Του Κωνσταντίνου Πατέστου*
Η έκθεση Canaletto-Guardi, Les deux maîtres de Venise, στο μουσείο Jacquemart-André, στο Παρίσι (που τελειώνει στις 21 Ιανουαρίου) και η έκθεση Canaletto à Venise στο μουσείο Maillol (που τελειώνει στις 10 Φεβρουαρίου) αποτελούν σύνθεση της μεγάλης έκθεσης που έγινε στο Τρεβίζο το 2008-2009.
Με μια μεγάλη έκθεση που μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνη του μακρινού πια 1967 στη Βενετία (Παλάτσο Ντουκάλε), η περιοχή Βένετο επαναφέρει στο προσκήνιο, προτείνοντάς τον εκ νέου στο ευρύ κοινό –στο πλαίσιο του καλλιτεχνικού κινήματος vedutismo (από την ιταλική λέξη veduta = άποψη) στο οποίο πρωταγωνίστησε- έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους τής ευρωπαϊκής ζωγραφικής τού 18ου αιώνα. Ο Τζοβάνι Αντόνιο Κανάλ, γνωστός ως Καναλέτο (Βενετία, 1697-1768), κυρίως μαζί με τον Φραντσέσκο Γκουάρντι και άλλους, μικρότερης σημασίας, ζωγράφους (Μπερνάρντο Μπελότο, Μικέλε Μαριέσκι, κ.ά.), κατέγραψε με καταπληκτικό ρεαλισμό την καθημερινή ζωή τής Γαληνοτάτης, δημιουργώντας πίνακες μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας που αποτελούν αναντικατάστατα τεκμήρια για την εικόνα τής πόλης και κυρίως, πράγμα που μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα, για την αρχιτεκτονική της.
Η έκθεση Canaletto, Venezia e i suoi splendori φιλοξενείται στο κτίριο Κάζα ντέι Καραρέζι στην πόλη Τρεβίζο του βόρειου Βένετο και διήρκεσε από 23 Οκτωβρίου 2008 μέχρι τις 5 Απριλίου 2009. Περιλαμβάνει περί τους 100 πίνακες (30 του Καναλέτο) που προέρχονται από τα σημαντικότερα μουσεία τής υφηλίου, μεταξύ των οποίων: την φλωρεντινή Γκαλερία ντέλι Ουφίτσι, το Λούβρο, το Μετροπόλιταν, το Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, το Πράδο της Μαδρίτης, το Πούσκιν της Μόσχας.
Ο Καναλέτο ασχολήθηκε αρχικά με τη σκηνογραφία, ως μαθητής και βοηθός τού πατέρα του, ώσπου το 1717 επισκέφθηκε τη Ρώμη· εκεί εντυπωσιάστηκε από τις απόψεις τής πόλης, ιδιαίτερα εκείνες του Γκάσπαρε Βανβιτέλι, και αποφάσισε να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη ζωγραφική. Επιστρέφοντας στη Βενετία αφιερώθηκε στην καταγραφή, θα λέγαμε, των σημαντικοτέρων κοινωνικών γεγονότων (γιορτές, δημόσιες ή/και κοσμικές εκδηλώσεις) της πόλης: έτσι, ελλείψει φωτογραφίας, έγινε ένα είδος ρεπόρτερ ή κοσμικογράφου. Φιλοτέχνησε λοιπόν μεγάλο αριθμό πινάκων που τις απαθανατίζουν και ταυτοχρόνως τεκμηριώνουν τη νέα αστική εικονογραφία, που καθορίζεται, μετά την Αναγέννηση, από την ανέγερση σημαντικών κτιρίων. Η μεγάλη του ικανότητα τον έκανε σύντομα γνωστό και στο εξωτερικό και η δημοτικότητά του, λόγω και της απεικόνισης κτιρίων τού Αντρέα Παλάντιο, εκτινάχτηκε, ιδιαιτέρως μεταξύ των Αγγλων περιηγητών που ενδιαφέρονταν για την αρχιτεκτονική τού Ιταλού δασκάλου. Η μια παραγγελία διαδεχόταν την άλλη και μεταξύ αυτών θα ήθελα να διακρίνω τον πίνακα που έμεινε γνωστός στην ιστορία με το όνομα “Καπρίτσιο παλαντιάνο” (1742-1744), ένα σημαντικό έργο που απουσιάζει από αυτή την έκθεση, για τον απλούστατο λόγο ότι εκτίθεται σ’εκείνη για τον Παλάντιο στην κοντινή Βιτσέντσα. Ο πίνακας αυτός, που φιλοξενείται σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη τής Πάρμας, απεικονίζει μια φανταστική (αλλά ταυτοχρόνως και τόσο ρεαλιστική) άποψη ενός μέρους τού Κανάλ Γκράντε, συγκροτημένου από τρία έργα τού Παλάντιο: τα πραγματοποιημένα στη Βιτσέντσα “Στοές του Παλάτσο ντέλα Ρατζόνε” (Παλαντιανή Βασιλική) και “Παλάτσο Κιερικάτι”, και τη σχεδιαστική μελέτη τού αντιστοίχου διαγωνισμού (1551), την οποία απέρριψαν οι αρχές τής πόλης, για τη γέφυρα τού Ριάλτο. Το έργο αυτό του Καναλέτο είναι ίσως προπομπός τής μοντερνιστικής τεχνικής τού κολάζ και παρουσιάζει, όπως σημείωνε ο Άλντο Ρόσι, μια αναλογική Βενετία, ένα μέρος τής πόλης όπου, όπως φημολογείται, οι παλαιοί κάτοικοί της, βλέποντας τον πίνακα, θεωρούσαν οικείο δίχως να μπορούν να θυμηθούν που ακριβώς το είχαν δεί.
Η μεγάλη εμπορική επιτυχία τού Καναλέτο (που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα ευρέως διαδεδομένα χαρακτικά τού Αντόνιο Βιζεντίνι) τον έφερε το 1746 στην Αγγλία, όπου, έως την επιστροφή του στη Βενετία (μετά το 1755), ζωγράφισε πολλές απόψεις τού Λονδίνου και των κατοικιών τής τοπικής αριστοκρατίας. Τα τελευταία δέκα, δεκαπέντε χρόνια πραγματοποιήθηκαν στην Ιταλία αρκετές εκθέσεις με έργα διαφόρων ‘βεντουτιστών’, αλλά αυτή είναι η πρώτη φορά, μετά την προαναφερθείσα έκθεση του 1967, που επιχειρείται η συλλογική παρουσίαση των εκπροσώπων αυτού του σημαντικού καλλιτεχνικού ρεύματος.
Την ενδιαφέρουσα αυτή έκθεση συμπληρώνει ο Φραντσέσκο Γκουάρντι (1712-1793) με 20 έργα-όψεις τής Βενετίας, τα οποία προέρχονται, όπως και τα υπόλοιπα, από τα μεγαλύτερα μουσεία τού κόσμου.
*Ο Κωνσταντίνος Πατέστος είναι καθηγητής αρχιτεκτονικής και αστικής σύνθεσης στο Πολυτεχνείο του Τορίνο.
