color line4

Για την έκθεση The Color Line: Les artistes africains-américains et la ségrégation, Η γραμμή του χρώματος: Οι αφροαμερικανοί καλλιτέχνες και οι φυλετικές διακρίσεις, στο μουσείο Quai de Branly,  στο Παρίσι, μέχρι τις 15 Ιανουαρίου.

Του Θωμά Συμεωνίδη

Για πρώτη φορά στη Γαλλία οργανώνεται μια έκθεση η οποία αφορά τις φυλετικές διακρίσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το μέγεθος της έκθεσης είναι εντυπωσιακό, με 600 περίπου έργα και καλύπτει χρονικά την περίοδο από το τέλος του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου και την κατάργηση της δουλείας το 1865 μέχρι και σήμερα. Στη λογική που χάραξε ο Ραλφ Έλισον με το αριστούργημά του Ο αόρατος άνθρωπος, γραμμένο το 1952, μεγάλοι καλλιτεχνικοί θεσμοί επιχειρούν να αποκαταστήσουν έργα και καλλιτέχνες που παρέμειναν εκτός «ορατότητας» λόγω των φυλετικών διακρίσεων οι οποίες συνέχισαν να υπάρχουν σε νοητικό, συμβολικό και θεσμικό επίπεδο, παρά την κατάργηση της δουλείας ενάμισι ακριβώς αιώνα πριν και παρά το γεγονός ότι η πρώτη αναφορά στη διχαστική «γραμμή του χρώματος», έγινε ήδη από το 1881, από τον μαύρο ηγέτη Φρέντερικ Ντάγκλας. 

Color line2Δεν θα ήταν υπερβολή, ίσως, να επισημάνουμε παρενθετικά και τη συγκυρία της βράβευσης του Πολ Μπέιτι με το Βραβείο Μπούκερ 2016 (Ο πουλημένος, εκδ. Καστανιώτη), λαμβάνοντας υπόψη βέβαια ότι ο Μπέιτι επιχειρεί μια κριτική κίνηση σε όλο το φάσμα της κατάστασης, από την οποία ούτε η ίδια η αφροαμερικανική παράδοση παραμένει στο απυρόβλητο, υποδεικνύοντας την ανάγκη για μόνιμη εγρήγορση σχετικά με το ζήτημα των ταυτοτήτων σε όλες του τις εκφάνσεις, στην Αμερική.

Ειδικά όμως για τη λογική της έκθεσης στο Κε ντε Μπρανλί είναι αρκετά διαφωτιστικά τα όσα λέει ο Ράντι Κέννεντι σε ένα σχετικά πρόσφατα άρθρο των New York Times (28.11.2015): «Μετά από δεκαετίες με αμφιλεγόμενα ως προς την ποιότητα αποκτήματα, ατροφική γνώση και ανεπαρκείς ως προς το εύρος εκθέσεις, τα αμερικανικά μουσεία ξαναγράφουν την ιστορία της τέχνης του 20ου αιώνα συμπεριλαμβάνοντας μαύρους καλλιτέχνες με έναν πιο ορατό και ουσιαστικό τρόπο όπως ποτέ άλλοτε στο παρελθόν». Κάποιος θα μπορούσε να αναρωτηθεί (εύλογα), αν όλα αυτά είναι καρποί της θητείας του Μπαράκ Ομπάμα. Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για μια ευρύτερη αλλαγή στον τομέα των πολιτισμικών σπουδών και γενικότερα στην εξέταση και αποτίμηση της πολιτισμικής παραγωγής η οποία έχει ως στόχο να επικαιροποιήσει και να διευρύνει την ιστορία της καλλιτεχνικής έκφρασης υπονομεύοντας κυριαρχικά στερεότυπα που έχουν να κάνουν με τη φυλετική καταγωγή και το φύλο, κυρίως, και γενικότερα κάθε στερεότυπο, λιγότερο ή περισσότερο ορατό, το οποίο από τη φύση του λειτουργεί ως κανόνας διάκρισης.

color line3Βέβαια, ο πολιτικός τόνος δεν απουσιάζει από την έκθεση, κάτι το οποίο ήταν άλλωστε συνειδητή επιλογή του επιμελητή και κριτικού τέχνης Ντάνιελ Σουτίφ. Στην είσοδο, το πρώτο αντικείμενο που δεσπόζει, είναι η Αφρικανική Αμερικανική Σημαία, έργο του Ντέιβιντ Χάμονς (1990, βλ. κεντρική εικόνα). Ένα αντίγραφο αυτής της σημαίας κυματίζει στην πρόσοψη του Μουσείου Στούντιο στο Χάρλεμ, το πρώτο μουσείο αφιερωμένο στην καλλιτεχνική παραγωγή των Αφροαμερικάνων (άνοιξε το 1968). Πίσω από τη σημαία στο Μουσείο Στούντιο βρίσκεται μια επιγραφή: «I can't breathe» («δεν μπορώ να αναπνεύσω»), η πολύ γνωστή, δυστυχώς, τελευταία φράση του Έρικ Γκάρνερ πριν από τον βίαιο θάνατό του από αστυνομικό του Στέιτεν Άιλαντ, στις 17 Ιουλίου του 2014. Ακριβώς, αυτή τη φωτογραφία από την πρόσοψη του Μουσείου Στούντιο διαλέγει ως κεντρική ο Ντάνιελ Σουτίφ στο κείμενό του στον κατάλογο της έκθεσης, δίνοντας κατά κάποιο τρόπο το στίγμα για τις διακρίσεις σε βάρος των Μαύρων σήμερα.

Η σκηνογραφία της έκθεσης είναι άρτια. Ο θεατής αισθάνεται άνετα καθώς προχωράει ανάμεσα σε προθήκες με κείμενα, περιοδικά και βιβλία, γλυπτά, προβολές, εγκαταστάσεις, πίνακες, φωτογραφίες, κολλάζ, αφίσες, με ήχους τζαζ να τον αιφνιδιάζουν εδώ και εκεί, εικόνες από τα ήθη και τα έθιμα της μαύρης κοινότητας, τους πολιτικούς αγώνες, αλλά και τους ήρωες και τα πρότυπα από τον χώρο του αθλητισμού, της τέχνης, της πολιτικής, της μουσικής.

color line7Ο θεατής ωστόσο δεν αισθάνεται άνετα (και αυτό είναι άλλη μια μεγάλη επιτυχία της έκθεσης) όταν έρχεται αντιμέτωπος με την ενότητα που αναφέρεται στην παράδοση του λιντσαρίσματος. Και αυτό που προξενεί εντύπωση (σε μία πρώτη ανάγνωση τουλάχιστον) είναι ότι πρόκειται για μια παράδοση που ξεκίνησε μετά την κατάργηση της δουλείας, και η οποία μπορεί να αποδοθεί σε πολλούς λόγους, βασικότεροι των οποίων είναι η άρνηση των λευκών να αναγνωρίσουν τα δικαιώματα των μαύρων και η ενθάρρυνση (με κάθε τρόπο) του ανταγωνισμού ανάμεσα στους λευκούς και τους μαύρους από τους γαιοκτήμονες της εποχής, προκειμένου να διατηρηθούν οι μισθοί στα κατώτερα χαμηλά επίπεδα, σε εποχή ραγδαίας αστικοποίησης και βιομηχανοποίησης. Η φυλετική βία είχε τις ρίζες της, επίσης, στη διατήρηση της «λευκότητας», η οποία εκδηλωνόταν μέσα από την καταδίκη των σεξουαλικών σχέσεων ανάμεσα σε λευκούς άντρες και μαύρες γυναίκες. Σε αυτό το σημείο, αυτό που προκαλεί μεγάλη εντύπωση, είναι ότι όχι απλώς υπάρχουν φωτογραφίες από περιστατικά λιντσαρίσματος, αλλά ότι τυπώνονταν σε χιλιάδες αντίτυπα με τη μορφή καρτ-ποστάλ ή μέσα στις εφημερίδες. Επίσης, το λιντσάρισμα (βασανισμός, πυρπόληση, κρέμασμα, ακρωτηριασμός) είχε τη μορφή ενός τελετουργικού στο οποίο συμμετείχαν τα μέλη της λευκής κοινότητας, ξεκινώντας από τις πιο μικρές ηλικίες.

Βέβαια, το τραγικό σε αυτή την περίπτωση είναι οι συνειρμοί που μπορούν να γίνουν και να φτάσουν μέχρι το σήμερα, με το διαδίκτυο να αποτελεί (μεταξύ άλλων) ένα μηχανισμό διασποράς εικόνων και βίντεο απίστευτης σκληρότητας, με τον ISIS να πρωτοστατεί τα τελευταία χρόνια.

color line8

Στη συνέχεια της έκθεσης, ωστόσο, καταγράφονται βήμα-βήμα οι αγώνες για την εξάλειψη πρακτικών όπως το λιντσάρισμα και η ουσιαστική κατοχύρωση της ισότητας της μαύρης κοινότητας έναντι της λευκής. Φτάνουμε στο 2009 και την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα και την επανεκλογή του το 2012. Κι όμως, στις 9 Νοεμβρίου (και ενώ η έκθεση «The Color line» βρίσκεται σε εξέλιξη), ο κόσμος διαπιστώνει έκπληκτος ότι ο Ντόναλτ Τραμπ είναι ο καινούριος πρόεδρος της Αμερικής, μια έκπληξη που δεν θα έπρεπε να είναι μεγάλη, αν αναλογιστεί κανείς την καθολική επικράτηση του τσαρλατανισμού, του λαϊκισμού και της δημαγωγίας, τα παραδείγματα και μόνο εντός του 2016 είναι πολλά.

Τίθεται λοιπόν για άλλη μία φορά το ζήτημα της αντίστασης και της εξέγερσης, επανέρχεται ξανά η διαπίστωση ότι οι καιροί είναι σκοτεινοί. 

Τίθεται λοιπόν για άλλη μία φορά το ζήτημα της αντίστασης και της εξέγερσης, επανέρχεται ξανά η διαπίστωση ότι οι καιροί είναι σκοτεινοί. Από αυτή την άποψη, η έκθεση The Color line συνομιλεί, πέρα από το γεγονός ότι συμπίπτει χρονικά, με την έκθεση Soulèvements (Eξεγέρσεις, στο μουσείο Jeu de Paume, επίσης στο Παρίσι) και «τα τεκμήρια εξέγερσης» που καταθέτει είναι πολλά. Και όχι μόνο. Το ζήτημα της διαχείρισης της φυλετικής ταυτότητας από τους ίδιους τους καλλιτέχνες είναι μια μορφή βιωμένης εμπειρίας που, σύμφωνα με τον Άλαν Λοκ, θεωρητικό με κύριο άξονα την αναγέννηση της συνοικίας Χάρλεμ από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και μετά, είναι μία μορφή περιπέτειας που προσθέτει επιμέρους τονικότητες στη ζωή τους. Από αυτή την άποψη, η καταπίεση, είναι ένας δυνάμει εμπλουτισμός του κοινωνικού οράματος και όχι συρρίκνωσής του.

color line6

Με ανάλογο τρόπο απάντησε το 1987 (στη Μαίρι Ρόθσταϊν, New York Times Books, 26 Αυγούστου) η βραβευμένη με Νόμπελ το 1993 συγγραφέας Τόνι Μόρρισον, στην ερώτηση εάν θεωρεί τον εαυτό της μαύρη συγγραφέα ή γυναίκα συγγραφέα ή απλά συγγραφέα: «Πιστεύω πραγματικά ότι μπόρεσα να γνωρίσω ως Μαύρη και ως γυναίκα έναν πλούτο αισθημάτων και αντιλήψεων πολύ πιο σημαντικό από αυτόν των ανθρώπων που δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Το πιστεύω πραγματικά. Θεωρώ λοιπόν ότι το σύμπαν μου δεν συρρικνώθηκε με αφορμή το γεγονός ότι ήμουν γυναίκα και μαύρη συγγραφέας. Αντίθετα, μεγάλωσε».

* O ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας.

  

color line11

color line10

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ήχοι και μελωδίες της Μεγάλης Εβδομάδας στην Αθήνα: Οι εκδηλώσεις λατρευτικής μουσικής που θα παρακολουθήσουμε

Ήχοι και μελωδίες της Μεγάλης Εβδομάδας στην Αθήνα: Οι εκδηλώσεις λατρευτικής μουσικής που θα παρακολουθήσουμε

Μια παρουσίαση των σημαντικότερων εκδηλώσεων λατρευτικής μουσικής που θα λάβουν χώρα τη Μεγάλη Εβδομάδα. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από το Τρίτο Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής.  ...

LETTERDOM: Έκθεση του Πάρι Κούτσικου στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα – Η πανδαισία των γραμμάτων

LETTERDOM: Έκθεση του Πάρι Κούτσικου στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα – Η πανδαισία των γραμμάτων

Η έκθεση LETTERDOM του Πάρι Κούτσικου [parisko] εγκανιάζεται την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα. «Η εικαστική ενότητα LETTERDOM γίνεται μια ποιητική σύνοψη της ιστορίας της τέχνης από τον Μεσαίωνα έως τις μέρες μας, ένα είδος μουσείου που στεγάζει τις δυναμικές σχέσεις του υπαρκτού μ...

Ο Γιάννης Αγγελάκας και οι 100°C με «Ηλεκτρική Καρέκλα» στο Onassis Channel

Ο Γιάννης Αγγελάκας και οι 100°C με «Ηλεκτρική Καρέκλα» στο Onassis Channel

Η τέταρτη σεζόν του STAGES A/LIVE ξεκίνησε με μια μεγάλη γιορτή. O πιο επιδραστικός καλλιτέχνης της ελληνικής ροκ σκηνής, ο Γιάννης Αγγελάκας, παρουσιάζει την «Ηλεκτρική Καρέκλα», μαζί με τους 100°C, το πολυφωνικό σχήμα Διώνη και ένα τρίο εγχόρδων, στο πλαίσιο των Rockwave Nights 2024. Από την Τρίτη 12 Νοεμβρίου, στ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία»: Η ηθοποιός, ακτιβίστρια και συγγραφέας Ερωφίλη Κόκκαλη έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Η ηθοποιός, ακτιβίστρια και συγγραφέας Ερωφίλη Κόκκαλη έρχεται στο Υπόγειο

Στο 75ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συζητά με την ηθοποιό, ακτιβίστρια και συγγραφέα Ερωφίλη Κόκκαλη. Αφορμή, μεταξύ άλλων, το σπονδυλωτό μυθιστόρημα «Λόλα Καραμπόλα» (εκδ. Έρμα, 2022). Η συζήτηση θα μεταδοθεί...

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια διεξαγωγής του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια διεξαγωγής του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος με πλούσιο πρόγραμμα, γιορτάζοντας τα εβδομήντα χρόνια διεξαγωγής του. Ακολουθεί το Δελτίο Τύπου.

Επιμέλεια: Book Press

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος, γι...

«My Fierce Ignorant Step» του Χρήστου Παπαδόπουλου στη Στέγη – Ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών

«My Fierce Ignorant Step» του Χρήστου Παπαδόπουλου στη Στέγη – Ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών

Έρχεται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση η παράσταση του Χρήστου Παπαδόπουλου «My Fierce Ignorant Step», από τις 8 έως τις 18 Μαΐου 2025. Δέκα χορευτές και χορεύτριες κινούνται σαν ένα. Κάθε βήμα, η αρχή και το τώρα μας. © για την εικόνα: Πάνος Κέφαλος

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Νίκου Ιατρού «Αυτό έκανες πάντα», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περπατώ κάτω από τον δυνατό ήλιο. Το δέρμα μου αντιστέκεται, τα πνευμόνια...

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Νταβίντε Κόπο [Davide Coppo] «Η λάθος πλευρά» (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην αρχή του ντοκιμαντ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο πάπας των φτωχών, ο μεταρρυθμιστής και προοδευτικός πάπας που άσκησε τα παπικά του καθήκοντα επί 12 χρόνια από το 2013, πέθανε σε ηλικία 88 ετών. Στα πέντε βιβλία που παρουσιάζουμε συγκαταλέγεται η μοναδική αυτοβιογραφία του («Ελπίδα» εκδ. Gutenberg) αλλά και συνομιλίες που είχε κάνει και είχαν αποτυπωθεί στο χαρτ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ