ανάγνωση σας είχε απογοητεύσει;
Ναι. Το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ. Δεν μπορώ να πω ότι με είχε απογοητεύσει στην πρώτη ανάγνωση, αλλά επειδή το είχα διαβάσει (όχι όλο) για πρώτη φορά σε άγουρη ηλικία, δεν το είχα «καταλάβει». Συμβαίνει συχνά. Είναι θέμα ωριμότητας. Γενικά, ξαναδιαβάζω όλους τους κλασικούς γιατί τώρα, σε περίοδο «ώριμης ηλικίας» τα απολαμβάνω αλλιώς.
/Έχετε πετάξει ποτέ βιβλίο σε άνθρωπο από τα νεύρα σας;
Οχι. Και αυτό γιατί δεν πετάω πράγματα σε ανθρώπους. Αν πετούσα, μπορεί να ήταν και βιβλίο. Και επιπλέον, όσο μεγαλώνω προσπαθώ να έχω αυτοκυριαρχία.
/Στα σκουπίδια;
Οχι. Οταν δεν θέλω ένα βιβλίο το χαρίζω σε κάποιον που ίσως ενδιαφέρεται.
/Κάνετε δώρο βιβλία;
Κατά κανόνα. Αν η επιλογή είναι προσεγμένη, τότε είναι ένα πολύ τιμητικό δώρο, γιατί υπάρχει επένδυση χρόνου, αγάπης και ενδιαφέροντος.
/Θα συμμετείχατε ποτέ σε Λέσχη Ανάγνωσης;
Δεν το αποκλείω αλλά δεν είναι κάτι που θα το επεδίωκα παρότι γνωρίζω πόσο σημαντική μπορεί να είναι η δουλειά σε μία Λέσχη Ανάγνωσης. Στην ομάδα «Κάθε Σάββατο στην Αθήνα» είχαμε οργανώσει μία Λέσχη και είχα εντυπωσιαστεί με το πόσα πράγματα μπορούν να βγουν σε μία συζήτηση με αφορμή ένα βιβλίο.
/Σας έχει συμβεί να δανείσετε αγαπημένο βιβλίο σας και να μην σας επιστραφεί;
Ναι, μου έχει συμβεί αλλά πλέον σπάνια ή ποτέ. Αφενός γιατί δεν δανείζω με άνεση και αφετέρου γιατί αν μου συμβεί τώρα έχω τον εσωτερικό μηχανισμό να μην με πειράξει. Κάθε πράξη δανεισμού εμπεριέχει και ορίζεται από το ρίσκο της απώλειας.
/Ποιο ήταν το αγαπημένο σας βιβλίο όταν ήσασταν παιδί;
Στην παιδική μου ηλικία διάβαζα με μανία Ιούλιο Βερν. Επίσης, Μαρκ Τουέιν, Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, κλπ. Αυτά με συγκινούσαν περισσότερο. Τον Βερν τον διαβάζω και σήμερα και με συναρπάζει όσο και τότε. Από τα πιο σύντομα σε έκταση βιβλία του, είναι το Πλωτή Πολιτεία, που θυμάμαι ότι με είχε συγκινήσει ιδιαίτερα.
/Το έχετε ξαναδιαβάσει;
Όχι. Αλλά τώρα μου βάλατε την ιδέα. Εχω ξαναδιαβάσει όμως πολλά άλλα.
/Μέσα σε ποια ιστορία που έχετε διαβάσει θα θέλατε να ζείτε;
Στο Επιστροφή στο Μπράιντσχεντ του Evelyn Waugh. Δευτερευόντως, στον Φιλαράκo του Γκυ ντε Μωπασάν.
/Με ποιον ή ποια συγγραφέα θα θέλατε να δειπνήσετε;
Με τον Ιαν ΜακΓιούαν. Αν εκείνος δεν ήθελε, τότε με τον Τζούλιαν Μπαρνς ή τον Κολμ Τόιμπιν ή τον Καζούο Ισιγκούρο.
/Λένε ότι ορισμένα βιβλία «μας βρίσκουν» σχεδόν μαγικά τη στιγμή που τα χρειαζόμαστε. Είχατε ποτέ τέτοια εμπειρία;
Παραδόξως, ναι. Με την Αννα Καρένινα. Πριν από μερικά χρόνια, είχα αρρωστήσει και ήμουν σπίτι με πυρετό. Είχα στο σπίτι την Αννα Καρένινα στη μετάφραση του Αρη Αλεξάνδρου. Ποτέ δεν είχα διαβάσει αυτό το βιβλίο. Με εντυπωσίασε τόσο πολύ, που σχεδόν, αιφνιδιάστηκα. Μου έχουν μείνει στη μνήμη μία-δύο σελίδες στις οποίες ο Τολστόι περιγράφει τα σημάδια στην εξοχή που μαρτυρούσαν μία συγκεκριμένη μέρα τον ερχομό της άνοιξης.
/Για ποιο βιβλίο θα λέγατε: αυτό το βιβλίο μου άλλαξε τη ζωή;
Κανένα βιβλίο μόνο του δεν μου έχει αλλάξει τη ζωή, αλλά το υβριδικό άθροισμα αναγνώσεων. Αν πρέπει όμως να σταθώ σε ένα βιβλίο που με βοήθησε να καταλάβω πολλά πράγματα που αναζητούσα στην αλυσίδα βιώματος, οικογένειας, ιστορικής μνήμης και αστικής εμπειρίας αυτό είναι η Ιστανμπούλ του Ορχάν Παμούκ.
/Ποιο βιβλίο προτείνετε ενθέρμως αυτήν την εποχή;
Στις διακοπές, διάβασα τον Επικίνδυνο Οίκτο του Στέφαν Τσβάιχ, σε μετάφραση Μιμίκας Κρανάκη (εκδ. Άγρα). Καιρό είχα να διαβάσω ένα μυθιστόρημα που δεν μπορούσα να αφήσω και που το σκεφτόμουν ενώ ήμουν μακριά του. Ο Τσβάιχ θέτει μείζονα φιλοσοφικά θέματα για τα όρια ανάμεσα στους ανθρώπους, την εκμετάλλευση, τον ψευδο-έρωτα και τον ψυχολογικό εκβιασμό, μέσα σε μια ιστορία που ανασυστήνει τις τελευταίες μέρες της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας.
/Ποιος είναι για σας ο ορισμός του καλού βιβλίου;
Να αδημονείς να συνεχίσεις την ανάγνωση. Ενα βιβλίο πρέπει να σου γεννά αισθήματα εκτίμησης για τον συγγραφέα του. Είναι πολύ βασικό. Να μην νιώθεις μειονεκτικά, υπεροπτικά, ανταγωνιστικά προς τον συγγραφέα. Να είναι ο μοχλός που σε κάνει καλύτερο.

Info
Ο Νίκος Βατόπουλος είναι δημοσιογράφος και υπεύθυνος του καθημερινού πολιτιστικού τμήματος της εφημερίδας "Καθημερινή". Επίσης, εμψυχώνει τη δράση "Κάθε Σάββατο στην Αθήνα".