saixpirikon metafrasi

Για την ποιητική συλλογή της Μαίρης Μπαϊρακτάρη «Μετάφραση άνευ όρων» (εκδ. Σαιξπηρικόν).

Γράφει η Μαρία Πατακιά

Η ποιητική συλλογή της Μαίρης Μπαϊρακτάρη Μετάφραση άνευ όρων (εκδ. Σαιξπηρικόν) είναι διπλά ενδιαφέρουσα – ως καθαρή ποίηση αλλά και ως ποιητικό δοκίμιο για τη μετάφραση. Η δημιουργός είναι ποιήτρια είναι και μεταφράστρια. Οι δύο αυτές ιδιότητες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες στην προκειμένη περίπτωση, δεν τίθεται θέμα ιεράρχησης ή δεσπόζουσας θέση της μιας ή της άλλης.

Πράγματι, η Μαίρη Μπαϊρακτάρη είναι εγγενώς ποιήτρια είναι και μεταφράστρια με τη διπλή έννοια, κυριολεκτικά και μεταφορικά - αφού μεταφράζει έργα μη ελληνόφωνων λογοτεχνών προς τα ελληνικά αλλά "μεταφράζει" και τα δικά της βιώματα, τις δικές της αισθητικές εμπειρίες, συγκινήσεις και σκέψεις, σε ποιητικό λόγο και αυτό γίνεται με φυσικότητα αφού η ποίηση είναι η μητρική της γλώσσα.

Μοιραία λοιπόν, αναγκαία, προέκυψε ο τίτλος και η δηλωμένη με αυτόν διπλή θεματική της συλλογής, στην οποία όμως υφέρπει ένα άλλο ισχυρό θέμα που είναι και το οδηγούν νήμα κατά την εκτύλιξή της: το θέμα του έρωτα.Τα τρία αυτά στοιχεία της θεματικής συνδέονται πράγματι στενά μεταξύ τους.

Αυτό δεν κάνουμε και στον γνήσιο έρωτα; Δεν κάνουμε χώρο για να υποδεχτούμε τον άλλο, παραχωρώντας ένα κομμάτι του εαυτού μας; 

Η ποίηση είναι η κατεξοχήν "μετάφραση" ήχων, εικόνων, εσωτερικών σκιρτημάτων και σκέψεων σε λέξεις, έτσι ώστε να αποδοθεί συμπυκνωμένη η ουσία τους. Σε αυτό τουλάχιστον στοχεύει. Ο έρωτας αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία και τη συνεκτική ουσία πάντων. Και εν προκειμένω, ο έρωτας νοείται με την ευρεία έννοια,  πέραν της σχέσης μεταξύ ατόμων, ως έρως για τη μετάφραση, έρως για την ποίηση.

Άλλωστε και η μετάφραση άλλο δεν είναι παρά μια πράξη αγάπης, μια ερωτική πράξη, αφού με ταπεινότητα ο μεταφραστής - δημιουργός και ο ίδιος - υποδέχεται στη δική του γλώσσα, το δικό του πολιτιστικό σύστημα τον έτερο, παραμερίζοντας για να περάσει με σκοπό να τον συστήσει, να τον κάνει γνωστό και στο δικό του κοινό. Αυτό δεν κάνουμε και στον γνήσιο έρωτα; Δεν κάνουμε χώρο για να υποδεχτούμε τον άλλο, παραχωρώντας ένα κομμάτι του εαυτού μας; 

Και η ποίηση; Δεν είναι και αυτή μια πράξη μοιράσματος  με τους άλλους; μια πράξη επικοινωνίας όπως η μετάφραση και ο έρωτας; Και μήπως δεν έχουν τούτο το κοινό ακόμα ο έρωτας και η μετάφραση, το ζήτημα της πίστης; (είναι μεγάλη συζήτηση τι θεωρείται πιστή μετάφραση, ποιος ο ρόλος των belles infidèles κλπ.) Ιδού λοιπόν πώς συνδέονται άρρηκτα τα τρία αυτά στοιχεία. Η σύνδεση αυτή τονίζεται στη δεύτερη περίοδο της φράσης του τίτλου: "άνευ όρων".

Και μήπως δεν έχουν τούτο το κοινό ακόμα ο έρωτας και η μετάφραση, το ζήτημα της πίστης;

Πέραν της όποιας πρόθεσης της ποιήτριας, εισάγεται εδώ εξαρχής, στον ίδιο τον τίτλο μια αμφισημία - και η αμφισημία είναι ίδιον της καλής ποίησης. Αναρωτιόμαστε σε ποια έννοια του όρου "όρος" αναφέρεται η ποιήτρια. Σαν ορολογία, εφόσον μας ξεναγεί και στα χωράφια της μετάφρασης, ή στον όρο - προϋπόθεση, που μας παραπέμπει κατευθείαν στον Εμπειρίκο και το " άνευ ορίων και άνευ όρων" του;  Και εντός της πρώτης έννοιας μια ακόμη αμφισημία. Αισθάνεται άραγε η ποιήτρια ανεπαρκής ως προς την ορολογία ή θεωρεί πως η ορολογία δεν χρειάζεται εν (ποιητικώ) προκειμένω;  Αισθάνεται αυτή τη συστολή, την ανεπάρκεια της γλώσσας που οδηγεί στη "συνεννόηση στην ατέλεια", όπως μας λέει;

Αν, αντίθετα, εκλάβουμε τον «όρο» ως προϋπόθεση, ποιες θα ήταν αυτές οι προϋποθέσεις; η απλή υποδοχή ή η επιβολή; - και αν, αντίθετα, πρόκειται περί παράδοσης, σε ποιον παραδίδεται και μάλιστα άνευ όρων; στη γλώσσα και στην ποίηση; στον δημιουργό; στην πράξη της μετάφρασης; ή, κυρίως,  στον ερωτά τους;  Θέλει να πάει στα άκρα και δεν κρατά τίποτα για τον εαυτό της, εκτιθέμενη πλήρως;

Σε κάθε περίπτωση η αμφισημία λειτουργεί, με διαφορετική μεν πρόσληψη από τον κάθε αναγνώστη αλλά λειτουργεί και σηματοδοτεί μια γενναία στάση που είναι ορατή και στο σώμα της συλλογής, ιδίως σ' αυτό, όσο τη διατρέχουμε, όσο διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε τα ποιήματα.

Είναι γενναία η στάση της ποιήτριας γιατί παίρνει ρίσκα - γλωσσικά, μορφολογικά, περιεχομένου - όλα αυτά "άνευ όρων" και το ρίσκο, η διακινδύνευση είναι ίδιον της καλής ποίησης. "Οι ποιητές είναι τέκνα του κώδωνος κινδύνου" έλεγε ο René Char και η Μαίρη Μπαϊρακτάρη το επιβεβαιώνει εμπράκτως ποιητικά αφού επικεντρώνει το λόγο της σε ".. προδιαγραφές εξορίας/ ψυχή απώλείας/ και το βλέμμα έτοιμο/ της πιθανής ενδότερης φρίκης" (απόσπασμα από το πρώτο ποίημα τη συλλογής " Ο επιζών "). Η διακινδύνευση αυτή εικονογραφείται ιδιαίτερα στο ποίημα "Κλείσε τον γκρεμό" όπου νιώθουμε μέσω των λέξεων σωματικά τον κίνδυνο, τον ίλιγγο και την ηδονή του «Κι όταν η ωύχτα μας άγγιξε/ μας έκοψε βαθιά/ στα μέτρα της/ μας πέρασε κορδέλα/ στα μαλλιά της/ και έτσι δεμένοι/ κάναμε επιτέλους ένα βήμα./ Κενό./ Στο κενό.»

Ακόμα μεγαλύτερη είναι η διακινδύνευση γιατί εάν κλείσει ο γκρεμός, πίσω υπάρχει το ρέμα με τις λέξεις. Η ανάληψη του ρίσκου και η ηδονή πάσης φύσεως συνδέεται με τον τρόπο που η ποιήτρια κατορθώνει να μας μεταδώσει με τις λέξεις, τις φράσεις της που εισπνέουν και εκπνέουν ερωτικό πάθος αλλά και αναστοχασμό πάνω στα θέματα που την απασχολούν. ( "εισπνέει/ σηκώνει το ρούχο της/ κι αδειάζει τη γυμνή της αιώρηση / πάνω απ' τις στάχτες" )

Είναι και αυτό ίδιον της καλής ποίησης, ο συγκερασμός συναισθημάτων και στοχασμού και η μετάφρασή τους σε δυνατές εικόνες.

Είναι και αυτό ίδιον της καλής ποίησης, ο συγκερασμός συναισθημάτων και στοχασμού και η μετάφρασή τους σε δυνατές εικόνες. Η ποιήτρια κατορθώνει να είναι συγχρόνως ερωτική και εγκεφαλική και να προκαλεί μια άμεση συγκίνηση («Λίγο πριν χάσει το παιχνίδι/ με τα δευτερόλεπτα η ηδονή/ το σώμα αφήνεται στον τοίχο καρφωμένο/ πριν το δουλέψει μερόνυχτα ο ζωγράφος/ γεμίζοντας κενά που μόνο εκείνος βλέπει/ πριν θυμηθεί/ στο σκούρο φόντο να προσθέσει/ έστω και την τελευταία στιγμή/ τα εξ ων συνετέθη.- απόσπασμα από «Πίνακες σε (εντελώς) ιδιωτική συλλογή»). Επιτυγχάνει επίσης η ποιήτρια να συνθέτει ετερόκλητα, ακόμα και αντιφατικά στοιχεία σε ποιητική ενότητα (" πυράκτωση σε πάγο / με σκέψη σώμα / με σάρκα χώρο" - απόσπασμα από "Χρονοτριβή")

Όσον αφορά τη μορφή, η ποίηση της Μαίρης Μπαϊρακτάρη έχει ιδιαίτερη μουσικότητα - ρυθμό πολλές φορές κοφτό, ασθμαίνοντα, με την επανάληψη λέξεων που οδηγεί σε επιτάχυνση και κορύφωση εφάμιλλη της ερωτικής. Οι συνηχήσεις και τα γλωσσικά παιχνίδια επιτείνουν τη μουσικότητα έτσι που πολλές φορές είναι ο ήχος των λέξεων που παρασύρει ώστε να αφεθούμε στην καθαρή σαγήνη της γλώσσας (εισπνοή εδώ / εκπνοή εκεί / σε ενδιαμέσως άγγιγμα/ Επανάληψη / χ.ε/ Εισπνοή εσοχή/ εκπνοή προεξοχή / ενδιαμέσως μάχη/ επανάληψη/ χ. ε." - απόσπασμα από τα " Εκτός Χαρακτικού" και "Αδαμαστος/ να με χτίσεις/ Αδαμαστος/ δάγκωσε/ Αδαμαστος/ μνημόσυνα μνημοσύνες/ Αδαμαστος/ στην άκρη / Αδαμαστος/ παραμέρισε να περάσω/ Αδαμαστος / και δες με να σε παίρνω" - απόσπασμα από " Τα υλικά").

Η ποιήτρια χρησιμοποιεί συχνά τον τριτοπρόσωπο λόγο, παίρνοντας τη σχετική απόσταση αλλά και την απεύθυνση σε δεύτερο πρόσωπο, στον έτερο ως εαυτόν ή ως ερωτικό υποκείμενο -  ή αντικείμενο; - (βλ. " Μεταφρασιμότητας υπολογισμοί"), Πόσο οικείο ή ανοίκειο είναι το προς μετάφραση κείμενο, τα προς λεκτική μετάφραση αισθήματα, απωθήσεις και έλξεις; (" Είδε/ άγγιξε / δύο/ έδωσε ένα/ ή μάλλον ένωσε δύο / κι ένιωσε ένα/ Νόμισε πως έδωσε ένα /αλλά στην πράξη έσωσε ένα" - απόσπασμα από " Δύο;" ).

Ποια η ποιητική persona και πού τοποθετείται; από τη μεριά του παρατηρητή η από τη μεριά της ταύτισης;  Ο αναγνώστης/ ακροατής μπορεί να το δει από διαφορετική γωνία κάθε φορά και με την ιδιαίτερη, δική του πρόσληψη, τη μοναδική, να ολοκληρώσει την επιτέλεση του ποιήματος ως συνδημιουργός. Η ποιήτρια του πετάει το μπαλάκι - το γήπεδο είναι η μετάφραση και το δίχτυ (καθόλου ασφαλείας) είναι η ποίηση.

saixpirikon bairaktari mairiΟ μεταφραστής και η μετάφραση, ο εραστής με την ερωμένη " la belle infidèle" που διαρκώς του διαφεύγει, ο μεταφραστής -εραστής που διαρκώς αναλώνεται αναγεννώμενος από τις στάχτες του έρωτά του.
Για αυτό και ΕΠΙΖΩΝ. Από την αρχή ως το τέλος.* Κι ο αναγνώστης, το τρίτο πρόσωπο σ' αυτό το ερωτικό τρίγωνο.

Αυτές είναι οι εντυπώσεις που δέχτηκα σαν ερωτικά βέλη κατάστηθα, καθώς διάβαζα τα ποιήματα αυτής της συλλογής. Κανονικά, αυτό αρκεί. Γιατί απλώς συμβαίνει. Όπως ο έρωτας. Χωρίς εξήγηση. Μαγικά. Αν προσπάθησα να επικαλεστώ και κάποιους λόγους που να εξηγούν τη συγκίνησή μου, είναι για λόγους " μετάφρασης" της συγκίνησης αυτής με αποδέκτη τον αναγνώστη. Το μοίρασμα και η επικοινωνία είναι εξάλλου το ίδιον τόσο της ποίησης όσο και της μετάφρασης. 

Και συμβαίνει απευθείας και άμεσα με την ανάγνωση των εξαιρετικών ποιημάτων αυτής της συλλογής.

* "Ο Επιζών" είναι ο κοινός τίτλος του πρώτου και του τελευταίου ποιήματος της συλλογής.

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Tempo perso» της Κούλας Αδαλόγλου (κριτική) – Σε πορεία κάθαρσης

«Tempo perso» της Κούλας Αδαλόγλου (κριτική) – Σε πορεία κάθαρσης

Για την ποιητική συλλογή της Κούλας Αδαλόγλου «Tempo perso» (εκδ. Σαιξπηρικόν).

Γράφει ο Δημήτρης Μπαλτάς

...

«Μόρα» της Βίκυς Κατσαρού (κριτική) – Η αιώνια γυναίκα, δημιουργός ενός νέου κόσμου

«Μόρα» της Βίκυς Κατσαρού (κριτική) – Η αιώνια γυναίκα, δημιουργός ενός νέου κόσμου

Για την ποιητική συλλογή της Βίκυς Κατσαρου «Μόρα» (εκδ. Ενύπνιο).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εύα, Παπούσα, ο Θεός ως γυναίκα και τώρα η ...

«Το ξενοδοχείο της αυτοπραγμάτωσης» της Άνθιας Χριστοδούλου Θεοφίλου (κριτική) – Η ποίηση ως θεραπευτικό ταξίδι

«Το ξενοδοχείο της αυτοπραγμάτωσης» της Άνθιας Χριστοδούλου Θεοφίλου (κριτική) – Η ποίηση ως θεραπευτικό ταξίδι

Για την ποιητική συλλογή της Άνθιας Χριστοδούλου Θεοφίλου «Το ξενοδοχείο της αυτοπραγμάτωσης» (εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Ξενοδοχείο Grand Budapest» του Γουες Άντερσον.

Γράφει η Κατερίνα Ι. Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Βλέπω τα μυθιστορήματα ως το πεδίο όπου η ανθρώπινη κατάσταση μετατρέπεται σε μυστήριο που πρέπει να λυθεί»

«Γράφω για να επικοινωνήσω με τον αναγνώστη, γι’ αυτό και έχω πάντα στο νου μου να διεγείρω το ενδιαφέρον του» μας είπε ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (Juan Gabriel Vásquez), που συμμετέχει στο Φεστιβάλ ΛΕΑ. Με αφορμή το βιβλίο του «Η μετάφραση του κόσμου» (μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος), μιλά για την πολιτική μυθοπλα...

Η γλώσσα, η σημειολογία και το σκοτεινό αίνιγμα του Τρίτου Ράιχ – Τότε και σήμερα

Η γλώσσα, η σημειολογία και το σκοτεινό αίνιγμα του Τρίτου Ράιχ – Τότε και σήμερα

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης επιστρέφει με τον «Σάκο Εκστρατείας» του μιλώντας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, για το μυθιστόρημα του Μάξιμ Μπίλλερ (Maxim Biller) «Ο λάθος χαιρετισμός» (μτφρ. Πελαγία Τσινάρη, εκδ. Πατάκη), καθώς και για τη μελέτη του Βίκτορ ...

Τελευταία μέρα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025: Τι θα δούμε σήμερα, Κυριακή 22 Ιουνίου

Τελευταία μέρα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025: Τι θα δούμε σήμερα, Κυριακή 22 Ιουνίου

Το Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 ολοκληρώνεται σήμερα με μια θεατρική παράσταση για την ισπανική γλώσσα. Κεντρική εικόνα: Ο Πέδρο Σαλίνας (Pedro Salinas), σημαντικός Ισπανός ποιητής και ένας από τους συγγραφείς του έργου «Doña Gramática» («Η κυρά-Γραμματική») του 1942.

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ