Στη Λεωφόρο των Μουσείων

Ξεκινώντας από το Μουσείο Μπενάκη το Κεντρικό κτίριο του οποίου αποτελεί τοπωνύμιο της πόλης, φθάνοντας στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, (στην εξαιρετική αρχαιολογικού ενδιαφέροντος έκθεση με τίτλο «Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας» του οποίου θα αναφερθούμε), για να καταλήξουμε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Η ολοκλήρωση της επέκτασης και ανακαίνισης του συγκροτήματος του οποίου το ανέδειξε σε όαση πολιτισμού και πράσινου. Τα παραπάνω Μουσεία απέτρεψαν στην κρίση να ανακόψει τον προγραμματισμό τους γεγονός που δεν πρέπει να παραμείνει στην αφάνεια. Το Μουσείο Μπενάκη με όλα του τα παραρτήματα είναι ένα μεγάλο θέμα από μόνο του. Ας περιοριστώ λοιπόν στα δύο άλλα που βρίσκονται και σε απόσταση αναπνοής.

Οι Πριγκίπισσες μας γοήτευσαν

Η έκθεση «Πριγκίπισσες της Μεσογείου στην αυγή της Ιστορίας» παρουσιάζει 500 εκθέματα από ταφές γυναικών που ανήκαν στην ελίτ της κοινωνίας τους. Ο πλούτος, η ομορφιά, η υψηλής αισθητικής τέχνη και τεχνική των αντικειμένων πραγματικά μαγεύει. Ωστόσο αυτό που αναδεικνύει σε αρχαιολογικό γεγονός μείζονος σημασίας με μεγάλο εκπαιδευτικό ενδιαφέρον την έκθεση είναι κατά την γνώμη μου ο ευρηματικός τρόπος παρουσίασης των εκθεμάτων. Μέσα σε βιτρίνες ανά ταφή τα κοσμήματα, κτερίσματα, αγγεία και άπειρα ακόμα ευρήματα διαμορφώνουν έναν κόσμο μοναδικό και αντιπροσωπευτικό της κοινωνικής θέσης και του ρόλου της γυναικείας προσωπικότητας που φιλοξενείται καθώς και του πολιτισμού του τόπου της. Ανά βιτρίνα και πάνω σε ομοιώματα γυναικείου μπούστου έχουν τοποθετηθεί τα κοσμήματα με τα οποία είχε ταφεί η νεκρή ενώ τριγύρω έχει παραταχθεί το σύνολο των αντικειμένων που την συντρόφευσαν στην τελευταία της κατοικία. Δίπλα στην βιτρίνες ανά ταφή ζωγραφικοί πίνακες σε φυσικό μέγεθος έχουν αναλάβει να αναπαραστήσουν τις αντίστοιχες γυναικείες φιγούρες ντυμένες, κτενισμένες και στολισμένες σύμφωνα με τα ήθη και έθιμα της εποχής και της κοινωνία τους. Αναβιώνοντας έτσι με ολοζώντανο τρόπο αυτήν την τόσο μακρινή εποχή του ανθρώπου της Μεσογείου που χάρη στην ζωγραφική εικόνα σε συνδυασμό με τον επιτάφιο στολισμό μοιάζει υπερβολικά κοντινός και οικείος και κυρίως απίστευτα άφθαρτος και αναλλοίωτος στον χρόνο.

Τα πρωτότυπα και σπάνιας αξίας εκθέματα προέρχονται από τους τάφους υπαρκτών γυναικών (κι όχι μυθικών ή άλλων μορφών), που υπήρξαν ξεχωριστές προσωπικότητες σε διαφορετικούς πολιτισμούς της Μεσογείου από τον 10^ο έως τον 5^ο π.Χ. αιώνα. Οι γυναίκες αυτέ υπήρξανε οι ‘πριγκίπισσες’ της εποχής τους («Ο όρος ΄πρίγκηψ’ προέρχεται από την λατινική λέξη ‘princeps’ και στην έκθεση χρησιμοποιείται με την έννοια του πρώτου στην κοινωνία», σύμφωνα με τους επιμελητές της έκθεσης, τον Καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη, Διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και τη Δρ Μιμίκα Γιαννοπούλου Αρχαιολόγο του ΜΚΤ).

Πρόκειται για πριγκίπισσες, ιέρειες, θεραπεύτριες και μάγισσες, γυναίκες με κύρος είτε λόγω του γένους τους είτε λόγω της γνώσης που κατείχαν, ντόπιες επώνυμες ή ξένες που έφτασαν στον τόπο διαμονής τους είτε γιατί πανδρεύτηκαν εκεί είτε γιατί ταξίδευσαν από την μια περιοχή στην άλλη της Μεσογείου. Και στις δύο περιπτώσεις υπήρξανε γυναίκες ξεχωριστές που μας μεταδίδουν μέσω της επιθανάτιας κατοικίας τους σημαντικά πολιτισμικά στοιχεία της περιοχής τους χάρη στα μοναδικής αξίας αντικείμενα που τις συνόδευσαν στην ταφή τους. Στην κάθε περίπτωση από διαφορετικά αλλά πάντα πολύτιμα υλικά, ποικίλης μορφολογίας και υψηλού επιπέδου τεχνικής. Μέσα από τα εκθέματα αναδύεται ο καθοριστικός ρόλος που έπαιξαν οι γυναίκες στην ανάπτυξη του αρχαίου μεσογειακού πολιτισμού κατά την μακρά ιστορική περίοδο που διαρκεί από τον 10^ο έως τον 5^ο π.Χ αιώνα.

Τα εκθέματα περιλαμβάνουν 24 σύνολα από ταφές γυναικών στην Ελλάδα (Αττική, Εύβοια, Μακεδονία, Κρήτη), την Κύπρο, τη Νότια Ιταλία και την Ετρουρία. Περιλαμβάνουν χάλκινα αγγεία, σκεύη, φαγεντιανά και γυάλινα αγγεία, πήλινα, χάλκινα, ελεφαντοστέινα ειδώλια, σκεύη χάλκινα ή σιδερένια, κουταλάκια για την επάλειψη καλλυντικών, κοσμήματα, πόρπες πραγματικά στολίδια ορισμένες από τις οποίες φθάνουν σε μέγεθος τα 20 εκ. περικάρπια και περιβραχιόνια από πολύτιμα υλικά, περιδέραια εξίσου πολύτιμα, στολίδια για τα μαλλιά, χρυσές μάσκες κ.ά. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο ξύλινος θρόνος μιας νεκρής πριγκίπισσας που προέρχεται από την ταφή στο Verruchio τη Ιταλίας. Η μελέτη των εκθεμάτων αποδεικνύει ότι οι γυναίκες εκείνης της μακρινής εποχής με το υψηλό κοινωνικό κύρος υπήρξαν βασικοί φορείς μετάδοσης πολιτισμικών και ιδεολογικών στοιχείων τα οποία συχνά αποκαλύπτουν την ύπαρξη κοινών αντιλήψεων ανάμεσα στους λαούς σχετικά με τον κόσμο ζώντων και νεκρών .

Η έκθεση διοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Κρήτης και το Υπουργείο πολιτισμού. (Νεοφύτου Δούκα 4, Βας. Σοφίας & Ηροδότου 1, τηλ. 210 7228371, www.cycladic.gr, Απρίλιος 2013).

Το Βυζάντιο συναντά την σύγχρονη τέχνη και ζωή

Μετά την ολοκλήρωση της επέκτασης και ανακαίνισης του κτιριακού συγκροτήματος του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου που έλαβε τέλος μετά από είκοσι περίπου χρόνια συστηματικών εργασιών - στη διάρκεια των οποίων αξίζει να θυμίσουμε ότι το Μουσείο ουδέποτε ανέστειλε την λειτουργία του –ο χώρος του μεταμορφώθηκε σε μια όαση πολιτισμού και πράσινου. Προσφέροντας πλέον την ευκαιρία στους επισκέπτες να συνδυάσουν την περιήγησή τους στις πλούσιες συλλογές ή τις περιοδικές εκθέσεις με στιγμές ανάπαυλας σε εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς χώρους υψηλής αισθητικής.

Η νέα εποχή που διανύει σήμερα το Μουσείο ξεκίνησε με τις εργασίες επέκτασής του σε υπόγειο κτίριο το οποίο σχεδίασε ο γνωστός αρχιτέκτονας Μάνος Περράκης. Στους θαυμάσιους εκθεσιακούς χώρους που στεγάζει η νέα υπόγεια πτέρυγα φιλοξενούνται οι μοναδικής αξίας συλλογές του Μουσείου, εδώ και κάποια χρόνια. Πρόσφατα όμως αποπερατώθηκαν και οι εργασίες αναπαλαίωσης στη Villa Ilissia, το κεντρικό μαρμάρινο κτίριο που επιβλητικά δεσπόζει στην αυλή με τα ψηλά κυπαρίσσια. Ταυτόχρονα παραδόθηκαν πλήρως ανακαινισμένες οι δύο πλευρικές πτέρυγες του συγκροτήματος οι οποίες μεταμορφώθηκαν η μία σε καφέ – εστιατόριο και η δεύτερη σε Πωλητήριο ενώ με ταχείς ρυθμούς προχωρεί η διαμόρφωση του μεγάλου αρχαιολογικού Πάρκου προς την πλευρά της λεωφόρου Β. Κωνσταντίνου. Εκεί ήδη η βλάστηση πυκνώνει, έχει δημιουργηθεί το υπαίθριο αμφιθεατρικό θεατράκι ενώ αναμένονται η περαιτέρω φύτευση, η χάραξη των αλέων αλλά και η τοποθέτηση γλυπτών και άλλων στοιχείων που θα συνδράμουν στη διαμόρφωση ενός αληθινού αστικού Πάρκου. Προς την ίδια πλευρά με άπλετη και πολύ ευχάριστη ομολογουμένως θέα προς την περιοχή του Χίλτον - Παγκράτι έως και το Καλλιμάρμαρο έχουν ήδη τοποθετηθεί τραπεζάκια έξω από το ελκυστικό καφέ δημιουργώντας μια γωνιά ιδανική ειδικά για τις ηλιόλουστες μέρες του Χειμώνα. Η διαμόρφωση του εξωτερικού αυτού χώρου - στην προέκταση της μεγάλης πλακοστρωμένης πλατείας που περιβάλλει την Villa Ilissia - θα ολοκληρωθεί με την κατασκευή πέργκολας σε ύφος ανάλογο με την αρχιτεκτονική και τον χαρακτήρα του τόπου ο οποίος έδωσε έμπνευση στη διακόσμηση και επίπλωση τόσο του καφέ όσο και του Πωλητηρίου. Δύο χώρων ανεξάρτητων από τους υπόλοιπους μουσειακούς στους οποίους η πρόσβαση είναι ελεύθερη από την αυλή. Επομένως μπορούμε να τους επισκεφτούμε είτε για ψώνια – κυρίως αντικείμενα εμπνευσμένα από τις συλλογές – είτε για καφέ, ποτό, φαγητό στο εστιατόριο που εξελίσσεται σε ένα νέο στέκι της πόλης.

Η Villa Ilissia

Η Villa Ilissia υπήρξε ένα από τα ωραιότερα κτίρια της Αθήνας στη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ιστορικής διαδρομής της ως νεοσυσταθείσας πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους. Η ανέγερσή της ξεκίνησε το 1840 από τον αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη για λογαριασμό της Δούκισσας της Πλακεντίας, Sophie de Marbois-Lebrun η οποία είχε επέλεξε να ζήσει στην Αθήνα μετά από δραματικές προσωπικές της περιπέτειες. Το μέγαρο των Ιλισίων οικοδομήθηκε στα όρια της τότε πόλης σε μικρή απόσταση από τα βασιλικά ανάκτορα και ανάμεσα στις όχθες του ποταμού Ιλισού (νυν λεωφόρος Β. Κωνσταντίνου) και την τότε λεωφόρο Κηφισίας (νυν Β. Σοφίας). Στην πραγματικότητα αποτελούσε ένα συγκρότημα κτηρίων με το κεντρικό να φιλοξενεί την κατοικία της Δούκισσας. Υπήρξε το πρώτο αθηναϊκό κτήριο που επενδύθηκε με μάρμαρο, διαθέτει δύο ορόφους και υπόγειο και το αρχιτεκτονικό του ύφος διακρίνεται έως σήμερα για την απλότητα και την αυστηρή συμμετρία του ενώ εξέχοντα αρχιτεκτονικά στοιχεία αποτελούν οι γωνιακοί πύργοι που κρύβουν τα κλιμακοστάσια.

Δυστυχώς η Δούκισσα πέθανε νωρίς (1854). Αργότερα το συγκρότημα πέρασε στο ελληνικό κράτος και χρησιμοποιήθηκε σε στρατιωτικές χρήσεις μέχρι το 1926 όταν παραχωρήθηκε για να στεγάσει το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Η εξωτερική μορφή διατηρήθηκε περίπου αυτούσια ενώ το εσωτερικό προσαρμόστηκε στις μουσειακές ανάγκες σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου και τις μουσειολογικές αντιλήψεις του τότε διευθυντή Γεωργίου Σωτηρίου ενώ η διαμόρφωση της θαυμάσιας αυλής που διατηρεί αναλλοίωτο μέχρι σήμερα τον ατμοσφαιρικό της χαρακτήρα έγινε σε σχέδια του Κίμωνα Λάσκαρη. Τα εγκαίνια του έγιναν το 1930 και έκτοτε το μέγαρο της Δούκισσας της Πλακεντίας συνδέθηκε στη συνείδηση των αθηναίων με τη νέα μουσειακή του χρήση.

Εδώ και αρκετά χρόνια ο αείμνηστος διευθυντής του Μουσείου Δημήτριος Κωστάντιος καθιέρωσε τον θεσμό των περιοδικών εκθέσεων με θέματα εμπνευσμένα από τον χαρακτήρα του Μουσείου. Στις περιοδικές εκθέσεις είναι αφιερωμένοι πλέον οι εκπληκτικής αισθητικής χώροι της Villa Ilissia.

Αυτή την στιγμή μάλιστα φιλοξενείται μια εξαιρετική και πολυδιάστατη έκθεση με τίτλο «Η Τέχνη της Βιβλιοδεσίας: Από το Βυζάντιο στη Σύγχρονη Εικαστική Δημιουργία». Παρουσιάζονται βιβλία από την συλλογή χειρογράφων και παλαιτύπων του Μουσείου αλλά και την Ελληνική Βιβλιοθήκη του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Α. Ωνάση» στη συλλογή της οποίας θυμίζουμε ότι έχει προστεθεί η Βιβλιοθήκη του Κωνσταντίνου Στάικου η οποία χρονικά καλύπτει την περίοδο από την πρώιμη Αναγέννηση έως τα ύστερα χρόνια του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο της έκθεσης είναι η συνύπαρξη του μουσειακού υλικού με εικαστικές δημιουργίες σύγχρονων καλλιτεχνών (διάρκεια έως 13/01/2013).

www.byzantinemuseum.gr