pathi lispector 700

Για το μυθιστόρημα της Κλαρίσε Λισπέκτορ «Τα κατά Α.Γ. πάθη» (μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου, εκδ. Αντίποδες). 

Του Διονύση Μαρίνου

Με το επαναληπτικό και άκρως ενεργητικό «ψάχνω, ψάχνω» εκκινεί το μυστικιστικό μυθιστόρημα της Κλαρίσε Λισπέκτορ Τα κατά Α.Γ. πάθη. Με το επαναληπτικό, κρουνηδόν αποκαλυπτικό «Η φρίκη, η φρίκη» κλείνει το στόμα του διαπαντός ο συνταγματάρχης Κουρτζ στην Καρδιά του Σκότους του Κόνραντ. Στον ενδιάμεσο τόπο μεταξύ αναζήτησης και κατάπληξης βρίσκεται πάντα το ον. Το ένσαρκο σκεύος που φέρει από τη γέννησή του τη ρευστή ασυμφωνία μ’ αυτό που είναι (ή που νομίζει πως είναι) και με τους άλλους που το περιζώνουν. 

Υπάρχει ένας είδος τρόμου υπαρξιακής φύσεως που δεν ενδυναμώνεται από το αλλότριο κακό που θάλλει μέσα σε σκιές και σκοτάδι. Και τούτος ο τρόμος, ο τόσο δικός μας, ο αναλλοίωτα όμοιός μας, για να υπάρξει χρειάζεται την εσωτερική περιδίνηση του ήρωα. Έχει ανάγκη τις λεπτοφυείς σπείρες στις οποίες αγκιστρώνεται, γλιστρά, κατακρημνίζεται η ύπαρξη έως τη στιγμή που θα φτάσει στον πυθμένα της συνείδησης κι από εκεί θα αναδυθεί (αν τα καταφέρει) ως άλλο «εγώ». Εμβαπτισμένο «εγώ» στα νάματα του άλυτου μυστηρίου της ζωής. Σαν να λέμε: η αρχιτεκτονική του είναι χρειάζεται πρώτα τη σεισμική δόνηση, τον κλονισμό, την κατάρρευση έτσι ώστε να καταφέρει να υπάρξει –ξανά– εν όλω. 

Η Λισπέκτορ, ενεργώντας ως μύστης των πιο σύνθετων και απείθαρχων αινιγμάτων του είναι, βουτάει σε απύθμενα βάθη στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα και συνάμα προσεγγίζει με διαφορετικούς τρόπους τη «Ναυτία» του Σαρτρ, τον «Μύθο του Σίσυφου» του Καμύ και τη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα. 

Κάτω από αυτές τις πρόχειρες στρώσεις των προτάσεων δεν μπορεί να μην ξεπηδάει η φιλοσοφία του Χάιντεγκερ στο θαυμαστό Είναι και Χρόνος και ο Κίρκεγκωρ του Κεντριού της Ύπαρξης. Ναι, υπαρξισμός αλλά συνδυασμένος με το παράλογο της ανθρώπινης φύσης και τη σκοτεινή παραδοξότητα μιας μεταιχμιακής κατάστασης. Η Λισπέκτορ, ενεργώντας ως μύστης των πιο σύνθετων και απείθαρχων αινιγμάτων του είναι, βουτάει σε απύθμενα βάθη στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα και συνάμα προσεγγίζει με διαφορετικούς τρόπους τη Ναυτία του Σαρτρ, τον Μύθο του Σίσυφου του Καμύ και τη Μεταμόρφωση του Κάφκα. 

Από άποψη δομής της, ουσιώδες στοιχείο στη διάρθρωση της όποιας πλοκής υπάρχει, η Λισπέκτορ δεν λησμονεί τον αγαπημένο της εσωτερικό μονόλογο, δεν παρεκκλίνει από την ενδομορφική διάσταση της δράσης, καθώς οτιδήποτε συμβαίνει είναι περίκλειστα αναπτυγμένο μέσα στον υπαρξιακό πυρήνα της ηρωίδας. Αυτή, άλλωστε, η μυστηριώδης Α.Γ., είναι ο μοναδικός αφηγητής της ιστορίας. Από τα δικά της εσωτερικά μάτια βλέπουμε τι συμβαίνει μέσα στο σπίτι της. Διότι τα πάντα κινούνται μέσα σε έναν χώρο δεδομένο που έχει καθορισμένες διαστάσεις. Όμως αυτή η χωρική διάταξη είναι μόλις η αφορμή για να αναπτυχθεί η ιστορία σε βάθος (όλα πλέουν σε ένα σκούρο βάθος), στο εσωτερικό πηγάδι της ηρωίδας. 

Οτιδήποτε γνωρίζουμε για την Α.Γ. είναι στοιχεία που μας προσφέρει εκείνη κατά τη διάρκεια του εξαντλητικού και ληθαργικού μονολόγου της. Ζει μόνη της, έχει μια κάποια οικονομική άνεση, ερωτεύτηκε, αλλά ο καρπός του έρωτα δεν απέδωσε, ζει σε ένα σχετικά πολυτελές σπίτι, το οποίο αποδεικνύεται πως δεν γνωρίζει επακριβώς. Το διαπιστώνει και η ίδια όταν μπαίνει στο δωμάτιο της πρώην οικονόμου της με σκοπό να το συμμαζέψει κι ενώ περίμενε να βρει ακαταστασία και ένα κλασικό ρημαδιό, εισέρχεται σε μια μυστική κρύπτη με παράξενες τοιχογραφίες, μια αχλή μυσταγωγικού ολέθρου και αποκαλυπτικής ενόρασης. 

Κάπου εκεί βρίσκεται και μια κατσαρίδα που γίνεται η αφορμή να συνταράξει τον εσώτατο εαυτό της. Δεν είναι τόσο η κλασική (sic) σιχασιά και αηδία που αισθάνεται κανείς στην όψη μιας κατσαρίδας, όσο ότι φτάνει στο μη αναγώγιμο, στη σαγήνη της ζωής, στην πλήρη μεταστοιχείωση. Η ηρωίδα, καίτοι σκοτώνει το απεχθές ζωύφιο, παραδέχεται πως μ’ αυτή την πράξη, ολότελα ξένη με την ιδιοσυγκρασία της μέχρι πρότινος, αποδέχθηκε έναν φόβο μεγαλύτερο από την ίδια. Φτάνει στην καρδιά του τίποτα και αυτό το τίποτα είναι ζωντανό και υγρό, καμωμένο από τα στοιχεία που συνθέτουν τη φυσιολογία της κατσαρίδας. 

Πλήρως απογυμνωμένη από τις πρότερες ιδιότητές της, η Α.Γ., διά των παθών της, και με τη βοήθεια της γεύσης και της κατάποσης, θα κοινωνήσει το μυστήριο που της προσφέρει ο θάνατος της κατσαρίδας. 

Η απρόσμενη «συνάντηση» με το βλαττοειδές γίνεται η αφορμή για την αναζήτηση της αυτογνωσίας της. Ποια είναι, ποιοι είναι οι άλλοι, πώς αντιπαρατίθεται ή αφομοιώνεται από τον κόσμο, ποιο είναι αυτό το χέρι που ζητάει συχνά πυκνά στον μονόλογό της να την κρατήσει. Από κεφάλαιο σε κεφάλαιο (σ.σ.: σημειωτέον η τελευταία φράση κάθε κεφαλαίου είναι η αρχή ενός άλλου δίδοντας έτσι την αλληλουχία του υπερβατικού ταξιδιού που κάνει) την απομακρύνει από τον εφησυχασμό της προηγούμενης ζωής της. Πρόκειται για μια αμιγώς χριστιανική και συνάμα καφκική ανάβαση σε ένα ανώτερο επίπεδο ύπαρξης. Πλήρως απογυμνωμένη από τις πρότερες ιδιότητές της, η Α.Γ., διά των παθών της, και με τη βοήθεια της γεύσης και της κατάποσης, θα κοινωνήσει το μυστήριο που της προσφέρει ο θάνατος της κατσαρίδας. 

Λες και έχει πλέον εμβαπτιστεί σε ένα νέο είδος αντίληψης, η Α.Γ. βλέπει με διαφορετικό μάτι και την εξουσιαστική σχέση της ίδιας με την υπηρέτριά της, εμβάλλοντας στην αφήγηση κι ένα κοινωνικό σχόλιο καίριας μορφής για την κατάσταση στη Βραζιλία. Δίχως όμως να παραλείπει πάντα να μας υπενθυμίζει πως το κεφαλαιώδες ζήτημα, το ουσιαστικό διακύβευμα είναι η οβιδιακή αλλαγή του είναι της. Έχουμε να κάνουμε με μια ολοζώντανη και δονούμενη απελευθέρωση από το κουκούλι του χθες. 

alt
Η Κλαρίσε Λίσπεκτορ

Η Λισπέκτορ με τούτο το άκρως σαγηνευτικό, φιλοσοφικό, γλωσσοκεντρικό και άκρως αινιγματικό μυθιστόρημα, μας φανερώνει μια γόνιμη φαντασία και μας προσφέρει ένα ακριβό λογοτεχνικό δώρο: τις γλωσσικές εικόνες (ή την εικονοποίηση της γλώσσας).

Η Λισπέκτορ κινητοποιεί όλες τις ακραίες εκδοχές του γλωσσικού πλέγματος όχι για να αφηγηθεί μια ιστορία αλλά να αφηγηθεί την αφηγούμενη. Δεν φέρει τη γλώσσα, αλλά εμφορείται απ’ αυτήν. Δεν τη χρησιμοποιεί, αλλά, ως άλλος Πεσσόα, εφαρμόζει με θαυμαστή επιδεξιότητα το word-painting. Δημιουργεί εσωτερικά λεκτικά τοπία με αποτέλεσμα η γλώσσα να μην παραμένει στο μοτίβο ενός οχήματος ή μιας διόδου, αλλά να μετέχει πολλαπλώς, να επιδρά, να συνυφαίνει. Πρόκειται για μια γλώσσα μεταφορικής δύναμης. Άλλωστε, η ίδια χρησιμοποιεί τις μεταφορές με μιαν εκδοχή υπερβατικής πνευματικότητας που προσεγγίζει την καρδιά του μυστικισμού. Το δωμάτιο υπηρεσίας είναι ένας μιναρές στην έρημο, η ντουλάπα μια σαρκοφάγος, το σκηνικό του δωματίου θυμίζει αρχαία Αίγυπτο, και, αν στην αρχή εμφανίζεται κλειστοφοβικό και καταπιεστικό, στο τέλος γίνεται ευγενές καταφύγιο. 

Η Λισπέκτορ με τούτο το σαγηνευτικό, φιλοσοφικό, γλωσσοκεντρικό και άκρως αινιγματικό μυθιστόρημα, φανερώνει γόνιμη φαντασία και μας προσφέρει ένα ακριβό λογοτεχνικό δώρο: τις γλωσσικές εικόνες (ή την εικονοποίηση της γλώσσας). Ξεφεύγοντας από τους περιορισμούς της πρόζας, της αφήγησης, των χωροχρονικών σημάνσεων και τις κανονιστικές οδηγίες της γλώσσας, ανοίγεται με τρόπο προκλητικά ευφάνταστο στο μεγάλο ρεύμα της ελευθερίας στην έκφραση. Διόλου τυχαία ότι το συγκεκριμένο μυθιστόρημα κατατάσσεται ανάμεσα στα σημαντικότερα της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας. Πρώτα με την Ώρα του Αστεριού και τώρα με τα Κατά Α.Γ. πάθη, ο μεταφραστής Μάριος Χατζηπροκοπίου μας δίδει, με τη σειρά του, δύο ακριβά λογοτεχνικά «δώρα». Και είναι αλήθεια πως έχει προσέξει πάρα πολύ πώς μας τα παραδίδει. 

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

altΤα κατά Α.Γ. πάθη
Κλαρίσε Λίσπεκτορ
Μτφρ. Μάριος Χατζηπροκοπίου
Αντίποδες 2018
Σελ. 216, τιμή εκδότη €13,80

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΚΛΑΡΙΣΕ ΛΙΣΠΕΚΤΟΡ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική) – Κάνοντας τα μηνύματα του πλανήτη προσωπική υπόθεση

«2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική) – Κάνοντας τα μηνύματα του πλανήτη προσωπική υπόθεση

Το «2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν [Duncan Macmillan] παρουσιάζεται στο θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη. Φωτογραφίες: © Σπύρος Περδίου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το 2071, η σημαντική διάλεξη του...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Ο Δημήτρης Καραντζάς σε συνεργασία με την Γκέλυ Καλαμπάκα, έγραψε και σκηνοθέτησε «Το Σπίτι», την πρώτη του παράσταση έπειτα από δώδεκα χρόνια, ύστερα από ανάθεση της Στέγης για τη δημιουργία ενός πρωτότυπου έργου. «Το Σπίτι» παρουσιάζεται στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Τετάρτη - Κυριακή μέχρι και τις 19 Νοεμβρίου. Φωτο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Χρύσας Φάντη «Οδός Ευτυχίδου», το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Σμίλη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Πέτρο;»
«Εμένα φωνάζεις, γιαγιά;»
«Εσένα, γιε μου. Πάμε να δούμε τη θ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ