«Εναλλακτική» μουσική δράση στη Στέγη

Το σύνολο Εrgon Εnsemble ιδρύθηκε το 2008 και προσπαθεί να μειώσει το χάσμα που χωρίζει τη σύγχρονη μουσική δημιουργία από το ευρύ κοινό. Μέσα από καλά μελετημένες εκτελέσεις και υψηλού επιπέδου ερμηνείες επιδιώκει να αναδείξει το σύγχρονο ρεπερτόριο το οποίο έχει ανάγκη από υποστηρικτές. Για να το πετύχουν αυτό, οι μουσικοί του Ergon Ensemble ακολούθησαν την alternativa οδό, επιλέγοντας έργα εναλλακτικά που δεν χαρακτηρίζονται απόλυτα από τον ακαδημαϊκό χαρακτήρα τους αλλά φέρουν τη σφραγίδα του εναλλακτικού ρεπερτορίου, λόγω της διάχυσης σε αυτά άλλων ειδών μουσικής, χωρίς ταμπού και αναστολές (τζαζ, αυτοσχεδιασμός, ροκ, ποπ), λόγω της χρήσης πολυμέσων (βίντεο, προ-ηχογραφημένη μουσική) και λόγω της αξιοποίησης άλλων μορφών τέχνης (χορός, λόγος, σκηνική δράση). Το κοινό στοιχείο των πέντε έργων που επιλέχθηκαν είναι η σύμμειξη ακαδημαϊκών και popular στοιχείων που φαίνεται να αποτελούν το σήμα κατατεθέν της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας σε διεθνές επίπεδο.

Στη συναυλία της 28ης Μαρτίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών ακούστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα πέντε έργα γραμμένα πολύ πρόσφατα –τέσσερα από αυτά γράφτηκαν από το 2009 μέχρι το 2012 και ένα το 1971– από συνθέτες που έχουν διακριθεί όχι μόνο στις χώρες τους αλλά και διεθνώς. Η επιλογή των συγκεκριμένων έργων δεν έγινε τυχαία από τους Ergon Ensemble. Το σύνολο συνεργάζεται καλλιτεχνικά με το Ensemble Modern της Φρανκφούρτης και υποστηρίζεται από το Ernst von Siemens Music Foundation, με αποτέλεσμα να έρχεται σε άμεση επαφή με τους σύγχρονους συνθέτες και τα έργα τους, να έχει πρόσβαση στις παρτιτούρες και παράλληλα την τύχη για πρόβες με τους ίδιους τους συνθέτες, προϋπόθεση απαραίτητη τις περισσότερες φορές για την πιστότερη απόδοση των έργων τους. Στην περίπτωση αυτών των έργων πιο «χρήσιμος» φαίνεται να είναι ο συνθέτης παρά ο μαέστρος.

Oι μουσικοί του Ergon Ensemble ακολούθησαν την alternativa οδό, επιλέγοντας έργα εναλλακτικά που δεν χαρακτηρίζονται απόλυτα από τον ακαδημαϊκό χαρακτήρα τους αλλά φέρουν τη σφραγίδα του εναλλακτικού ρεπερτορίου, λόγω της διάχυσης σε αυτά άλλων ειδών μουσικής, χωρίς ταμπού και αναστολές (τζαζ, αυτοσχεδιασμός, ροκ, ποπ), λόγω της χρήσης πολυμέσων (βίντεο, προ-ηχογραφημένη μουσική) και λόγω της αξιοποίησης άλλων μορφών τέχνης (χορός, λόγος, σκηνική δράση).

Σειραϊσμός και jazz-fusion μαζί

Η συναυλία ξεκίνησε με το έργο του Αμερικανού Τζων Ζορν (γενν. 1953) με τίτλο Bateau Ivre, το οποίο φάνηκε να είναι ίσως το πιο ακαδημαϊκό από τα έργα που ακούστηκαν την ίδια βραδιά. Πρόκειται για ένα κλασικό δείγμα σύγχρονης μουσικής που φλερτάρει με την jazz-fusion, σαν μουσικό κολάζ, χωρίς ρυθμική ή μελωδική αναφορά, που παραπέμπει στην περίοδο του Ντάρμσταντ και αποτελεί άσκηση πάνω στον Ολιβιέ Μεσιάν (1908 – 1992). Περιέχει αρκετά αυτοσχεδιαστικά στοιχεία, γρήγορες φράσεις, έντονους απρόσμενους τονισμούς, κοφτά μοτίβα, απότομα τρέμολα και αρκετούς ηχητικούς πειραματισμούς στα όρια της έκτασης των οργάνων. Ο συνθέτης αξιοποίησε έξυπνα τα όργανα, βάζοντας το πιάνο και το βιμπράφωνο σε ρόλο βάσιμου και ενέταξε αρκετά εφέ στη σύνθεσή του, πότε προκαλώντας έντονες εναλλαγές στις διαθέσεις και πότε δημιουργώντας μια αγωνιώδη ατμόσφαιρα. Οι εκτελεστές είχαν καλό συγχρονισμό, πάθος στην εκτέλεση και ανταποκρίθηκαν στα ηχητικά παιχνιδίσματα τα οποία περιορίστηκαν στο τέλος, οδηγώντας στο κλείσιμο του έργου με ένα υποβλητικό πιανισσίσιμο. Το έργο είναι εμπνευσμένο από την ποίηση του συμβολιστή Αρθούρου Ρεμπό. Η τάση του συνθέτη, σαξοφωνίστα και πολυοργανίστα Τζων Ζορν να γράφει αυτοσχεδιαστικά καθιστά δύσκολη την καταγραφή της μουσικής του σε παρτιτούρα. Το συγκεκριμένο έργο όμως δόθηκε καταγραμμένο στους μουσικούς του Ergon Ensemble οι οποίοι διδάχτηκαν την εκτέλεση από τον ίδιο το συνθέτη.

Εικόνα και ήχος

Φαίνεται πως η τζαζ, ο αυτοσχεδιασμός και η έξυπνη χρήση των πολυμέσων είναι στοιχεία που προσελκύουν το Ergon Ensemble και γι’ αυτό ίσως επέλεξε για τη συνέχεια το έργο Transit του Ολλανδού Μισέλ φαν ντερ Άα (γενν. 1970), ενός καταξιωμένου και βραβευμένου συνθέτη που αξιοποιεί στα έργα του την τεχνολογία αλλά και το λόγο με ιδιαίτερο τρόπο. Δεν είναι τυχαίο που ορχηστρικά έργα και όπερές του παίζονται στα μεγαλύτερα θέατρα διεθνώς. Το έργο του Transit γράφτηκε το 2009 και ξεχώρισε για την πρωτοτυπία στη χρήση των πολυμέσων. Η βιντεοπροβολή, σε συνδυασμό με το πάθος και τη δεξιοτεχνία του πιανίστα, έδωσε έναν ξεχωριστό χαρακτήρα στη συναυλία που φάνηκε ότι επιφύλασσε εκπλήξεις στους ακροατές. Το βίντεο και το πιάνο τροφοδοτούσαν το ένα το άλλο δημιουργώντας ένα άρρηκτο και αδιαίρετο σύνολο. Τα εμμονικά μοτίβα του πιάνου, η θεατρικότητα στις κινήσεις του εξαίρετου δεξιοτέχνη πιανίστα Στέφανου Νάσου και οι απότομες εναλλαγές στον ήχο και την εικόνα κατάφεραν να αποτυπώσουν πιστά την έννοια της μοναξιάς, του εγκλωβισμού, του φόβου του θανάτου, της εμμονής. Η συγκεκριμένη σύνθεση δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη μουσική πράξη, στη ζωντανή εκτέλεση και στην ισορροπία της οπτικής και της ακουστικής δραστηριότητας.

Σύγχρονες ουράνιες φωνές

Η συναυλία συνεχίστηκε με το έργο Realm Variations για έξι φωνές και ensemble της αμερικανίδας συνθέτριας, τραγουδίστριας, χορογράφου, σκηνοθέτιδας, Μέρεντιθ Μονκ (γενν. 1942) η οποία το συνέθεσε το 2012. Πρόκειται για συνδυασμό φωνών και οργάνων που συμπράττουν αρμονικά και πλέκουν τα ηχοχρώματά τους έτσι ώστε να παραπέμπουν σε ένα πνευματιστικό πεδίο προς το υπερβατικό, το εξωπραγματικό, το ουράνιο. Το έργο ξεκίνησε με ένα γλυκό πίκολο φλάουτο και λίγο αργότερα προστέθηκε η άρπα σε ρόλο σχεδόν μπάσου κοντίνουο. Κύριο χαρακτηριστικό του έργου είναι οι επαναλαμβανόμενες μελωδικές γραμμές (λούπες), οι πλούσιες συγχορδίες των φωνών, συχνά στα όρια της φωνητικής έκτασης των τραγουδιστών, και το αρμονικό δέσιμο του φωνητικού και του οργανικού στοιχείου.

Το έργο ξεκίνησε με την τρεμάμενη ακατέργαστη ηχογραφημένη φωνή του αστέγου να ακούγεται μόνη της πολύ σιγά αρχικά, και ενώ δυνάμωνε σταδιακά, προστίθεντο τα έγχορδα με πιανισσίσιμο δίνοντας έναν λυρικό τόνο στο έργο.

Συναισθηματική φόρτιση από τη φωνή ενός άστεγου

Μια βαθιά συγκινητική στιγμή της συναυλίας ήταν η εκτέλεση του έργου του Βρετανού Γκάβιν Μπράυαρς (γενν. 1943) Jesus’ blood never failed me yet που γράφτηκε το 1971 και βασίζεται στο τραγούδι ενός ανώνυμου άστεγου στο Λονδίνο. Το έργο αποτελεί επεξεργασία του τραγουδιού αυτού και εκτελείται από το ensemble μαζί με tape. Το έργο ξεκίνησε με την τρεμάμενη ακατέργαστη ηχογραφημένη φωνή του αστέγου να ακούγεται μόνη της πολύ σιγά αρχικά, και ενώ δυνάμωνε σταδιακά, προστίθεντο τα έγχορδα με πιανισσίσιμο δίνοντας έναν λυρικό τόνο στο έργο. Στη συνέχεια ακολούθησε η άρπα και το κλαρινέτο, εμπλουτίζοντας μουσικά το έργο το οποίο όμως κινδύνευσε να γίνει μονότονο. Οι αλλαγές στη μουσική υπόκρουση του αγγλικού στίχου που ακουγόταν από τα μεγάφωνα γίνονταν πολύ αργά και οδεύοντας προς το τέλος τα όργανα εγκατέλειπαν ένα-ένα, αφήνοντας και πάλι μόνη της τη φωνή να σημάνει το φινάλε. Παρά τον κίνδυνο της μονοτονίας, η συγκινησιακή φόρτιση που αναδυόταν από το συγκεκριμένο έργο είναι αδιαμφισβήτητη.

Ποπ και Πιατσόλα μαζί

Η συναυλία ολοκληρώθηκε με το έργο Radio Rewrite του Αμερικανού Στηβ Ράιχ (γενν. 1936) το οποίο εμπνεύστηκε από δυο τραγούδια των Radiohead (“Jigsaw Falling into Place” και “Everything in its Right Place”). Είναι ασυνήθιστο να συναντούμε συνθέσεις που βασίζονται στην επεξεργασία ποπ μουσικής. Το έργο αυτό ίσως ήταν το πιο εύληπτο από όσα ακούστηκαν αυτή τη βραδιά. Χαρακτηριστικό της στην αρχή ο έντονος ρυθμός (ο οποίος θύμιζε τους αντιχρονισμούς του Πιατσόλα) και η αυξανόμενη ένταση και δράση. Ο συγχρονισμός του οργανικού συνόλου ήταν αρτιότατος και οι μουσικοί έδωσαν την εντύπωση ότι υποστηρίζουν απόλυτα αυτό που εκτελούν. Ακολούθησε ένα αργό μέρος με πλατιές συγχορδίες με απρόσμενη κατάληξη και με ένα παιχνίδι ηχοχρωμάτων που συντέλεσαν στη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας θλίψης. Στη συνέχεια, κυριάρχησε και πάλι ο έντονος ρυθμός, οι καθαρές μελωδικές γραμμές και η ποικιλία στο μέτρο. Στο αργό μέρος που ακολούθησε, κυρίαρχο ρόλο διαδραμάτισαν τα δύο πιάνα με επιβλητικές συγχορδίες, οι αργές τενούτες στις ψηλές συχνότητες από τα έγχορδα και οι μελωδικές γραμμές από τα πνευστά. Στο τελευταίο κομμάτι του έργου ήταν ακόμα πιο ξεκάθαρη η επιρροή από τη τζαζ κυρίως λόγω του έντονου ρυθμού. Το μέρος αυτό πατάει πάνω σε αρμονικές βάσεις, χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες μελωδικές γραμμές σε ουνίσονο αλλά και από μεγάλες κρατημένες νότες στις οποίες ο συνθέτης φαίνεται να έχει ιδιαίτερη αδυναμία.

Η πορεία του συνόλου είναι αξιοσημείωτη και δεν εξαντλείται μόνο στις συναυλίες αλλά περιλαμβάνει δισκογραφική δράση, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και εντυπωσιακές παραγωγές.

Οι καταξιωμένοι και ταλαντούχοι μουσικοί που απαρτίζουν το Ergon Ensemble μαζί με το μαέστρο Ανδρέα Τσελίκα και τον συνθέτη και υπεύθυνο του συνόλου Αλέξανδρο Μούζα δείχνουν αφοσιωμένοι στο στόχο τους, που είναι η διάδοση της σύγχρονης μουσικής, τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο, και κυρίως της μουσικής που είναι απελευθερωμένη από στυλιστικά πρότυπα και καθιερωμένες αντιλήψεις. Η πορεία του συνόλου είναι αξιοσημείωτη και δεν εξαντλείται μόνο στις συναυλίες αλλά περιλαμβάνει δισκογραφική δράση, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και εντυπωσιακές παραγωγές. Η συζήτηση που ακολούθησε μετά τη συναυλία με μερικούς από τους κυριότερους συντελεστές της συναυλίας λειτούργησε συμπληρωματικά και διαφωτιστικά, λύνοντας απορίες και αποσαφηνίζοντας ενδεχόμενες «σκιές». 

* Η ΧΡΥΣΑ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ είναι μουσικός και εκπαιδευτικός.

Info
Νίκος Νικόπουλος: φλάουτο
Κώστας Τζέκος: κλαρινέτο
Δημήτρης Ντακοβάνος: φαγκότο
Μάνος Βεντούρας: κόρνο
Μπάμπης Ταλιαδούρος: κρουστά
Ανδρέας Φαρμάκης: κρουστά
Γωγώ Ξαγαρά: άρπα
Στέφανος Νάσος: πιάνο
Χρήστος Σακελλαρίδης: πιάνο
Κώστας Παναγιωτίδης: βιολί
Παναγιώτης Τζιώτης: βιολί
Ali Basegmezler: βιόλα
Δημήτρης Τραυλός: τσέλο
Νίκος Τσουκαλάς: μπάσο

Φωνητικό Σύνολο
Νατάσσα Αγγελοπούλου: σοπράνο
Άρτεμις Μπόγρη: σοπράνο
Μαργαρίτα Συγγενιώτου: μέτζο σοπράνο
Τώνια Τζίτζικα: μέτζο σοπράνο
Σταύρος Νικολάου: βαρύτονος
Κώστας Μαυρογένης: μπάσος

Διδασκαλία φωνητικού συνόλου: Δημήτρης Μπουζάνης
Διεύθυνση Ορχήστρας: Ανδρέας Τσελίκας