alt

Για τη συναυλία του διεθνούς φήμης Ensemble Musikfabrik το οποίο ερμήνευσε, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τέσσερα έργα του Harry Partch, στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.

Του Φραγκίσκου Κοντορούση

Την Πέμπτη, 24 Φεβρουαρίου, σε μια σημαντική στιγμή για τα μουσικά δρώμενα της Αθήνας, η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση φιλοξένησε το διεθνούς φήμης Ensemble Musikfabrik το οποίο ερμήνευσε, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τέσσερα έργα του σπουδαίου Χάρρυ Παρτς, φέρνοντας επί σκηνής μέρος της συλλογής με τα μοναδικά, σαν έργα τέχνης, όργανά του, σχεδιασμένα από τον ίδιο. Το αθηναϊκό κοινό υποδέχθηκε τα άγνωστα ακούσματα με αμηχανία αλλά στην πορεία έδειξε να παρασύρεται στον καινούργιο αυτόν μουσικό κόσμο. Άλλωστε, τη μουσική του Παρτς, αν και έχει έναν πολύ περίτεχνο θεωρητικό εξοπλισμό, μπορεί κανείς να τη δει και ως κάτι πολύ αρχέγονο και άμεσο, που δεν απαιτεί από τον ακροατή ούτε θεωρητικό υπόβαθρο, ούτε καν υπόβαθρο έμπειρου ακροατή, και που μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτή ως αίσθηση. Μια ακόμη εξαιρετική πρόταση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.

Επιρροές από την Άπω Ανατολή

Σε όλα τα έργα του Παρτς που παρουσιάστηκαν στη Στέγη, με εξαίρεση τους Δύο Ψαλμούς, ήταν εμφανείς οι επιρροές που άσκησε στον συνθέτη η μελωδική μουσική παράδοση της Αμερικανικής ηπείρου, ενώ ταυτόχρονα η ατμόσφαιρα και το ηχητικό περιβάλλον θύμιζαν μουσική της Άπω Ανατολής και κυρίως τις περίφημες ινδονησιακές ορχήστρες γκαμελάν.

Οι Δύο Ψαλμοί (Two Psalms, πρώτη γραφή 1931) είναι ένα από τα πρώτα έργα του συνθέτη όπου ο συνθέτης χρησιμοποιεί τους τονισμούς του λόγου ως αφετηρία της σύνθεσης. Το Eleven Intrusions είναι μια συλλογή κυρίως φωνητικών έργων, που γράφτηκαν από το 1930 έως το 1950 και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της χρήσης του λόγου ως πηγής της μουσικής. Σε αυτά έχουν ενσωματωθεί και οι πολύ γνωστές δύο σπουδές του σε αρχαίες ελληνικές κλίμακες. Το Ring Around the Moon συνιστά κατά βάσιν μια σάτιρα κατά πάντων, χρησιμοποιώντας ηχογενείς ηχοποιητικές λέξεις χωρίς νόημα. Το Even Wild Horses (1949-52) είναι βασισμένο στην ποίηση του Αρθούρου Ρεμπώ. Παρ’ όλα αυτά, η σύλληψή του είναι κυρίως οργανική. Στο έργο αυτό είναι περισσότερη έντονη η χρήση αφρικάνικων και λάτιν ρυθμών.

Σε όλα τα έργα του Παρτς που παρουσιάστηκαν στη Στέγη, με εξαίρεση τους Δύο Ψαλμούς, ήταν εμφανείς οι επιρροές που άσκησε στον συνθέτη η μελωδική μουσική παράδοση της Αμερικανικής ηπείρου, ενώ ταυτόχρονα η ατμόσφαιρα και το ηχητικό περιβάλλον θύμιζαν μουσική της Άπω Ανατολής και κυρίως τις περίφημες ινδονησιακές ορχήστρες γκαμελάν. Ο ακροατής αντιλαμβάνεται γρήγορα ότι τα ιδιαίτερα όργανα δεν είναι απλώς ένα ακόμη ένα εναλλακτικό, διαφορετικό, ιδιότροπο μέσο παραγωγής ήχου, αλλ’ ότι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του μουσικού σύμπαντος του Παρτς. Είναι σαφές ότι η χρήση των οργάνων αυτών άνοιξε νέους συνθετικούς δρόμους που εμπνέουν τους συνθέτες ακόμη και σήμερα. Από την άλλη, η επιλογή του συνθέτη να χρησιμοποιεί αποκλειστικά τα ιδιαίτερα αυτά όργανα περιορίζει τελικά τις επιλογές του οδηγώντας σε έργα παρόμοιων ιδεών και ύφους.

Αλλόκοτες τονικές αισθήσεις

Συνθέτης, θεωρητικός και οργανοποιός, ο Παρτς υπήρξε μια από τις ιδιαίτερες προσωπικότητες του 20ού αιώνα και ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της μεταπολεμικής αβανγκάρντ.

Ο γεννημένος στην Οκλαχόμα Χάρρυ Παρτς (1901-1974) βρίσκεται στο ενδιάμεσο μεταξύ του κλασικού μοντερνισμού και της μουσικής των εν ζωή συνθετών. Κατά κάποιον τρόπο βρίσκεται στην κατεύθυνση της μουσικής κληρονομιάς μάλλον παρά σε αυτήν του σημερινού μουσικού προσανατολισμού. Συνθέτης, θεωρητικός και οργανοποιός, ο Παρτς υπήρξε μια από τις ιδιαίτερες προσωπικότητες του 20ού αιώνα και ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της μεταπολεμικής αβανγκάρντ. Αντικομφορμιστής, περιπλανώμενος στα νιάτα του σαν τον Τζακ Κέρουακ, υπήρξε από τους πρωτοπόρους της μικροτονικής μουσικής που άσκησαν μεγάλη επίδραση σε μουσικούς όπως ο Τομ Γουέιτς και ο Ίγκυ Ποπ.

Με την ενθάρρυνση της μητέρας του έμαθε να παίζει αρκετά μουσικά όργανα από μικρή ηλικία, ενώ ξεκίνησε να συνθέτει ήδη από τα δεκατέσσερά του. Στην ηλικία των 20 ετών εγκατέλειψε τις μουσικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια γιατί δεν τον ικανοποιούσε η ποιότητα των δασκάλων του. Συνέχισε να διαβάζει μόνος του και επηρεάστηκε βαθιά από το βιβλίο Sensations of Tone (μια μελέτη ακουστικών φαινομένων και αντίληψης του ήχου του σπουδαίου γερμανού φυσικού Χέρμαν φον Χέλμχολτζ), βιβλίο που τον έπεισε να αφιερωθεί στη μουσική με όργανα κουρδισμένα φυσικά και όχι συγκερασμένα. Μάλιστα, το 1930 έκαψε τις μέχρι τότε συνθέσεις του, απαρνούμενος ολοκληρωτικά τη δυτική μουσική παράδοση.

Επινόησε βασιζόμενος στην αρμονική στήλη, ένα σύστημα κουρδίσματος με 43 άνισα διαστήματα μέσα στην οκτάβα, σχεδιάζοντας και κατασκευάζοντας, παράλληλα, ειδικά όργανα για την εκτέλεση της μουσικής του.

Υπήρξε ένας από τους πρώτους δυτικούς συνθέτες του 20ου αιώνα που ασχολήθηκε συστηματικά με τους μικροτόνους. Επινόησε, μάλιστα, βασιζόμενος στην αρμονική στήλη, ένα σύστημα κουρδίσματος με 43 άνισα διαστήματα μέσα στην οκτάβα, σχεδιάζοντας και κατασκευάζοντας, παράλληλα, ειδικά όργανα για την εκτέλεση της μουσικής του. Ο Παρτς περιέγραφε τη μουσική του ως «σωματική», σε αντίθεση με την «αφηρημένη» μουσική, όπως ο ίδιος όριζε το κύριο μουσικό ρεύμα της Δύσης που θεωρούσε παρηκμασμένο ήδη από την εποχή του Μπαχ: στα πλαίσια αυτής της μουσικής ο εκτελεστής συμμετέχει στο έργο τραγουδώντας, χορεύοντας, μιλώντας και παίζοντας τα ιδιαίτερα μουσικά όργανα που επινόησε ο Παρτς, μουσική βαθιά επηρεασμένη από το αρχαίο ελληνικό δράμα και τα θέατρα Νο και Καμπούκι.

Ο κύριος όγκος της συνθετικής παραγωγής του περιλαμβάνει μεγάλα μουσικοθεατρικά έργα, βασισμένα στις προσωπικές του εμπειρίες, αλλά και στην παγκόσμια εθνομουσικολογία. Το βιβλίο του Genesis of a Music (πρώτη έκδοση 1947), άσκησε τεράστια επίδραση σε γενεές συνθετών που ασχολήθηκαν με τα εναλλακτικά κουρδίσματα.

alt

Όργανα-γλυπτά ενός μυστηριώδους πολιτισμού

Από τη δεκαετία του ’40 και μετά, μια σειρά δωρεών και πανεπιστημιακών υποτροφιών τού επέτρεψαν να δημιουργήσει μια μοναδική συλλογή από μουσικά όργανα, γοητευτικά τόσο για τον ήχο όσο και για την εμφάνισή τους.

Ο συνθέτης παρέμεινε, μέχρι το τέλος της ζωής του, στο περιθώριο της «επίσημης» μουσικής, δημιουργώντας ένα δικό του μουσικό σύμπαν με σημείο αφετηρίας τις αποχρώσεις της ομιλίας και το τελετουργικό θέατρο, και έχοντας ως σήμα κατατεθέν τα μουσικά όργανα που ο ίδιος σχεδίασε και -λίγο ως πολύ- κατασκεύασε, επειδή τα συμβατικά όργανα δεν μπορούσαν να καλύψουν τεχνικά τις ανάγκες για την ερμηνεία της μουσικής του. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, αλλά και αργότερα, έζησε ως περιπλανώμενος, δουλεύοντας ευκαιριακά ως εποχιακός εργάτης. Από τη δεκαετία του ’40 και μετά, μια σειρά δωρεών και πανεπιστημιακών υποτροφιών τού επέτρεψαν να δημιουργήσει μια μοναδική συλλογή από μουσικά όργανα, γοητευτικά τόσο για τον ήχο όσο και για την εμφάνισή τους. Μη όντας εξειδικευμένος ξυλουργός, ούτε οργανοποιός, αυτοαποκαλούταν «φιλοσοφημένος μουσικός γοητευμένος από την ξυλουργική».

Το 1930 κατασκεύασε το πρώτο όργανο που ήταν βασισμένο σε δικό του σχέδιο, την «προσαρμοσμένη βιόλα», μια βιόλα με ταστιέρα τσέλλου. Αργότερα κατασκεύασε κιθάρες στις οποίες έβαλε μέχρι και 72 χορδές, τεράστιες μαρίμπες μορφοποιώντας το ξύλο, μαρίμπες από μπαμπού, όργανα φτιαγμένα από μπολ θαλάμου νέφωσης (συσκευή για διενέργεια πειραμάτων φυσικής) καθώς και το χρωμελώδιον, πληκτροφόρο όργανο με αντλία αέρα προσαρμοσμένο στο σύστημα των 43 διαστημάτων της οκτάβας. Η χρήση ειδικά σχεδιασμένων οργάνων κατέστησε δύσκολη τη ζωντανή παρουσίαση των έργων του, ιδιαίτερα εκτός των ΗΠΑ, καθώς η μεταφορά τους είναι δαπανηρή αλλά και επικίνδυνη, αφού τα περισσότερα όργανα είναι ιδιαίτερα ογκώδη. Το 2012, ο Τόμας Μέξνερ κατασκεύασε αντίγραφα της πλήρους συλλογής των οργάνων του Παρτς για το μουσικό σύνολο Ensemble Musikfabrik, επιτρέποντας έτσι την εκτέλεση των έργων του και εκτός ΗΠΑ.

Οι δεκατρείς μουσικοί συνεργάστηκαν εξαιρετικά, χωρίς μαέστρο, σε έργα με μεγάλη δυσκολία συντονισμού, ενώ έδειχναν να απολαμβάνουν ιδιαίτερα το τραγούδι, τον χορό και την έντονη σωματική κίνηση που απαιτούσαν τα έργα του Παρτς. 

Το Ensemble Musikfabrik (ακριβής μετάφραση: Σύνολο «Μουσικό Εργαστήριο») ιδρύθηκε πριν από είκοσι πέντε χρόνια περίπου ως κρατικό σύνολο της Ρηνανίας-Βεστφαλίας, του μεγαλύτερου κρατιδίου της Γερμανίας. Τα μέλη του προέρχονται από πολλές χώρες (Γερμανία, Αυστραλία, Γαλλία, ΗΠΑ, Αγγλία, Ολλανδία), πρόκειται δηλαδή για ένα σύνολο κατά βάση διεθνές με βάση τη Γερμανία. Από την αρχή της σταδιοδρομίας του, το σύνολο θεωρείται ένα από τα κορυφαία σύνολα ερμηνείας της σύγχρονης μουσικής. Στις παραγωγές του συναντά κανείς έργα νέα, άγνωστα και συχνά έργα που αποτελούν αναθέσεις του ίδιου του συνόλου ερμηνευμένες με ασυνήθιστα μέσα. Το σύνολο δίνει 60 με 80 συναυλίες τον χρόνο και συμμετέχει τακτικά σε ραδιοφωνικές ηχογραφήσεις και δισκογραφικές παραγωγές.

Οι δεκατρείς μουσικοί συνεργάστηκαν εξαιρετικά, χωρίς μαέστρο, σε έργα με μεγάλη δυσκολία συντονισμού, ενώ έδειχναν να απολαμβάνουν ιδιαίτερα το τραγούδι, τον χορό και την έντονη σωματική κίνηση που απαιτούσαν τα έργα του Παρτς. 

 

* Ο ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΚΟΝΤΟΡΟΥΣΗΣ είναι καθηγητής Ανώτερων Θεωρητικών της Μουσικής.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η ειρηνική «επέλαση των Βαλκυριών» του Ρίχαρντ Βάγκνερ στη Λυρική Σκηνή

Η ειρηνική «επέλαση των Βαλκυριών» του Ρίχαρντ Βάγκνερ στη Λυρική Σκηνή

Στις 10 Μαρτίου και για πέντε ακόμη παραστάσεις ανεβαίνει στην  Εθνική Λυρική Σκηνή η εμβληματική «Βαλκυρία» του Ρίχαρντ Βάγκνερ σε σκηνοθεσία του Τζων Φούλτζειμς και συμπαραγωγή με την Βασιλική Όπερα της Δανίας. Κενρική εικόνα: © Eθνική Λυρική Σκηνή. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη...

Η Αλίκη Καγιαλόγλου συναντά τον Φερνάντο Πεσσόα και τα πορτογαλικά fados

Η Αλίκη Καγιαλόγλου συναντά τον Φερνάντο Πεσσόα και τα πορτογαλικά fados

Η Αλίκη Καγιαλόγλου, σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη, για μια μόνο παράσταση το Σάββατο 6 Απριλίου: «Η θαλασσινή ωδή του Fernando Pessoa και τα fados της εφηβείας μου» στη Θεατρική Σκηνή Δήμου Αβδελιώδη – Studio new star art cinema [Σταυροπούλου 33, Αθήνα].

Επιμέλεια: Book Press

...
Οι Soundwalk Collective με την Patti Smith για δυο εμφανίσεις στη Στέγη – ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη ζωή

Οι Soundwalk Collective με την Patti Smith για δυο εμφανίσεις στη Στέγη – ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη ζωή

Η θρυλική ποιήτρια της νεοϋορκέζικης punk rock Patti Smith προσγειώνεται στη Στέγη στις 14 & 15 Μαρτίου, για να συμμετάσχει στα ηχοτοπία του πρότζεκτ “Correspondences” της Soundwalk Collective, σε ένα διήμερο γεμάτο εικόνες και ήχους από τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Επιμέλεια: Book Press ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική  διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Φεστιβάλ «WOW – Women of the World» στο ΚΠΙΣΝ: Μια σημαντική διοργάνωση αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα

Το δεύτερο φεστιβάλ «WOW - Women of the World Αthens» (6-8 Απριλίου) στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) αποπειράται να θίξει τα πλέον επίκαιρα ζητήματα στον αγώνα της έμφυλης ισότητας, σε τοπικό αλλά και διεθνές επίπεδο. Στην κεντρική εικόνα, η Έλλη Ανδριοπούλου, διευθύνουσα δύμβουλος του ΚΠΙΣΝ και...

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ