Για τη μελέτη του Στίβεν Κινγκ [Stephen King] «Ο μακάβριος χορός – Η ανατομία του τρόμου» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Κλειδάριθμος).
Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Πολλοί άνθρωποι θεωρούν τον Κινγκ τον καλύτερο/μεγαλύτερο/σπουδαιότερο κλπ. εν ζωή συγγραφέα. Είμαι ένας από αυτούς. Υπάρχουν πολλά βιβλία που είναι καλύτερα από το καλύτερο του Κινγκ (πράγμα βέβαια που, κατά παράδοξο τρόπο, ισχύει και για τον Μέλβιλ, και για τον Ντοστογιέφσκι, και για όποιον άλλον μάς περάσει από τον νου), αλλά κανείς άλλος συγγραφέας του καιρού μας δεν είναι, ούτε θα μπορούσε να είναι, καλύτερός του. Δεν υπάρχει άλλος με τόση παραγωγή, και σε τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, που να είναι πάντα και διαρκώς από ένα υψηλό επίπεδο και πάνω, κι ας είναι όσο μέινστριμ θέλει. Αυτό (το ευτυχές σύνολο του όγκου, της διάρκειας και της ποιότητας) είναι πολύ σπάνιο πράγμα. Ίσως περισσότερο και από όσο μπορούμε να φανταστούμε. Και, ναι, το έχει ο Κινγκ, όπως και να το κάνουμε. Είναι ένα καπέλο που φτιάχτηκε για το δικό του κεφάλι.
Ο Μακάβριος χορός – Η ανατομία του τρόμου –ένα από τα ελάχιστα non fiction του Κινγκ–, είναι ένα σπουδαίο βιβλίο. Σπουδαίο. Έχουν γραφτεί πολλές μελέτες για τον Τρόμο στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, αλλά τούτη εδώ είναι η #1. Γιατί τη γράφει ο Κινγκ, και τη γράφει με ορμή και πάθος, αφιερώνεται σ’ αυτήν και δεν αφήνει τίποτε απέξω, γιατί έχει την απαραίτητη σκευή να τη γράψει, και γιατί τη γράφει στα τριάντα του, σε μια τρομερά δημιουργική περίοδο της ζωής του: έχει ήδη εκδώσει την Κάρι, το Σάλεμς Λοτ, τη Λάμψη, το Κοράκι, και τη συλλογή διηγημάτων Νυχτερινή βάρδια (πέντε από τα πιο σημαντικά βιβλία του Φανταστικού σε όλο τον 20ό αιώνα μέσα σε μια χούφτα χρόνια, και είναι ακόμη στην αρχή της καριέρας του…), ενώ ήδη ο Ντε Πάλμα έχει μεταφέρει την Κάρι στο σινεμά («Έκρηξη οργής», 1976), ο Τομπ Χούπερ έχει διασκευάσει το «Σάλεμς Λοτ» σε μορφή μίνι σειράς για την τηλεόραση (1979) και βέβαια ο Κιούμπρικ έχει γυρίσει τη δική του κινηματογραφική εκδοχή της «Λάμψης» (1980), ταινία που βύθισε τον Κινγκ στην απελπισία, αλλά άρεσε σε όλους εμάς τους υπόλοιπους.
Δεν υπάρχει άλλος με τόση παραγωγή, και σε τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, που να είναι πάντα και διαρκώς από ένα υψηλό επίπεδο και πάνω, κι ας είναι όσο μέινστριμ θέλει.
Είναι ένα βασικό βιβλίο για όλους του φαν του Βασιλιά (αν τον αγαπάς, δεν κάνει να λείπει από τη βιβλιοθήκη σου), και ένα σπουδαίο βιβλίο για όλους τους φαν του Τρόμου ανεξαρτήτως ειδικών προτιμήσεων – ένα βιβλίο απαραίτητο: για κάτι τέτοια βγήκαν εκφράσεις όπως το εκ των ων ουκ άνευ. Για το υπόλοιπο κοινό όμως; Για το υπόλοιπο κοινό δεν είμαστε σίγουροι. Πρέπει να αγαπάς το είδος για να διαβάσεις, και να απολαύσεις, να ευχαριστηθείς, μια τόσο βαθυστόχαστη και αγαπητική μελέτη, μια ερωτική επιστολή από έναν που ξέρει τόσο καλά το genre, που είναι βαφτισμένος στην κολυμπήθρα του, επίγονος μίας χορείας ανθρώπων που το υπηρετούν για κάποιους αιώνες τώρα. Και πάλι, βέβαια, θα μάθεις έτσι κι αλλιώς πολλά, θα δεις την τέχνη με άλλο μάτι, θα διαπιστώσεις πως για κάποια πράγματα που ίσως σνόμπαρες, ή αγνοούσες επιδεικτικά, μάλλον δεν είχες και την καλύτερη πληροφόρηση, ή μάλλον είχες βαθιά μεσάνυχτα – αλλά ως εκεί. Όμως εμείς οι υπόλοιποι, οι πραγματικοί φαν, καταβροχθίζουμε αυτό το βιβλίο με λαιμαργία και μυτερούς, ακονισμένους κυνόδοντες. Γιατί είναι γραμμένο για εμάς.
Ο Κινγκ μιλά για τον Τρόμο, το είδος με τους πιο πιστούς, πιο ορκισμένους φαν (ακόμη περισσότερο και από αυτούς της Επιστημονικής Φαντασίας –αν είναι ποτέ δυνατόν–, πόσο δε μάλλον της Αστυνομικής Λογοτεχνίας), σαν ένας από αυτούς: ένας από εμάς. Απευθύνεται σε όσους ξέρουν πότε θα πάνε να δουν μια πραγματικά κακιά ταινία και θα τη χαρούν, κρατώντας την κοιλιά τους από τα γέλια, ή πότε θα διαβάσουν σε ένα απόγευμα ένα μυθιστόρημα της πεντάρας, χωρίς απολύτως καμία τύψη. Απευθύνεται σε ανθρώπους που πηγαίνουν σε μεταμεσονύκτιες προβολές παλιών ταινιών για να τις απολαύσουν για δέκατη ή εκατοστή φορά, ακόμη και αν είναι πραγματικά σαχλές, ακόμα κι αν φαίνεται το φερμουάρ στη στολή του τέρατος, και το μπουμ του ηχολήπτη. Και απευθύνεται σε όλους εμάς που έχουμε ένα πολύ συγκεκριμένο, και πολύ μεγάλο, ράφι στη βιβλιοθήκη μας με αθάνατα (ή μάλλον: απέθαντα) αριστουργήματα Τρόμου, βιβλία που δεν τα αλλάζουμε με κανένα «λογοτεχνικής πεζογραφίας», ούτε για πλάκα.
Και το κάνει με τον δικό του τρόπο: με χιούμορ, με μπόλικες αναφορές στον εαυτό του (σε κάποια σημεία το βιβλίο γίνεται καθαρά βιογραφικό – αυτά τα σημεία είναι και τα καλύτερα), με έναν τόνο, συχνά, πολύ πιο διανοουμενίστικο από ό,τι τον έχουμε συνηθίσει, με βιαστικές κρίσεις κάποιες φορές, αλλά με πολλή και πολύ βαθιά γνώση του είδους. Και, είπαμε: με αγάπη. Είναι ο κόσμος του αυτός. Και τον ξέρει όπως την τσέπη του. Αλλά κυρίως τον αγαπά και τον υπολήπτεται.
«Λοιπόν, γιατί μάς αρέσει να τρομάζουμε;» Το αιώνιο ερώτημα όλων των ρεκτών, όλων των φαν, όλων των νερντ. [...] Αυτό εδώ είναι το βασικότερο βιβλίο για τον Τρόμο από τον βασικότερο συγγραφέα Τρόμου, οπότε πάει ΠΟΛΥ βαθιά. Και, ναι, δίνει όλες τις απαντήσεις. Κάποιες, θα σας εκπλήξουν.
Δεν ξέρω ποια κομμάτια είναι καλύτερα: εκείνα που αναφέρονται στη λογοτεχνία ή στον κινηματογράφο; Είναι μεν συγγενείς αλλά τόσο διαφορετικές αφηγηματικές τέχνες οι δυο τους, και τις προσεγγίζουμε όλοι αλλιώς, όμως είναι αδύνατον να δούμε συνολικά το είδος αν μείνουμε μόνο στη μία. Ο Κινγκ το ξέρει καλά –αυτό έλειπε: μπορεί να μην το ήξερε τότε, αλλά θα έσπαγε κάθε ρεκόρ στις διασκευές βιβλίων και διηγημάτων του στον κινηματογράφο–, και μας κερνά μία μεγάλη, πολύ μεγάλη δόση από σινεμά Τρόμου, πριν περάσει στα βιβλία. Από τους πιονέρους, μέχρι τις μέρες του.
Μιλά κυρίως λοιπόν, να σημειωθεί, για το διάστημα 1950-1980 –μία τριακονταετία στην οποία συνέβησαν τα πάντα–, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν ξεκινά ab ovo. Προφανώς και όχι. Ίσα-ίσα, πηγαίνει πίσω στις ρίζες του Τρόμου, ψάχνει τα αρχέτυπα του είδους, τους βασικούς του σκοτεινούς ήρωες, τους Ζώνεκρους Πρωταγωνιστές του, από τη Μαίρη Σέλεϊ, τον Μπραμ Στόκερ και τον Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς μέχρι όλους τους άλλους, από τον Βρικόλακα, τον Λυκάνθρωπο, τον Φρανκενστάιν, το Πλάσμα Χωρίς Όνομα – χορεύοντας μαζί τους αυτόν τον ωραίο χορό με τα κρινολίνα και τους τρυπημένους, ή καταξεσκισμένους, λαιμούς.
Και βέβαια, αναρωτιέται: «Λοιπόν, γιατί μάς αρέσει να τρομάζουμε;» Το αιώνιο ερώτημα όλων των ρεκτών, όλων των φαν, όλων των νερντ. Η προφανής απάντηση που κρέμεται από τα χείλη όλων ημών είναι, «Γιατί έτσι, λογαριασμό θα σου δώσουμε;», αλλά βέβαια ο Κινγκ δεν θα μείνει εκεί: αυτό εδώ είναι το βασικότερο βιβλίο για τον Τρόμο από τον βασικότερο συγγραφέα Τρόμου, οπότε πάει ΠΟΛΥ βαθιά. Και, ναι, δίνει όλες τις απαντήσεις. Κάποιες, θα σας εκπλήξουν.
Αριστοτεχνικά ικανός να αναλύει λογοτεχνικά έργα –δίδαξε λογοτεχνία άλλωστε στα νιάτα του, και έχει διαβάσει καλά όλη τη βασική ύλη–, θα σκάψει μέσα τους με έναν πολύ ζωντανό τρόπο, όχι με σκοπό να κάνει μια ψυχρή, επιστημονική, φιλολογική ανατομία, ή νεκροψία ορισμένως –αυτά τα πράγματα τον εκνευρίζουν, και δεν χάνει ευκαιρία να μας το θυμίζει–, αλλά για να αναδείξει τα πιο λαχταριστά, πιο ζουμερά χαρακτηριστικά τους, συνομιλώντας μαζί τους και σεβόμενος τους δημιουργούς. Θα βρει, δε, ευκαιρία να μιλήσει για τα πάντα εκεί μέσα: για τη διονυσιακή τρέλα μέσα σε μια απολλώνια ύπαρξη, για το σεξ, για τον θάνατο, για τον Θεό, την Αμερική, για την πολιτική, για το φαγητό, τις καταχρήσεις, τη φτώχεια, τον Ξένο, τα εκδοτικά και χολιγουντιανά παρασκήνια – τον ενδιαφέρουν τα πάντα, και, καθώς ο Τρόμος ενδιαφέρεται επίσης για τα πάντα, έχει όλες τις ευκαιρίες που θέλει για να το κάνει.
Και έχει επίσης λίστες. Όποιος θέλει να ξέρει ποιες είναι οι βασικές ταινίες και ποια είναι τα βασικά βιβλία Τρόμου που πρέπει να δει και να διαβάσει «πριν πεθάνει», ας πάρει το βιβλίο: όλα είναι εδώ. Βασικά, και μόνο αυτοί οι κατάλογοι, μαζί με τους Προλόγους του «Μακάβριου χορού» (έχουμε τον Πρόλογο στην αρχική έκδοση, τον Πρόλογο στην έκδοση του 1983, και τον Πρόλογο στην έκδοση του 2010: ένα δοκίμιο 30 σελίδων!), τον Επίλογο και τα Παραρτήματα, συνιστούν πολύ σοβαρό λόγο για να πάρετε το βιβλίο. Όπως και το Κεφάλαιο 9 («Λογοτεχνία Τρόμου»), όπου αναλύονται εις βάθος δέκα αντιπροσωπευτικά μυθιστορήματα κορυφαίων του είδους. Συνολικά, ένα βιβλίο που σε κάνει να αγαπάς κι άλλο τον συγγραφέα του. Αν είναι δυνατόν κάτι τέτοιο.
Όλα τα βιβλία του Κινγκ συγκεντρώνονται και κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.
* Ο ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, «Μαθήματα ζωής από τον σκύλο μου – Πώς να γίνετε δημιουργικοί, παραγωγικοί και ευτυχισμένοι» (εκδ. Κλειδάριθμος).