Για το βιβλίο ΗΚ - Αναζητώντας τη χαμένη ταυτότητα - Ένα εβραιόπουλο στη δίνη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, της Chochana Boukhobza (μτφρ. Γιώργος Ξενάριος, εκδ. Στερέωμα). Ένα αφήγημα για άγνωστες πλευρές του πολέμου, για τις ιστορίες των «μικρών» ανθρώπων.
Του Κώστα Κατσουλάρη
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος άνοιξε πληγές στο σώμα της Ευρώπης που παραμένουν ανοιχτές ακόμη και σήμερα. Πέρα από τα εκατομμύρια των νεκρών, είτε στα πεδία των μαχών είτε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης είτε από τους μαζικούς βομβαρδισμούς αμάχων, χιλιάδες οικογένειες, ειδικότερα Εβραίων, διαλύθηκαν και διαμελίστηκαν, αφήνοντας πίσω τους μεγάλο αριθμό από «ορφανά» παιδιά, που μεγάλωσαν στη σκιά της Ιστορίας, στερημένα από την ίδια τους την ταυτότητα. Ειδικότερα στη Γαλλία, όπου κατέφυγαν πάρα πολλές εβραϊκές οικογένειες όταν ο Ναζισμός άρχισε να δείχνει το τερατώδες του πρόσωπο, κυρίως από τη Γερμανία και την Αυστρία, η δημιουργία του «υβριδικού» καθεστώτος του Βισσύ συνέβαλε επιπλέον στην καλλιέργεια της κρυψίνοιας και της ενοχής, αφού ο αντισημιτισμός έγινε σταδιακά επίσημη πολιτική της κυβέρνησης του Στρατάρχη Πεταίν.
Ο Γκυ, σε ηλικία 5 ετών.
|
Η Έλεν, στη Βιέννη, το 1936.
|
Μια τέτοια ιστορία, εμβληματική και την ίδια στιγμή εντελώς ιδιαίτερη, είναι η ιστορία του αυστριακής καταγωγής Γκυ Μπρεν (Guy Brun), ενός παιδιού του πολέμου, που γεννήθηκε στη Γαλλία το 1941, μα που δεν γνώρισε τη μάνα του παρά σαράντα χρόνια μετά, έπειτα από έναν αγώνα που κράτησε σε όλη την ενήλικη ζωή του (στην κεντρική φωτογραφία, ο Γκυ, λίγα λεπτά μετά απ' όταν συνάντησε για πρώτη φορά τη μητέρα του Έλεν Κάλμους, το 1980). Η συγκινητική συνάντηση με τη μητέρα του θα ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του, μα ταυτόχρονα θα τον γεμίσει με απορίες σχετικά με την καταγωγή του, την αληθινή ταυτότητα του πατέρα του, τις πραγματικές συνθήκες κάτω από τις οποίες ήρθε στον κόσμο και στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε στις καλόγριες. Έτσι, αμέσως μετά τον θάνατο της μητέρας του, θα ξεκινήσει μια καινούργια έρευνα, σε αναζήτηση του πατέρα του αυτή τη φορά, που και πάλι τον έφερε αντιμέτωπο με την περίπλοκη πραγματικότητα του πολέμου.
Η γαλλίδα συγγραφέας Σοσάνα Μπουχόμπζα (Chochana Boukhobza) θα πλησιάσει τον Γκυ Μπρεν με ευαισθησία και υπομονή και θα εντρυφήσει στο τεράστιο αρχειακό υλικό της υπόθεσης, που συναντιέται με άλλες γνωστές υποθέσεις της εποχής, με προεξάρχουσα εκείνη των αδερφών Ρομπέρ και Ζεράλντ Φυναλύ, των οποίων η ιστορία συγκλόνισε τη Γαλλία τη δεκαετία του 50. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο στο οποίο τα μεγάλα ρεύματα της Ιστορίας συναντιούνται με τις προσωπικές ιστορίες ασήμαντων ανθρώπων, παρασύροντάς τους και σκορπώντας τους στα τέσσερα σημεία της γης, που ξεχωρίζει μεταξύ άλλων για τον μεγάλο όγκο πληροφοριών σχετικά με τη ζωή υπό το καθεστώς του Βισσύ στη Γαλλία, μαζί βέβαια με πολλές και γλαφυρές πληροφορίες από τον σπαραξικάρδιο ξεριζωμό της μεγάλης και ιδιαίτερα ανεπτυγμένης πολιτιστικά και οικονομικά εβραϊκής κοινότητας της Βιέννης.
Η οικογένεια Κάλμους, στα χρόνια της ζωής στη Βιέννη, πριν την εκδίωξή της από τους Ναζί. Η Έλεν, στα αριστερά.
|
Η ιστορία του Γκυ ξεκινάει κατά κάποιο τρόπο το 1938, όταν η μελλοντική μητέρα του Έλεν, σε ηλικία μόλις 17 ετών, καταφεύγει μόνη της στη Γαλλία, με την υπόλοιπη οικογένεια να μένει πίσω, εωσότου καταφέρουν κι εκείνοι να γλιτώσουν, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, φεύγοντας για τις ΗΠΑ τρία χρόνια αργότερα, το 1941, με το κόκκινο J(ew) του εβραϊκού «στίγματος» στο διαβατήριο (βλ. φωτογραφία από κάτω). Έχουμε στο μεταξύ παρακολουθήσει, με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο, το δράμα της εβραϊκής κοινότητας της Βιέννης, μέσα από την περιπέτεια της οικογένειας των Κάλμους καθώς ο ναζιστικός κλοιός κλείνει γύρω τους, με στέρηση δικαιωμάτων, απολύσεις, δεσμεύσεις περιουσιών και τραπεζικών λογαριασμών, έως και απροκάλυπτη χρήση βίας στους δρόμους. Η περιπλάνηση της Έλεν στη Γαλλία πριν από την έναρξη της γερμανικής επίθεσης, αλλά και κατά τους πρώτους μήνες της Κατοχής, είναι από τις πιο ζωντανές κι εντυπωτικές σελίδες του βιβλίου, με τις εικόνες πανικού και χάους που επικρατούν, ενόσω παράλληλα συγκροτείται το ντροπιαστικό καθεστώς του Βισσύ. Ορδές ανθρώπων που μετακινούνται με τα πόδια στην ενδοχώρα, προσπαθώντας να απομακρυνθούν από τα γαλλογερμανικά σύνορα, βρίσκονται αργά ή γρήγορα όμηροι του Καθεστώτος, ζώντας σε συνθήκες απάνθρωπες. Η συγγραφέας παρακολουθεί τόσο την πορεία της Έλεν, μέχρι την φυγή της στις ΗΠΑ, όσο και την πορεία του πατέρα του Γκυ –όπως την αναπλάθει η συγγραφέας, ποιητική αδεία, με βάση τις πληροφορίες που συγκέντρωσε–, φέρνοντας στο φως τις αντιφάσεις και τα χιλιάδες μικρά δράματα του πολέμου.
Το διαβατήριο της μητέρας
της Έλεν, με το κόκκινο J.
|
Σε περισσότερες από 400 σελίδες, η Σοσάνα Μπουχόμπζα σκιαγραφεί μια σειρά από πρόσωπα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη ζωή της Έλεν ή του Γκυ, όσο και στη ζωή του πατέρα του τελευταίου. Η ζωή των περισσότερων εξ αυτών, ειδικότερα των Εβραίων της Βιέννης, κύλησε μέσα στον τρόμο και την αμφιβολία, και συχνά είχε τραγική κατάληξη (στο νου έρχονται οι εμβληματικές μορφές του Στέφαν Τσβάιχ και του Βάλτερ Μπένγιαμιν και το δικό τους τραγικό τέλος). Φωτεινές εξαιρέσεις, τα δυο αδέλφια Φυναλύ, που βρήκαν τελικά την ευρύτερη οικογένειά τους (οι γονείς τους δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς) και τη γαλήνη τους στο Ισραήλ, και βέβαια ο ίδιος ο Γκυ, που διεκδίκησε την αλήθεια του και το παρελθόν του καταφέρνοντας τελικά να κερδίσει όλα όσα η ζωή αρχικά του στέρησε: την μητρική αγάπη, την θέρμη μιας οικογένειας, την αλήθεια της προσωπικής του ιστορίας και αυτής των δικών του ανθρώπων. Κι εμείς, ως αναγνώστες, με βιβλία σαν κι αυτό –σε θαυμάσια μετάφραση του Γιώργου Ξενάριου–, καταφέρνουμε να δούμε μέσα από τη μεγάλη εικόνα του Πολέμου και του Ολοκαυτώματος τη βιωμένη ιστορία των «μικρών» ανθρώπων που, είτε μέσα από τη μυθοπλασία, όπως γίνεται στα μυθιστορήματα, είτε μέσα από τα ντοκουμέντα και την έρευνα, όπως εδώ, γίνονται τελικά οι ίδιοι το αληθινό μέτρο της ανθρώπινης εμπειρίας.
* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας.