alt

Για το μυθιστόρημα του Vladimir Nabokov Η άμυνα του Λούζιν (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Μεταίχμιο).

Της Αργυρώς Μαντόγλου

Το σκάκι ως πνευματική ενασχόληση έχει γοητεύσει μυθιστοριογράφους, φιλοσόφους, ποιητές, κινηματογραφιστές. Ο ίδιος ο Ναμπόκοφ είχε μαγευτεί από το παιχνίδι και είχε περάσει χρόνια προσπαθώντας να επιλύσει διάφορα σκακιστικά προβλήματα, αν και στο Άμυνα του Λούζιν, γραμμένο το 1930 στα ρωσικά, η σκακιέρα λειτουργεί και ως μεταφορά για τη ζωή και τη δυσκολία του ανθρώπινου νου ακόμα και του ιδιαίτερα προικισμένου νου να επιλύει ακατάπαυστα νέα προβλήματα και να βρίσκει τους δέοντες συνδυασμούς προκειμένου να ενσωματώνεται, να επιβιώνει και να περνάει απαρατήρητος.  

Το μυθιστόρημα είναι εν πολλοίς η βιογραφία ενός μοναχικού παιδιού που εξελίσσεται σε έναν ιδιόρρυθμο άντρα αλλά και της μαρτυρικής ζωής του η οποία παρουσιάζεται ως μια μυστήρια και δυσεπίλυτη σκακιστική παρτίδα.

Το μυθιστόρημα είναι εν πολλοίς η βιογραφία ενός μοναχικού παιδιού που εξελίσσεται σε έναν ιδιόρρυθμο άντρα αλλά και της μαρτυρικής ζωής του η οποία παρουσιάζεται ως μια μυστήρια και δυσεπίλυτη σκακιστική παρτίδα. Ο Λούζιν είναι ένα νεαρό αγόρι από μια αριστοκρατική οικογένεια της Αγίας Πετρούπολης (όπως και ο ίδιος ο Ναμπόκοφ) ο κόσμος του οποίου διαλύεται από τον πόλεμο και την επανάσταση, αν και τα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα δεν φαίνεται να τον επηρεάζουν τόσο όσο η δική του οδύνη που προκαλείται από την παρενόχληση που υφίσταται στο σχολείο από τους συμμαθητές του και την ψυχρότητα που βιώνει στο σπίτι. Οι γονείς του είναι μάλλον αδιάφοροι, ανίκανοι να διακρίνουν τα συμπτώματα του βαθιά τραυματισμένου γιου τους.

Η μελωδία της σκακιέρας

Το ταλέντο του Λούζιν τον απομακρύνει ακόμα περισσότερο από τον αδιάφορο πατέρα του ο οποίος είναι συγγραφέας των περιπετειών του Τόνι – ενός μελαγχολικού αγοριού, όπως ο γιος του. Αυτή η ανεπιθύμητη δημοτικότητα στο σχολείο δημιουργεί ακόμα περισσότερα προβλήματα στον Λούζιν και είναι προφανές πως ο πατέρας τον θεωρεί μια ακόμα απογοήτευση, καρπός ενός άχαρου γάμου ο οποίος συντηρείται μόνο και μόνο χάρη στον ερωτικό δεσμό που διατηρεί με μια νεώτερη συγγενή. Η μητέρα του Λούζιν παρουσιάζεται άοπλη και αδύναμη και η παιδική του ηλικία, όπως και τόσων άλλων λογοτεχνικών ηρώων, θλιμμένη και μοναχική. Τα μοναδικά ευχάριστα διαλλείματα για αυτό το εσωστρεφές παιδί είναι η διαφυγή στις ιστορίες του Ιουλίου Βερν και του Σέρλοκ Χολμς και όχι μόνο για τις περιπέτειες τους αλλά και επειδή η ανάγνωση του προσφέρει ένα καταφύγιο. Ο Ναμπόκοφ περιγράφει την προσκακιστική ζωή του ήρωα, γεμάτη ψέματα και υπεκφυγές προκειμένου να βρεθεί στο σπίτι της θείας του, ερωμένης του πατέρα του, η οποία αργότερα θα τον μυήσει στο παιχνίδι.

Η πτώση του μεγάλου σκακιστή

Ο Λούζιν βρίσκεται σε ένα θεραπευτήριο με νευρικό κλονισμό, όπου συναντά μια νεαρή Ρωσίδα, μια εμιγκρέ που εξαιτίας της επανάστασης βρέθηκε στο Βερολίνο, η οποία τον πλευρίζει και επιδεικνύει μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτόν, εν μέρει από περιέργεια και εν μέρει από οίκτο.

Στη συνέχεια βρίσκουμε και πάλι τον Λούζιν στην Ευρώπη μετά την επανάσταση, μια γελοία φιγούρα, με τη φθίνουσα φήμη του Μεγάλου Μετρ καθώς νεώτεροι σκακιστές αντιγράφουν τις τεχνικές του, βγάζουν χρήματα παίζοντας σε θεαματικά παιχνίδια, ενώ εκείνος είχε φθάσει στα όρια του μετά από μια μεγάλη περιοδεία την Ευρώπη. Οι γονείς του έχουν και οι δυο πεθάνει και καθώς οι ικανότητες του έχουν μειωθεί δραματικά, ο μέντοράς του τον εγκαταλείπει και επενδύει τα χρήματά του στην παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών. Ο Λούζιν βρίσκεται σε ένα θεραπευτήριο με νευρικό κλονισμό, όπου συναντά μια νεαρή Ρωσίδα, μια εμιγκρέ που εξαιτίας της επανάστασης βρέθηκε στο Βερολίνο, η οποία τον πλευρίζει και επιδεικνύει μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτόν, εν μέρει από περιέργεια και εν μέρει από οίκτο. Με τον καιρό η κοπέλα υποβάλλει στον εαυτό της τον μεγάλο άθλο να πλησιάσει τον Λούζιν, έναν άνθρωπο εξίσου ακατανόητο και απρόσβατο με το παιχνίδι που παίζει, και παρότι αδυνατεί να μοιραστεί μαζί του τα βάσανα της τέχνης του, στα μάτια της ο σκακιστής είναι ένας βασανισμένος καλλιτέχνης: «Όταν έπαιζε μπλάιντ, ήταν πάντοτε σε θέση να νιώσει εκείνες τις ποικίλες δυνάμεις στην αυθεντική τους καθαρότητα, στην πρωταρχική αγνότητά τους κι όλο το σκακιστικό πεδίο συγκλονιζόταν από την ένταση, και πάνω από την ένταση αυτή εκείνος παρέμεινε κυρίαρχος...»

Το αμήχανο φλερτ οδηγεί, μετά από επιμονή της, στο να ζητήσει ο Λούζιν το χέρι της και το κάνει περισσότερο ως ένας απελπισμένος άνθρωπος παρά ως μνηστήρας. Μέσα από την αρραβωνιαστικιά του έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με την κοινότητα των Ρώσων εμιγκρέδων, να μπει στα διαμερίσματά τους, ασφυκτικά γεμάτα από αντικείμενα και νοσταλγία για τη Ρωσία, τη χαμένη πατρίδα. Ταυτόχρονα ο Λούζιν όταν παίζει με έναν Ιταλό πρωταθλητή σωριάζεται στα μέσα του παιχνιδιού, η «άμυνά του» ενάντια σε αυτόν τον δυνατό αντίπαλο δεν προλαβαίνει να αποκαλυφθεί στους θαυμαστές του, με αποτέλεσμα να περάσει στην ιστορία ως ένα αίνιγμα. Η αρραβωνιαστικιά του αναλαμβάνει να τον συνεφέρει και παρά την αποδοκιμασία της οικογένειάς της, εκείνη υιοθετεί το ρόλο της συζύγου-νοσοκόμας.

alt

Μια ημιτελής παρτίδα

Οι γιατροί τον συμβουλεύουν να απομακρυνθεί από το παιχνίδι καθώς τα σκακιστικά προβλήματα δημιουργούν παρενέργειες στον εγκέφαλό του και να αποφεύγεται η όποια αναφορά ή επαφή με αυτή την πτυχή της ζωής του. Μετά το γάμο γίνεται προφανές πως αυτό είναι αδύνατο καθώς με τον παραμικρό υπαινιγμό ο Λούζιν ανακαλεί το ημιτελές παιχνίδι του πριν από την νευρική κατάρρευση, αποφεύγοντας να το μοιράζεται με τη σύζυγό του που τον παρακολουθεί στενά. Τότε είναι που αρχίζει να βλέπει τον κόσμο σαν μια γιγάντια σκακιέρα με μοτίβα επαναλαμβανόμενα από την παιδική του ηλικία έως την ενήλικη ζωή του. Η ζωή γίνεται πρόβλημα που πρέπει να λυθεί όπως και το παιχνίδι, και η «άμυνα» του Λούζιν μοιάζει εξίσου ανεπαρκής στη ζωή όσο και στη σκακιέρα. Καθώς δεν δύναται να απαγκιστρωθεί από το παρελθόν και από τον μέντορά του που τον αναζητά για να παίξει σε μια κινηματογραφική παραγωγή, καθώς και από τη γυναίκα του που επιμένει να επισκεφτούν τον τάφο του πατέρα του, έναν παλιό συμμαθητή από το σχολείο που ανακινεί τραυματικές μνήμες από το παρελθόν και τη Ρωσίδα που γνώριζε τη θεία του που τους επισκέπτεται, διαπιστώνει πως το παιχνίδι του σκακιού της ζωής του εξακολουθεί να παίζεται και να τον κυκλώνει από παντού, τώρα πια ερήμην του, μέχρι που ο Λούζιν επιχειρεί τη μεγάλη έξοδο.

Ο Ναμπόκοφ γράφει με όλες του τις αισθήσεις του επικεντρωμένες στην εικόνα που στήνει, δίνοντας μας ταυτόχρονα όλα τα «κλειδιά» για να εισχωρήσουμε στο μυαλό του ήρωά του, η γραφή του είναι εντατική και ασθμαίνουσα, όπως και ο ψυχικός κόσμος του Λούζιν, σε μόνιμη έκσταση και υπερδιέγερση.

Το Άμυνα του Λούζιν είναι ένα μυθιστόρημα που μας δίδεται μέσα από την οπτική του κεντρικού χαρακτήρα, ενός χαρακτήρα που είναι μονίμως έξω από τα νερά του και αδυνατεί να συγχρωτιστεί με την εποχή και το περιβάλλον του. Μέρος της εξωπραγματικής ατμόσφαιρας του βιβλίου είναι η μεταφορά του σκακιστικού μοτίβου σε όλες τις σκηνές – ένας άντρας που δεν μπορεί να λειτουργήσει στον κόσμο των ενηλίκων και αγκιστρώνεται από το σκάκι σαν σωσίβιο, την ώρα που αυτό τον παρασύρει όλο και μακρύτερα από την πραγματικότητα. Η σκακιέρα προσφέρει σε αυτόν τον ευάλωτο άνθρωπο ένα νόημα, έστω και προσωρινά, αν και δεν υπάρχει τρόπος να βγει νικητής από αυτό το παιχνίδι.

Ο Ναμπόκοφ γράφει με όλες του τις αισθήσεις επικεντρωμένες στην εικόνα που στήνει, δίνοντας μας ταυτόχρονα όλα τα «κλειδιά» για να εισχωρήσουμε στο μυαλό του ήρωά του. Η γραφή του είναι εντατική και ασθμαίνουσα, όπως και ο ψυχικός κόσμος του Λούζιν, σε μόνιμη έκσταση και υπερδιέγερση. «Μη ξεχνάς τη λεπτομέρεια, τη θεϊκή λεπτομέρεια», συμβούλευε ο Ναμπόκοφ του μαθητές του δεκαετίες αργότερα στην Αμερική και βλέπουμε πως ακόμα και σε αυτό το πρώιμο μυθιστόρημα, αναγάγει την κάθε λεπτομέρεια σε στοιχείο θεμελιακό και αποκαλυπτικό - βασικό μέλημα του μεγάλου συγγραφέα. Η μετάφραση του απαιτητικού αυτού έργου είναι μια από τις καλύτερες στιγμές του κυρίου Γ. Ι. Μπαμπασάκη. 
* Η ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ είναι συγγραφέας και μεταφράστρια.
Τελευταίο της βιβλίο, το μυθιστόρημα «Σώμα στη βιτρίνα» (εκδ. Μεταίχμιο).
** Στην κεντρική φωτογραφία εικονίζεται ο συγγραφέας μαζί με τη γυναίκα του πάνω από το αγαπημένο τους παιχνίδι.

altΗ άμυνα του Λούζιν
Vladimir Nabokov
Μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 352, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ VLADIMIR NABOKOV

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

Για το βιβλίο του Άντονι Ντορ [Anthony Doerr] «Νεφελοκοκκυγία» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Από παλαιότερη παράσταση του ΔΗΠΕΘΕ στο έργο του Αριστοφάνη «Όρνιθες». 

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

...
«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

«Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ – Αλήθειες βαθιές κι επώδυνες, ενεργές και σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της νομπελίστριας Ντόρις Λέσινγκ [Doris Lessing] «Το χρυσό σημειωματάριο» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Διόπτρα). 

Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης

Είναι δύσκολο να μιλήσεις για την Ντόρις Λέσινγκ χω...

«Έντιμοι άνθρωποι» του Λεονάρδο Παδούρα (κριτική) – O Mάριο Κόντε σε μια Κούβα που αλλάζει

«Έντιμοι άνθρωποι» του Λεονάρδο Παδούρα (κριτική) – O Mάριο Κόντε σε μια Κούβα που αλλάζει

Για το μυθιστόρημα του Λεονάρδο Παδούρα [Leonardo Padura] «Έντιμοι άνθρωποι» (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη). Kεντρική εικόνα: © Wikimedia Commons. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη 

Ανεξάρτητα αν είχε επισκ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
Ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος τιμήθηκε από τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου για το σύνολο του έργου του

Ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος τιμήθηκε από τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου για το σύνολο του έργου του

O Σύνδεσμος Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου τίμησε το περασμένο Σάββατο (2/12) σε μια σεμνή τελετή τον Γιώργο Μαρκόπουλο, καθώς και τον Κύπριο ομότεχνό του Αντώνη Πιλλά.

Επιμέλεια: Book Press

Tο Βραβείο «Λογοτέχνη για το σύν...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τσαρλς Μπουκόβσκι [Charles Bukowski] «Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» (νέα μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς), που κυκλοφορεί στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ