1 Soulevements GillesCaron

Για την έκθεση «Soulèvements» (Εξεγέρσεις) στο Ζε ντε Πομ (Jeu de Paume), μέχρι και τις 15 Ιανουαρίου 2017.

Του Θωμά Συμεωνίδη

Το Ζε ντε Πομ παραχώρησε το σύνολο των χώρων του στον φιλόσοφο και ιστορικό τέχνης Ζωρζ Ντιντί-Υμπερμάν (Georges Didi-Huberman, γενν.1953) προκειμένου να επιμεληθεί μια έκθεση πάνω στη θεματική της εξέγερσης. Χωρίς να υπάρχει αυστηρή χρονολογική οργάνωση, ο Υμπερμάν διαμόρφωσε σειρά από «αναπαραστάσεις» της εξέγερσης που περιλαμβάνει από γκραβούρες του Γκόγια μέχρι προβολές βίντεο και εγκαταστάσεις. 

Χωρίς να υπάρχει αυστηρή χρονολογική οργάνωση, ο Υμπερμάν διαμόρφωσε σειρά από «αναπαραστάσεις» της εξέγερσης που περιλαμβάνει από γκραβούρες του Γκόγια μέχρι προβολές βίντεο και εγκαταστάσεις. 

Η συγκεκριμένη έκθεση προσπαθεί να αναπτύξει τον δικό της προβληματισμό για τα πολιτικά και κοινωνικά αδιέξοδα σήμερα. H Μάρτα Γκίλι, διευθύντρια του Ζε ντε Πομ, αναφέρεται στο εισαγωγικό της σημείωμα στον κατάλογο της έκθεσης, «στην ανάγκη να ερευνηθούν με έναν κριτικό τρόπο τα μοντέλα διακυβέρνησης και οι πρακτικές της εξουσίας που ορίζουν ένα μεγάλο μέρος της αντιληπτικής και συναισθηματικής μας εμπειρίας και, κατά αυτόν τον τρόπο, της κοινωνικής και πολιτικής, του κόσμου μέσα στον οποίο ζούμε». Ο Υμπερμάν, θα γίνει πολύ πιο συγκεκριμένος (και μάλιστα μέσω μίας ευθείας αναφοράς στην Ελλάδα), ήδη από την αρχή του κειμένου του: «Τη στιγμή που γράφω αυτές τις γραμμές –Μάρτιος του 2016– κάπου δεκατρείς χιλιάδες άτομα που διέφυγαν τις καταστροφές του πολέμου, βρίσκονται υπό κράτηση, σχεδόν έγκλειστοι, στην Ειδομένη, στη βόρεια Ελλάδα». Στη συνέχεια, ο Υμπερμάν θα φανεί ιδιαίτερα επικριτικός έναντι της «επίσημης Ευρώπης» και αυτών που τη διοικούν, ιδιαίτερα επαινετικός για την αυθόρμητη βοήθεια και αλληλεγγύη των Ελλήνων της περιοχής που είναι «αποστερημένοι από τα μέτρα λιτότητας που τους επέβαλε η ίδια ευρωπαϊκή κυβέρνηση». Θα επιχειρήσει μάλιστα έναν παραλληλισμό με τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου.

3 Soulevements

Ωστόσο, η αξία του κειμένου του Υμπερμάν δεν βρίσκεται σε αυτές τις αναφορές στην Ελλάδα (οι οποίες είναι πολυάριθμες και στη συνέχεια), αλλά στο γεγονός ότι επιτυγχάνει να θέσει μία σωστή βάση για τη σχέση της τέχνης με την πολιτική (και δεν είναι τυχαίο ότι το κείμενό του, στον κατάλογο της έκθεσης, πλαισιώνεται από συνεισφορές εξαιρετικών σύγχρονων στοχαστών όπως ο Ζακ Ρανσιέρ, η Τζούντιθ Μπάντλερ, ο Αντόνιο Νέγκρι, η Μαρί-Χοσέ Μοντζέν, η Νικόλ Μπρενέζ). Ο Υμπερμάν λοιπόν, θα κερδίσει κατευθείαν, σε πρώτη φάση, τον αναγνώστη του (εμένα τουλάχιστον), προχωρώντας σε δύο διευκρινίσεις: «Βέβαια, δεν έχω πάει στην Ειδομένη. Γράφω εδώ, με βάση όσα γνωρίζω έμμεσα από αυτήκοες και οπτικές μαρτυρίες. Επιπλέον, τα γράφω αυτά, στην εισαγωγή ενός καταλόγου τέχνης». Αυτή ήταν η πρώτη διευκρίνιση. Και η δεύτερη: «Η τέχνη όχι απλώς έχει μια ιστορία, αλλά γίνεται συχνά το 'ίδιο το μάτι' της ιστορίας. Δεν είναι, δυστυχώς, η παρουσία του Άι Γουέιγουει στην Ειδομένη, με το λευκό του πιάνο και την ομάδα με τους εξειδικευμένους φωτογράφους του, που θα βοηθήσει, όπως και να έχει».

4 Soulevements

Με αυτές τις δύο διευκρινίσεις, ο Υμπερμάν σταθμίζει δύο κινδύνους αναφορικά με τις προσδοκίες του θεατή από την έκθεση. Πρώτον, υποστηρίζει μια λογική «ειλικρινούς ανειλικρίνειας» εκθέτοντας τα δικά του όρια (ως επιμελητή της έκθεσης και ως στοχαστή) σε σχέση με τη θεματική που έχει επιλέξει. Κατά προέκταση, η τέχνη παρουσιάζεται ως προνομιακή (σε κάποιες περιστάσεις) μορφή μαρτυρίας της ιστορίας, όχι όμως και ως καταλύτης της ιστορίας. Εδώ επίσης, με τρόπο υπόρρητο, αλλά αρκετά σαφή, ο Υμπερμάν ορίζει την πολιτική λειτουργία της τέχνης σε απόσταση από κάθε λογική στράτευσης (τον συνειδητό δηλαδή και κατευθυνόμενο προσανατολισμό της τέχνης προς έναν συγκεκριμένο πολιτικό σκοπό). Δεύτερον, μέσα από την αναφορά στις πρακτικές του Άι Γουέιγουει, ασκεί κριτική στη σύγχρονη καλλιτεχνική συνείδηση που αδυνατεί να χαράξει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αυτοπροβολή και την αισθητικοποίηση της πολιτικής από τη μία και τον σεβασμό απέναντι στα θύματα της πολιτικής και της ιστορίας από την άλλη.

5 Soulevements

Στη συνέχεια, ο Υμπερμάν ορίζει σε ένα πρώτο επίπεδο, μέσα από το κείμενό του πάντα, τη θεματική της εξέγερσης στη βάση τριών διακριτών ενοτήτων: [Πρώτον], την αποδοχή ότι οι καιροί είναι χαλεποί. Με πολύ εύστοχες αναφορές, στους Μπέρτολντ Μπρεχτ, Χάνα Άρεντ και Βάλτερ Μπένγιαμιν, ο Υμπερμάν τοποθετεί τη διάγνωση ότι «οι καιροί είναι χαλεποί» ανάμεσα σε δύο επικίνδυνες τάσεις: από τη μία, την καλλιέργεια ψευδαισθήσεων· από την άλλη, τη θανάσιμη αδράνεια στις διάφορες μορφές της (μελαγχολία, κυνισμός, μηδενισμός). [Δεύτερον], το αίτημα να σηκώσει ο καθένας το φορτίο (τουλάχιστον, αυτό που του αναλογεί). Η ανταπόκριση σε αυτό το αίτημα, είναι για τον Υμπερμάν μια χειρονομία εξέγερσης, ένα αίτημα αντίδρασης σε αυτό που τείνει να σε υποδουλώσει. Προκειμένου να υποδείξει τα σημεία φυγής της δυνατότητας μιας τέτοιας χειρονομίας, ο Υμπερμάν ανατρέχει στους Σίγκμουντ Φρόυντ και Έρνστ Μπλοχ, αλλά και στην ελληνική μυθολογία (στους Τιτάνες, στον Άτλαντα, στον Προμηθέα). [Τρίτον], τεκμήρια εξεγέρσεων. Με αυτήν την ιδιαίτερα λειτουργική κωδικοποίηση, ο Υμπερμάν καταφέρνει να επιλύσει την αντίφαση που δημιουργείται από την επιμέλεια μιας έκθεσης που έχει τίτλο «εξεγέρσεις». Αντίφαση, γιατί υποτίθεται ότι η έννοια της εξέγερσης έχει μια πρακτική και πολιτική διάσταση που μοιάζει να αδρανοποιείται όταν η έννοια της εξέγερσης αποδίδεται μέσα από μια σειρά αντικειμένων τέχνης. Ο Υμπερμάν σπεύδει να ξεκαθαρίσει ότι διευθετώντας μια σειρά από αντικείμενα τέχνης κάτω από τη θεματική των «εξεγέρσεων» δεν έχει σκοπό τη συγκρότηση μιας τυπικής εικονογραφίας των επαναστάσεων ούτε ενός ιστορικού πανοράματος των εξεγέρσεων. Αντίθετα, σκοπός του είναι η αναμέτρηση (του ίδιου του Υμπερμάν και κατά προέκταση του θεατή) με μια βασική ερώτηση: «Πώς οι εικόνες αντλούν τόσο συχνά από τις μνήμες μας για να δώσουν μορφή στις επιθυμίες μας για χειραφέτηση;».

6 Soulevements

Έχοντας κατά νου ότι τα έργα τέχνης στην συγκεκριμένη έκθεση έχουν κωδικοποιηθεί από τον Υμπερμάν ως «τεκμήρια εξεγέρσεων», ο χώρος της έκθεσης πλέον δομείται ως ένα αφήγημα αυτών των τεκμηρίων σε πέντε διακριτές ενότητες: [1. Στοιχεία (που ξεσπούν)] – κινήσεις, μεταφορικές και κυριολεκτικές, που έπονται μίας καταστροφής (όπως ένας άνεμος που ξεσηκώνει σκόνες και αντικείμενα) ή προηγούνται μίας εξέγερσης (όπως ένας ξαφνικός και δυνατός αέρας που κάνει σημαίες και πανό να ανεμίζουν). [2. Χειρονομίες (έντονες)] – κινήσεις που εκφράζουν έντονα συναισθήματα, ελπίδα και αντίσταση, κινήσεις αυθόρμητες που είναι την ίδια στιγμή η εκδήλωση μίας κατάφασης στην επιθυμία για ζωή και ελευθερία, κινήσεις-προάγγελοι μίας συλλογικής και οργανωμένης εξέγερσης. [3. Λέξεις (που έχουν ειπωθεί δυνατά)] – ποιήματα, αφίσες, μανιφέστα, τίτλοι εφημερίδων και εύγλωττες εικόνες, μια ολόκληρη ποιητική της αντίστασης που μπορεί με έναν στίχο ή μία φράση να συνοψίσει την ουσία και το νόημα μίας εξέγερσης. [4. Συγκρούσεις (που έχουν υποστηριχθεί)] – συγκρούσεις μέσα από τις οποίες εμφανίστηκε κάτι που δεν ήταν ορατό πιο πριν, κατεστραμμένα τοπία που συνθέτουν τη βάση για μια νέα αρχιτεκτονική της εξέγερσης, απώλειες, αρνητικές εικόνες της επιθυμίας για χειραφέτηση και ελευθερία. [5. Επιθυμίες (ακατάλυτες)] – επιθυμίες που καμιά εξουσία δεν μπορεί να υποτάξει, μηνύματα, μαρτυρίες, εκκλήσεις από αυτούς που έχουν καταδικαστεί, φυλακιστεί, η παρακαταθήκη αυτών που έχουν πεθάνει.

7 Soulevements

Δυστυχώς, είναι αδύνατο να περιγραφούν όλα τα έργα, ακόμα και αν πρόκειται μόνο για αυτά που μου άρεσαν περισσότερο. Πόσω μάλλον όταν προσπάθησα να εστιάσω στη λογική της έκθεσης (και θα ολοκληρώσω με ένα σχόλιο πάνω σε αυτή), αποκρυπτογραφώντας τη σκέψη του Υμπερμάν – ναι, να μία σπάνια και ευτυχής συγκυρία, ένας στοχαστής να καλείται να δώσει τα διαπιστευτήριά του σε ένα καθήκον που πρέπει να έχει ένα απτό, ορατό αποτέλεσμα, δομημένο (και αιτιολογημένο) στο εσωτερικό ενός πολιτιστικού θεσμού. Ο Υμπερμάν λοιπόν, 1soulevements afficheανταποκρίνεται κατά τη γνώμη μου με σύνεση. Γιατί έχει φροντίσει καταρχάς μέσα από το εισαγωγικό του κείμενο να ρυθμίσει τον ορίζοντα προσδοκιών του θεατή, αλλά και να ορίσει με έναν σαφή τρόπο πώς αντιλαμβάνεται ο ίδιος την πολιτική λειτουργία της τέχνης. Έχοντας αποκαλύψει τις συμβάσεις που υποστηρίζουν τη λογική της έκθεσης, ο Υμπερμάν μεταθέτει σιωπηρά ένα αίτημα στον θεατή: να σκεφτεί πλέον αυτός ο ίδιος τις δικές του συμβάσεις για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τη σχέση πολιτικής και τέχνης και, κυρίως, τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αποκτήσει μορφή, ως δυνητικό τεκμήριο εξέγερσης, η δική του επιθυμία για ελευθερία και ζωή.

* O ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Γιάννης Αγγελάκας και οι 100°C με «Ηλεκτρική Καρέκλα» στο Onassis Channel

Ο Γιάννης Αγγελάκας και οι 100°C με «Ηλεκτρική Καρέκλα» στο Onassis Channel

Η τέταρτη σεζόν του STAGES A/LIVE ξεκίνησε με μια μεγάλη γιορτή. O πιο επιδραστικός καλλιτέχνης της ελληνικής ροκ σκηνής, ο Γιάννης Αγγελάκας, παρουσιάζει την «Ηλεκτρική Καρέκλα», μαζί με τους 100°C, το πολυφωνικό σχήμα Διώνη και ένα τρίο εγχόρδων, στο πλαίσιο των Rockwave Nights 2024. Από την Τρίτη 12 Νοεμβρίου, στ...

Δεκαήμερο με Τζαζ στο Μέγαρο Μουσικής τον Νοέμβριο

Δεκαήμερο με Τζαζ στο Μέγαρο Μουσικής τον Νοέμβριο

Για δέκα ημέρες, από τις 10 μέχρι τις 20 Νοεμβρίου, η τζαζ πρωταγωνιστεί στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Η τζαζ έχει και φέτος την τιμητική της στις αίθουσες του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, για τέταρτη συνεχή χρονιά, από τις 10 έ...

«Κάνα δυο φωτογραφίες»: Η έκθεση με τις φωτογραφίες του ΛΕΞ από τον Δημήτρη Μουγκό παίρνει παράταση

«Κάνα δυο φωτογραφίες»: Η έκθεση με τις φωτογραφίες του ΛΕΞ από τον Δημήτρη Μουγκό παίρνει παράταση

«Κάνα δυο φωτογραφίες»: Η συζητημένη έκθεση με τις φωτογραφίες του ΛΕΞ από τον Δημήτρη Μουγκό παίρνει παράταση λόγω μεγάλης επισκεψιμότητας και θα παραμείνει στον χώρο του Cinobo – Όπερα μέχρι τις 13 Νοεμβρίου 2024. 

Επιμέλεια: Book Press

Η έ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο Βασιλιάς», του Τζο Νέσμπο − Τύψεις, αβάσταχτοι οικογενειακοί δεσμοί, εκδίκηση

«Ο Βασιλιάς», του Τζο Νέσμπο − Τύψεις, αβάσταχτοι οικογενειακοί δεσμοί, εκδίκηση

Για το νέο μυθιστόρημα του Τζο Νέσμπο [Jo Nesbo] «Ο Βασιλιάς» (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Μεταίχμιο) − «από την αρχή της αφήγησης προβάλουν καθαρά τα βασικά θέματα του βιβλίου: οι τύψεις, οι αβάσταχτοι οικογενειακοί δεσμοί, η εκδίκηση».

Γράφει η Χίλντα Παπαδημη...

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», του Μίνου Ευσταθιάδη (Μεταίχμιο) – Μια πραγματεία για το Κακό

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», του Μίνου Ευσταθιάδη (Μεταίχμιο) – Μια πραγματεία για το Κακό

Για το μυθιστόρημα «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», του Μίνου Ευσταθιάδη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

Το 2006, μια πλούσια κυρία δολοφονείται στο αχανές λοφτ της στο Μόναχο. Το πτώμα βρίσκει ο αν...

«Τα άπαντα» του Φραντς Κάφκα (κριτική) – Ταξικό στοιχείο και εξουσία στο έργο του Κάφκα

«Τα άπαντα» του Φραντς Κάφκα (κριτική) – Ταξικό στοιχείο και εξουσία στο έργο του Κάφκα

Για την έκδοση του τόμου του Φραντς Κάφκα [Franz Kafka] «Τα Άπαντα: Πρόζες – Διηγήματα – Παραβολές – Στοχασμοί» (μτφρ. Χρίστος Αγγελακόπουλος, εκδ. Οξύ). Σκίτσα © Φραντς Κάφκα.

Γράφει η Λαμπριάνα Οικονόμου

Η τάξη και η λογ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Ανταρκτική» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Ανταρκτική» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 3 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΟΙ ...

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», το οποίο κυκλοφορεί στις 2 Δεκεμβρίου από τος εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κεφάλαιο 2ο

Εκείνη την εποχή καταπιανόμουν με την κατα...

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντζιτς (προδημοσίευση)

«Μπάρμπα Μάρογιε» του Μάριν Ντζιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Μάριν Ντζιτς [Marin Držić] «Μπάρμπα Μάρογιε» (μτφρ. Irena Bogdanović), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΡΙΤΗ ΠΡΑΞΗ


...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρεις νέες πεζογραφικές φωνές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρεις νέες πεζογραφικές φωνές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Τρία μυθιστορήματα που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Βακχικόν με τα οποία οι συγγραφείς τους συστήνονται στο αναγνωστικό κοινό με σύγχρονες και ιδιαίτερες ιστορίες.

Επιμέλεια: Book Press

Γιούλη Γιανναδάκη ...

Βία κατά των Γυναικών: 5 βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μας αφυπνίζουν

Βία κατά των Γυναικών: 5 βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μας αφυπνίζουν

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, προτείνουμε πέντε σύγχρονα βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που καταπιάνονται με τη λεκτική, σωματική και σεξουαλική έμφυλη βία. «Σήκω από πάνω μου» (Μεταίχμιο) της Λίνας Βαρότση, «Μια γυναίκα απολογείται» (Τόπος) της Μαρίας Λούκα, «Διήγημας (Ακυ...

Μητέρα, κόρη, άλλο: Πέντε μυθιστορήματα για τη σχέση μάνας παιδιού

Μητέρα, κόρη, άλλο: Πέντε μυθιστορήματα για τη σχέση μάνας παιδιού

Πέντε σύγχρονα βιβλία μεταφρασμένης πεζογραφίας, τα οποία αναδεικνύουν τις πολλές εκφάνσεις της μητρότητας και την πολυσήμαντη σχέση μάνας-κόρης (τα τέσσερα από τα πέντε).

Γράφει η Φανή Χατζή

Ο E.M. Forster έγραψε στην ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ