alt

Για την έκθεση «Persona: Étrangement humain» (Περσόνα: αλλόκοτα ανθρώπινο) στο μουσείο Μπρανλί (Quai de Branly) στο Παρίσι.

Του Θωμά Συμεωνίδη

Το ζήτημα είναι κρίσιμο, πάντα επίκαιρο και γι' αυτό αποτελεί συχνά αντικείμενο εκθέσεων, να θυμηθούμε μόνο την έκθεση που έγινε μόλις πριν από ένα χρόνο στο Λούβρο: «Μία σύντομη ιστορία του μέλλοντος» (Une brève histoire de l’avenir). Το ζήτημα δεν είναι άλλο από τη σχέση του ανθρώπου με τα σωματικά και πνευματικά του όρια, μία σχέση που εκδηλώνεται είτε μέσα από την προσπάθειά του να επέμβει πάνω στη σύστασή του είτε μέσα από την προσπάθεια να κατανοήσει και να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες που παρέχουν άλλες (να το θέσουμε πολύ γενικά) οντότητες.

Στην έκθεση «Περσόνα» συναντήσαμε δημιουργίες στις οποίες η έννοια του προσώπου έλαβε διαφορετικά επίπεδα συγκεκριμενοποίησης με την εστίαση κάθε φορά σε ένα στοιχείο ή σε μία ομάδα στοιχείων που συγκροτούν ένα πρόσωπο, όπως για παράδειγμα ο βαθμός ομοιότητας με τον άνθρωπο, η συμπεριφορά, η ικανότητα αλληλεπίδρασης, η εκδήλωση νοημοσύνης, η συμμετοχή σε τελετουργικά.

Στην έκθεση «Persona: Étrangement humain» (Περσόνα: αλλόκοτα ανθρώπινο) στο μουσείο Μπρανλί (Quai de Branly) στο Παρίσι –η οποία κατέβασε ρολά πρόσφατα και εμείς χρειαστήκαμε κάποιες μέρες για να καταλάβουμε τι είδαμε– η εστίαση, στην προκειμένη περίπτωση, ήταν στους μηχανισμούς με τους οποίους ένα αντικείμενο αποκτά την υπόσταση προσώπου. Λέγοντας εδώ πρόσωπο, να διευκρινίσουμε ότι για λόγους σύμβασης, εννοούμε κάθε οντότητα με την οποία μπορούμε να συνάψουμε μία σχέση. Έτσι, μέσα από 230 αντικείμενα και εγκαταστάσεις, οι επισκέπτες είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν μία αίσθηση των διαφορετικών βαθμών που μπορούν να λάβουν οι διαδικασίες μετασχηματισμού σε πρόσωπο.

Βέβαια, η έννοια του προσώπου είναι πολύ διευρυμένη. Αρκεί να θυμηθούμε μόνο τον Λεβί-Μπρούλ, ο οποίος ήδη με το έργο του «Πρωτόγονη ψυχή» (1927) προεκτείνει την έννοια του προσώπου πέρα από τα όρια του ανθρώπινου βασιζόμενος στην πρωτεϊκή ικανότητα των αντικειμένων, των εικόνων, των σκιών, των αντανακλάσεων, των φαντασμάτων, αλλά και των ορυκτών, ζωικών και φυτικών στοιχείων να δίνουν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, υπόσταση σε πρόσωπα διαφορετικών μορφών και διαβαθμίσεων. Από αυτή την άποψη, στην έκθεση «Περσόνα» συναντήσαμε δημιουργίες στις οποίες η έννοια του προσώπου έλαβε διαφορετικά επίπεδα συγκεκριμενοποίησης με την εστίαση κάθε φορά σε ένα στοιχείο ή σε μία ομάδα στοιχείων που συγκροτούν ένα πρόσωπο, όπως για παράδειγμα ο βαθμός ομοιότητας με τον άνθρωπο, η συμπεριφορά, η ικανότητα αλληλεπίδρασης, η εκδήλωση νοημοσύνης, η συμμετοχή σε τελετουργικά. Επί της ουσίας, κάθε έργο της έκθεσης επιδόθηκε κατά κάποιο τρόπο στη διερεύνηση και στην απόπειρα υποστήριξης μίας διαφορετικής κάθε φορά συνθήκης παρουσίας και ορατότητας ενός προσώπου.

Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην έκθεση χρησιμοποίησαν, μεταξύ άλλων, τις νέες τεχνολογίες σχεδιασμού, σύνθεσης και συναρμολόγησης για να δημιουργήσουν ένα μεγάλο φάσμα εμπειριών που σχετίζονται με την παρουσία. Πρόσθεσαν επίσης το στοιχείο της αλληλεπίδρασης προκειμένου ο ίδιος ο επισκέπτης να αντιληφθεί τις πολλαπλές εκδηλώσεις και υποστάσεις που διαπερνούν την πορώδη έννοια του προσώπου. Οι τομείς από τους οποίους άντλησαν τα έργα, ξεκινούν από τη θρησκεία και την αστροβιολογία και φτάνουν μέχρι και τη ρομποτική, δίνοντας έμφαση σε οριακές μορφές της παρουσίας ενός προσώπου.

alt

Τι γίνεται με όλες αυτές τις οντότητες, παρουσίες, όλα αυτά τα πρόσωπα που υπάρχουν και μόνο μέσα από μία αλλαγή κλίμακας, μία αλλαγή οπτικής, μία αλλαγή πολιτισμικού πλαισίου, μία μετάθεση στον χρόνο, μπορούν να φανερωθούν; Πού οδηγεί αυτή η εντεινόμενη διαδικασία διασταύρωσης και πλαισίωσης του ανθρώπινου;

Η έκθεση δομήθηκε σε τέσσερις ενότητες. Η πρώτη («Υπάρχει κάποιος;») ομαδοποίησε εκείνες τις καταστάσεις όπου υπάρχει μία παρουσία –υποψίες της για την ακρίβεια– αλλά χωρίς τίποτα να μπορεί να ταυτοποιηθεί: ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα αντικείμενα σε πολλά και διαφορετικά υλικά, αλλά και μικροοργανισμοί, νέες μορφές του φυτικού, του ζωικού, του πνευματικού, του έξω-και-μακριά-από-εδώ (ναι, τέτοια πράγματα). Η δεύτερη («Δεν υπάρχει κανένας!») αναφέρθηκε σε εκείνες τις υπάρξεις που είναι αόρατες ή ξεχασμένες ή με σπασμωδική ή/και σποραδική εμφάνιση ή σε άλλη συχνότητα από την ανθρώπινη, αλλά και σε εκείνες τις υπάρξεις που δεν μπορούν να συλληφθούν και διαφεύγουν το πλαίσιο της κοινής (και όχι μόνο) λογικής, όπως θεότητες, φαντάσματα, οντότητες που πέθαναν και επανήλθαν στη ζωή, οντότητες που μιλούν ακατάληπτες γλώσσες, που στέλνουν ακατάληπτα σήματα, που φέρονται σε ακατάληπτες υποστάσεις. Η τρίτη («Στην κοιλάδα του ανοίκειου») ομαδοποίησε εκείνες τις οντότητες που υπάρχουν και έχουν συλληφθεί ή/και υλοποιηθεί, αλλά θέτουν προβλήματα αποδοχής και συνύπαρξης, όπως η δυσκολία για παράδειγμα της ενσωμάτωσης στο δικό μας περιβάλλον ή το αντίστροφο, αλλά και κάθε παρουσία την οποία αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει και για την οποία οδηγούμαστε στο ερώτημα της σχέσης που θέλουμε να έχουμε μαζί της και των δυνατοτήτων διαμόρφωσης αυτής της σχέσης. Η τέταρτη (τελευταία και αγαπημένη μου, «Πρόσωπα κατόπιν παραγγελίας»), ομαδοποίησε οντότητες τις οποίες ο άνθρωπος μπορεί να διαμορφώσει και στις οποίες μπορεί να μεταθέσει εργασίες και ρόλους. Τα ερωτήματα που τέθηκαν εδώ, πολλά. Παράδειγμα: «Με ποιο από αυτά τα πλάσματα θα θέλατε να κάνετε την οικογένειά σας;» (Για τέτοια ερωτήματα μιλάμε).  

altΑνάμεσα στα πολλά και καλά έργα, ξεχωρίσαμε (για λόγους συντομίας) τρία: Τον «Βούδα» (Buddha) του Wang Zi Won (γεν. 1980) που είναι επίσης το κεντρικό κατά κάποιο τρόπο έργο της έκθεσης καθώς επιλέχθηκε για την αφίσα και το εξώφυλλο του καταλόγου (δικαίως κατά τη γνώμη μας). To «Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος» (The Good, The Bad and The Ugly) του Ολλανδού Christian Zwanikken (γεν. 1967). Και το «Τοπογραφία» (Topographie) του γεννημένου στην Αργεντινή Jack Vanarsky (1936-2009).

Φεύγοντας κάποιος από την έκθεση, δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί: Γιατί όλα αυτά; Θα αναρωτηθεί επίσης, πόσο αληθινά είναι όλα όσα είδε, αληθινά με την έννοια της πιθανότητας που έχουν κάποια ή όλα από αυτά να αποτελέσουν ή ήδη να αποτελούν μέρος της πραγματικότητάς του. Και σε αυτό το σημείο ίσως μία συνειδητοποίηση: ναι, βρίσκεται σε εξέλιξη μία σχέση συμβίωσης με οντότητες που αγνοούμε, με οντότητες που διαμορφώνονται και αναβαθμίζονται διαρκώς, στα σύνορα του ανθρώπινου, του ζωικού, της μηχανής, του αντικείμενου. Ξαφνικά, ο θεατής (που ήμουν εγώ) κατακλύζεται από φόβους: Τι γίνεται με όλες αυτές τις οντότητες, παρουσίες, όλα αυτά τα πρόσωπα που υπάρχουν και μόνο μέσα από μία αλλαγή κλίμακας, μία αλλαγή οπτικής, μία αλλαγή πολιτισμικού πλαισίου, μία μετάθεση στον χρόνο, μπορούν να φανερωθούν; Πού οδηγεί αυτή η εντεινόμενη διαδικασία διασταύρωσης και πλαισίωσης του ανθρώπινου;

Ναι, κάνουμε εκθέσεις. Είναι πολιτιστικά ευγενές. Και όχι μόνο. Σκεφτόμαστε ότι ίσως μετρήσει σε βάθος χρόνου, αυτό σκεφτόμαστε απομακρυνόμενοι από όλα όσα είδαμε. Υποθετικά μιλώντας πάντα. Ίσως μετρήσει όταν ο άνθρωπος θα διαπραγματεύεται επιτακτικά την ύπαρξή του. Θα την διαπραγματεύεται με ποιον; Αυτό και αν είναι ερώτημα. Καλά κρυμμένο βέβαια. Σε όλα όσα είδαμε. 

* O ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, μεγάλο αφιέρωμα στον Μάρκο Καμπάνη από τις 15 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 18 Φεβρουαρίου 2024.

Επιμέλεια: Book Press

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει από τις 15 Δεκεμβρίου 2023 έως τις ...

Μπήκαμε στο Αρχείο Καβάφη – Ένα έργο πνοής από το Ίδρυμα Ωνάση

Μπήκαμε στο Αρχείο Καβάφη – Ένα έργο πνοής από το Ίδρυμα Ωνάση

Από την Πέμπτη (23/11) θα είναι προσβάσιμο στο κοινό και τους μελετητές το αρχείο του Αλεξανδρινού ποιητή (από μικροαντικείμενα έως χειρόγραφά του), χάρη στη σπουδαία δουλειά που έχει κάνει το Ιδρυμα Ωνάση. Κεντρική εικόνα: Ένας από τους χώρους του Αρχείου Καβάφη στην οδό Φρυνίχου 16 (© Στέλιος Τζέτζιας).

...
Waiting for the barbarians: Η συναυλία που μάγεψε τη Νέα Υόρκη δωρεάν στο «κανάλι» του Ιδρύματος Ωνάση

Waiting for the barbarians: Η συναυλία που μάγεψε τη Νέα Υόρκη δωρεάν στο «κανάλι» του Ιδρύματος Ωνάση

Η Laurie Anderson, ο Rufus Wainwright και πολλοί ακόμη διάσημοι μουσικοί μελοποιούν και ερμηνεύουν Κ.Π. Καβάφη σε μια συναυλία που μάγεψε το κοινό της Νέας Υόρκης. Έρχεται αποκλειστικά στο Onassis Channel στο YouTube από τις 20 Νοεμβρίου και για έναν ολόκληρο χρόνο θα διατίθεται δωρεάν.

Επιμ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Ο Τσέχοφ στα καλύτερά του: «Γλάρος» και «Πλατόνοφ» στο πνεύμα του Ρώσου δραματουργού

Για την παράσταση «Ο γλάρος» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Διαμαντή στο Θέατρο Σημείο και την παράσταση «Πλατόνοφ» σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη στο Νέο Θέατρο Θησείον. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Ο γλάρος». Φωτογραφία © Σταύρος Χαμπάκης. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος ...

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Αφιέρωμα στην πολύπτυχη εικαστική δραστηριότητα του Μάρκου Καμπάνη, στην Εθνική Βιβλιοθήκη

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, μεγάλο αφιέρωμα στον Μάρκο Καμπάνη από τις 15 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 18 Φεβρουαρίου 2024.

Επιμέλεια: Book Press

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει από τις 15 Δεκεμβρίου 2023 έως τις ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...
«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

«Η καρδερίνα» της Ντόνα Ταρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ντόνα Ταρτ [Donna Tartt] «Η καρδερίνα» (νέα μτφρ. Μιχάλης Δελέγκος), το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στον επάνω όροφο έκανε παγωνιά, καθώς τα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...
Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις νέες ποιητικές φωνές από τις εκδόσεις Ιωλκός

Τρεις ποιητικές συλλογές που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός και με τις οποίες τρεις νέοι ποιητές κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση.

Επιμέλεια: Book Press

Στην ποιητική συλλογή του Γιάννη Ξέστερνου  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ