Για το βιβλίο του Odd Arne Westad «Ο ψυχρός πόλεμος – Μια παγκόσμια ιστορία» (μτφρ. Δέσποινα Κωνσταντινάκου, εκδ. Πατάκη). Στην κεντρική εικόνα, ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος με τον Μιχαήλ Γκορμπατζόφ, το 1991, στη Μόσχα. Όλοι τότε πίστεψαν ότι αυτό ήταν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Της Λεύκης Σαραντινού
Ένα μνημειώδες έργο για τον Ψυχρό Πόλεμο υπογράφει ο Νορβηγός ιστορικός του Πανεπιστημίου του Yale, Οντ Άρνε Βέσταντ με τίτλο Ο ψυχρός πόλεμος – Μια παγκόσμια ιστορία (μτφρ. Δέσποινα Κωνσταντινάκου, εκδ. Πατάκη). Ο Βέσταντ εστιάζει στις συνέπειες του φαινομένου και σε όλα τα γεγονότα, τα οποία αποτέλεσαν μέρος του, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά σε όλον τον κόσμο. Το συμπέρασμα είναι ότι ο Ψυχρός Πόλεμος υπήρξε ένα γεγονός μεγίστης σημασίας με συνέπειες που είχαν τεράστια επιρροή σε πολλές χώρες και οι οποίες καθίστανται ανιχνεύσιμες μέχρι και σήμερα.
Από τα τέλη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε τέθηκαν και οι βάσεις για την ψυχροπολεμική διαμάχη, μέχρι και την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ο Βέσταντ ανατρέχει έναν αιώνα ιστορίας προκειμένου να μην αφήσει απέξω κανένα σημαντικό ιστορικό γεγονός του περασμένου αιώνα. Ο συγγραφέας όμως ανιχνεύει τα σημεία εκκίνησης του Ψυχρού Πολέμου, όχι στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπως υποστηρίζουν πολλοί, αλλά ακόμη νωρίτερα, από τα τέλη του 19ου αιώνα και τους αποικιακούς ανταγωνισμούς των Μεγάλων Δυνάμεων.
Δεν επρόκειτο όμως μόνο για ιδεολογικό χάσμα, αλλά κυρίως για το ζήτημα της πρωτοκαθεδρίας και της ηγεσίας στον μεταπολεμικό κόσμο.
Πρόκειται για ένα δίπολο –οι ΗΠΑ ενάντια στην ΕΣΣΔ– το οποίο τελικά δεν οδήγησε σε πραγματική ένοπλη σύρραξη στην Ευρώπη, όπως φοβόταν μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, καθ' όλη τη διάρκειά του. Το τεράστιο ιδεολογικό χάσμα μεταξύ κομμουνισμού και καπιταλισμού ήταν αναπότρεπτο ότι θα καθιστούσε αντίπαλες τις δύο υπερδυνάμεις του Β' Παγκοσμίου Πολέμου που πρωταγωνίστησαν στη συντριβή της χιτλερικής Γερμανίας. Δεν επρόκειτο όμως μόνο για ιδεολογικό χάσμα, αλλά κυρίως για το ζήτημα της πρωτοκαθεδρίας και της ηγεσίας στον μεταπολεμικό κόσμο.
Από τις κινήσεις των πρωταγωνιστών της Διάσκεψης της Γιάλτας, Στάλιν, Ρούσβελτ και Τσώρτσιλ, ο Βέσταντ συνεχίζει την αφήγησή του εξετάζοντας τις σταλινικές πολιτικές και τις κινήσεις του διαδόχου του Ρούσβελτ στην προεδρία των ΗΠΑ, Χάρυ Τρούμαν. Κατόπιν εστιάζει στις εξελίξεις στη μεταπολεμική Γερμανία, την ανέγερση του τείχους και τη σύσταση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, που ήρθε ως απάντηση στη σύσταση του ΝΑΤΟ.
Στις 21 Αυγούστου 1968, οι σοβιετικές δυνάμεις εισβάλλουν στην Τσεχοσλοβακία. Φωτογραφία του Josef Koudelka. |
Τα καίριας σημασίας γεγονότα, όπως η κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962, η ουγγρική επανάσταση του 1956 και η άνοιξη της Πράγας το 1968, ο πόλεμος της Κορέας και του Βιετνάμ εξετάζονται αναλυτικά, αλλά ο συγγραφέας ασχολείται επίσης, εκτός από τα πολιτικοστρατιωτικά γεγονότα, και με την κοινωνική ιστορία, εξετάζοντας τον τρόπο ζωής των λαών της Ευρώπης τόσο από τη μία όσο και από την άλλη μεριά του Τείχους. Οι πολιτικές εξελίξεις σε χώρες όπως η Γαλλία, η Βρετανία και, ιδίως η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Πολωνία παρουσιάζονται ενδελεχώς. Από τις χώρες που δεν βρίσκονται στην Ευρώπη, εκτενείς αναφορές γίνονται στην Κορέα και το Βιετνάμ, την Ιαπωνία και την Ινδία, την Κίνα και σε πάμπολλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής.
Το γεγονός ότι ο συγγραφέας δεν παραθέτει απλώς τα γεγονότα, αλλά αντιθέτως επεξηγεί αιτίες και αποτελέσματα και τα συνδέει με τη σύγχρονη εποχή, καθιστά το βιβλίο αυτό πολύτιμο για όσους επιθυμούν, όχι τόσο να γνωρίσουν την ιστορία του εικοστού αιώνα, όσο να πετύχουν τη μέγιστη κατανόησή της.
Κανένα σημείο της υφηλίου –πλην της Ωκεανίας– δεν άφησε ανέγγιχτο η ψυχροπολεμική διαμάχη των δύο υπερδυνάμεων. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Αφρικής, με την ιστορία της οποίας ο συγγραφέας ασχολείται περισσότερο απ' όσο θα ανέμενε κανείς σε μια ιστορία του Ψυχρού Πολέμου. Κι αυτό γιατί πολλοί από τους εμφύλιους πολέμους τόσο της Αφρικής, όσο και της Μέσης Ανατολής, ήταν αποτέλεσμα της ψυχροπολεμικής διαμάχης και της διαδικασίας αποαποικιοποίησης, μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Τέλος, οι αιτίες της πτώσης του υπαρκτού σοσιαλισμού αναλύονται διεξοδικά, όπως επίσης οι λόγοι για τους οποίους η διαμάχη μεταξύ ΗΠΑ και νέας Ρωσίας τερματίστηκε μονάχα στα χαρτιά. Η νέα Ρωσία –όπως μας δείχνουν περίτρανα και τα σημερινά γεγονότα του πολέμου με την Ουκρανία που βρίσκεται σε εξέλιξη–, απέτυχε τόσο να ενταχθεί όσο και να νιώσει μέρος της Ευρωπαϊκής Οντότητας. Και αυτό φαίνεται εκτός των άλλων και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει ο σημερινός Ρώσος πρόεδρος το πρώην ανατολικό μπλοκ.
Εν κατακλείδι, το βιβλίο του Βέσταντ είναι ένα από τα καλύτερα και πληρέστερα βιβλία που έχουν γραφτεί για τον Ψυχρό Πόλεμο και όσοι το διαβάσουν θα κατανοήσουν καλύτερα, όχι μόνο ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία του εικοστού αιώνα, αλλά και τις σημερινές στρατιωτικοπολιτικές εξελίξεις.
* Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, ο τόμος «Γραφοσκιάσεις: Ασκήσεις δημιουργικής γραφής για εφήβους και ενήλικες» (εκδ. 24 Γράμματα).